Plakodus

Plakodus (Placodus) – rodzaj zauropteryga z grupy plakodontów (Placodontia) żyjącego w środkowym triasie na obecnych terenach Europy i Azji.

Plakodus

Placodus
Agassiz, 1833
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	zauropsydy
Podgromada	diapsydy
Nadrząd	zauropterygi
Rząd	plakodonty
Rodzina	Placodontidae Cope, 1871
Rodzaj	plakodus
Gatunki
P. gigas Agassiz, 1833 (typowy) P. antiquior von Huene, 1936 P. inexpectatus Jiang et al., 2008

Morfologia

Plakodus był dużym zauropterygiem ze szpatułkowatym rostrum. Trzy zęby przedszczękowe, przypominające siekacze, były powiększone i silnie zakrzywione ku przodowi. Na podniebieniu znajdowały się trzy szerokie zęby. Kości nosowe, czołowe i ciemieniowe były złączone u osobników dorosłych. Plakodus był jedynym oprócz paraplakodusa nieopancerzonym plakodontem^[1]. Mierzył nieco ponad 2 m długości, a ogólną budową przypominał syreny morskie. Wzrost jego masy ciała umożliwiały duże, ciężkie gastralia^[2].

Paleobiologia i paleoekologia

Spodnia strona dzioba Placodus gigas

Większość autorów twierdziła, że plakodus był durofagiem, czyli odżywiał się małżami. Przednie zęby miały służyć do podnoszenia małżów z dna morskiego, a tylne trzonowce do ich miażdżenia^[3]. W 2010 roku Diedrich zasugerował jednak, że Placodus nie zjadał małżów, lecz żywił się miękkimi roślinami morskimi i wodorostami, na co zdaniem autora wskazuje budowa szczęk i zębów oraz morfologia szkieletu – konwergentne u plakodusa i trzeciorzędowych brzegowców, takich jak Halitherium. Za hipotezą tą przemawia fakt, że w miejscu żołądka u plakodusów nigdy nie znaleziono skamieniałości muszli. Diedrich zasugerował również, że podobnie jak brzegowce, Placodus żył w dużych grupach^[2]. Głównymi źródłami napędu podczas pływania były prawdopodobnie ogon i przednie kończyny^[3].

Analizy histologiczne kości udowej sugerują, że Placodus rósł stosunkowo szybko^[4].

Paleobiogeografia

Szkielet plakodusa

Plakodus żył w środkowym triasie, od anizyku do ladynu, na terenach współczesnych Europy i Azji, a wówczas Oceanu Tetydy^[1]. Skamieniałości znaleziono m.in. w Basenie Germańskim (w tym również na Górnym Śląsku^[3]) oraz Chinach^[1].

Klasyfikacja

Rodzaj Placodus i jego gatunek typowy, P. gigas, zostały nazwane w 1833 roku przez Louisa Agassiza, który ich skamieniałości uznał za pozostałości ryb z rodziny Pycnodontidae. W 1858 roku Richard Owen rozpoznał w nich szczątki gadów i zasugerował pokrewieństwo z zauropterygami^[5]. Niektórzy autorzy kwestionowali tę hipotezę^[6], jednak obecnie większość naukowców uznaje przynależność plakodontów do zauropterygów. Placodus jest dość podobny do innego nieopancerzonego plakodonta: Paraplacodus, jednak jego bliższymi krewnymi są prawdopodobnie Cyamodontoidea^[1].

Za ważne uznaje się dwa lub trzy gatunki Placodus: typowy P. gigas, P. antiquior i P. inexpectatus. Jiang i współpracownicy nie wyróżnili P. antiquior^[1], natomiast Diedrich zasugerował, że P. inexpectatus może być identyczny z plakodusami odkrytymi w Rumunii^[2]. Wiele innych gatunków zaliczanych do rodzaju Placodus zostało uznanych za nomina dubia przez Rieppela^[3].