Piotr Łossowski

Piotr Henryk Łossowski^[1] (ur. 25 lutego 1925 w Kaliszu^[2][3], zm. 26 lipca 2025 w Warszawie^[4][5][6]) – polski historyk, profesor zwyczajny.

Piotr Łossowski

Państwo działania	Polska
Data i miejsce urodzenia	25 lutego 1925 Kalisz
Data i miejsce śmierci	26 lipca 2025 Warszawa
Profesor nauk humanistycznych
Specjalność: historia najnowsza powszechna
Alma Mater	Uniwersytet Warszawski
Doktorat	1963 UW promotor: Rafał Gerber
Habilitacja	1971 IH PAN
Profesura	1979
Polska Akademia Nauk / Umiejętności
Status PAN	członek Komitetu Nauk Historycznych PAN
Status PAU	członek krajowy korespondent
Praca zawodowa
Instytut	Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk
Stanowisko	profesor zwyczajny
Okres zatrudn.	1962–2005
Odznaczenia

Życiorys

Był synem Walerii (z d. Heyman) i Stanisława Łossowskich. Jego ojciec pracował przed II wojną światową jako sędzia^[2][7]. Rodzina jego ojca mieszkała przed I wojną światową na terenie Imperium Rosyjskiego, jego dziadek, Stefan Łossowski był nadleśniczym^[3][7].

Dzieciństwo spędził w Kaliszu, gdzie jego ojciec pracował w sądzie okręgowym. W 1938 przeniósł się z rodzicami do Wilna, gdzie jego ojciec rozpoczął pracę w sądzie apelacyjnym^[2]. W tym samym roku rozpoczął naukę w Gimnazjum i Liceum im. Zygmunta Augusta. Po wybuchu II wojny światowej i wkroczeniu wojsk sowieckich wyjechał na Litwę Kowieńską, pracował jako robotnik rolny^[2]. Podczas pobytu w tym kraju (mieszkał w powiecie wiłkomirskim i kiejdańskim)^[3] poznał język litewski i zainteresował się dziejami Litwy^[8]. W sierpniu 1944 został powołany do Wojska Polskiego, służył w nim do 1952. W 1949 zdał egzamin maturalny. Od 1951 studiował dziennikarstwo na Uniwersytecie Warszawskim, pracę magisterską obronił w 1955^[2].

Już w czasie studiów, w 1954 rozpoczął pracę w Instytucie Polsko-Radzieckim^[9], wynikiem jego badań była wydana w 1959 książka Rosjanie, Białorusini i Ukraińcy w powstaniu styczniowym napisana razem z Zygmuntem Młynarskim. Od stycznia 1958 pracował w Wojskowym Instytucie Historycznym, od kwietnia 1962 w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk^[2]. Tam prowadził badania nad wojną obronną 1939 oraz powstaniami wielkopolskim i śląskimi, a także nad stosunkami polsko-litewskimi w XX wieku^[3]. W 1963 obronił na Uniwersytecie Warszawskim pracę doktorską poświęconą konfliktowi polsko-litewskiemu lat 1918–1920 napisaną pod kierunkiem Rafała Gerbera, która ukazała się drukiem w 1966 jako Stosunki polsko‑litewskie 1918–1920. W 1965 opublikował w Studiach z Dziejów ZSRR i Europy Środkowej rozprawę Gazeta „Auszra” i początek narodowego ruchu litewskiego (1883–1886). W 1971 uzyskał w IH PAN stopień doktora habilitowanego na podstawie pracy Kraje bałtyckie na drodze od demokracji parlamentarnej do dyktatury (1918–1934)^[2][3]. W 1979 uzyskał tytuł profesora nadzwyczajnego, w 1988 tytuł profesora zwyczajnego^[10].

W IH PAN był zastępcą dyrektora ds. naukowych (1976–1983) i przewodniczącym Rady Naukowej (1991–1993)^[10]. Od 1980 kierował tam Zakładem Historii Europy XIX i XX wieku^[2]. Przeszedł na emeryturę w 2005^[3]. W latach 1983–2008 był redaktorem naczelnym pisma Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej (pierwotnie Studia z Dziejów ZSRR i Europy Środkowej)^[2]. Był także wykładowcą Collegium Civitas.

W 1991 został członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności^[11]. Był także członkiem Komitetu Nauk Historycznych Polskiej Akademii Nauk^[12].

Specjalizował się w zakresie problematyki historii Polski i Europy Środkowo-Wschodniej w XX wieku, a szczególnie historii wojskowej Polski, historii krajów bałtyckich i ich stosunków z Polską, historii dyplomacji okresu II RP^[3][9].

Stopień doktora pod jego kierunkiem uzyskali, między innymi, Aleksandra Leinwand(inne języki) i Krzysztof Buchowski^[12].

Pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach^[1].

Nagrody i wyróżnienia

W 1966 otrzymał nagrodę Wydziału I Polskiej Akademii Nauk, w 1976 i 1987 nagrodę Sekretarza Naukowego PAN^[10]. Jest laureatem nagrody historycznej tygodnika Polityka za 1976 (II nagroda za książkę Między wojną a pokojem. Niemieckie zamysły wojenne na wschodzie w obliczu traktatu wersalskiego. Marzec – kwiecień 1919) i za 1982 (w kategorii książki naukowe i popularnonaukowe za książkę Litwa a sprawy polskie 1939–1940)^[13]. Otrzymał także nagrodę Instytutu Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku (1987 – za książki Zerwane pęta: Usunięcie okupantów z ziem polskich w listopadzie 1918 i Po tej i po tamtej stronie Niemna: Stosunki polsko-litewskie 1883–1939)^[14], nagrodę Ministerstwa Obrony Narodowej (1988)^[10], nagrodę im. Jerzego Łojka (1990 – za książkę Tragedia państw bałtyckich 1939–1941)^[15], nagrodę Polskiej Fundacji Kulturalnej im. Edwarda Raczyńskiego (1993), nagrodę Klio (1996)^[10], nagrodę specjalną „Przeglądu Wschodniego” (2001)^[16]

Odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim (w PRL) i Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, Orderem Gwiazdy Białej V klasy (2002)^[17], a także Odznaką Honorową „Bene Merito” (2009)^[18] oraz Medalem pamiątkowym Wojskowego Instytutu Historycznego (1987)^[19].

Wybrane publikacje

• Agresja hitlerowska na Polskę, Warszawa: PZWS, 1964.
• Stosunki polsko-litewskie 1918–1920, Warszawa: Książka i Wiedza, 1966, wznowiona w 1996 pt. Konflikt polsko‑litewski 1918–1920.
• Żołnierze minionych lat, Warszawa: Wydawnictwo MON, 1969.
• Kraje bałtyckie na drodze od demokracji parlamentarnej do dyktatury, Wrocław: Ossolineum, 1972.
• Między wojną a pokojem: niemieckie zamysły wojenne na wschodzie w obliczu traktatu wersalskiego: marzec – czerwiec 1919 roku, Warszawa: Książka i Wiedza, 1976.
• Litwa a sprawy polskie 1939–1940, Warszawa: PWN, 1982. ISBN 83-01-03973-6.
• Po tej i po tamtej stronie Niemna: Stosunki polsko-litewskie 1883–1939, Warszawa: Czytelnik, 1985. ISBN 83-07-01289-9.
• Zerwane pęta: Usunięcie okupantów z ziem polskich w listopadzie 1918, Warszawa: PIW, 1986. ISBN 83-06-01421-9.
• Łotwa nasz sąsiad. Stosunki polsko‑łotewskie w latach 1918–1939, 1990.
• Polska w Europie i świecie. Szkice z dziejów polityki zagranicznej i położenia międzynarodowego II Rzeczypospolitej (1990).
• Tragedia państw bałtyckich 1939‑1941 (1990).
• Polska‑Litwa. Ostatnie sto lat (1991).
• Likwidacja Uniwersytetu Stefana Batorego przez władze litewskie w grudniu 1939 r. Dokumenty i materiały (1991).
• Dyplomacja Drugiej Rzeczypospolitej (1992).
• Polska w Europie i świecie, Warszawa: Książka i Wiedza, 1992. ISBN 83-05-12158-5.
• Stosunki polsko-estońskie, Gdańsk: Instytut Bałtycki, 1992.
• Historia dyplomacji polskiej, t.4, Warszawa: PWN, 1995 (red.). ISBN 83-01-11714-1.
• Konflikt polsko-litewski, Warszawa: Książka i Wiedza, 1996. ISBN 83-05-12769-9.
• Stosunki polsko-litewskie 1921–1939, Warszawa: Instytut Historii PAN, 1997. ISBN 83-86301-40-6.
• Jak Feniks z popiołów. Oswobodzenie ziem polskich spod okupacji, Łowicz: Mazowiecka Wyższa Szkoła Humanistyczno-Pedagogiczna, 1998. ISBN 83-87222-10-0.
• Litwa / Historia państw świata XX wieku, Warszawa: Wydawnictwo Trio, 2001. ISBN 83-85660-59-3.
• Dyplomacja polska 1918–1939, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, 2001. ISBN 83-88766-14-7.
• Kraje bałtyckie w latach przełomu 1934–1944, 2005 (współpraca Bronius Makauskas).
• Kłajpeda kontra Mamel. Problem Kłajpedy w latach 1918–1939–1945, 2007.
• Ultimatum polskie do Litwy 17 marca 1938 roku, 2010. ISBN 978-83-7436-236-8.