Powiat pajęczański

Powiat pajęczański – powiat w Polsce (województwo łódzkie), reaktywowany w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Jego siedzibą jest miasto Pajęczno.

Powiat pajęczański

powiat
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	łódzkie
TERC	1009
Siedziba	Pajęczno
Starosta	Paweł Sikora
Powierzchnia	803,77 km²
Populacja (31.12.2020) • liczba ludności	50 952[1]
• gęstość	63,7 os./km²
Urbanizacja	24,27%
Tablice rejestracyjne	EPJ
Adres urzędu: ul. Kościuszki 76 98-330 Pajęczno
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba gmin miejsko-wiejskich 2 Liczba gmin wiejskich 6
Położenie na mapie województwa
51°08′50″N 18°59′30″E
Strona internetowa

Według danych z 31 grudnia 2019 roku^[2] powiat zamieszkiwało 51 220 osób. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwało 51 071 osób^[3].

Geografia

Położenie i obszar

Powiat pajęczański ma obszar^[4] 803,77 km².

Powiat stanowi 4,41% powierzchni województwa łódzkiego.

Powiat pajęczański graniczy z trzema powiatami województwa łódzkiego: wieluńskim, bełchatowskim i radomszczańskim oraz z dwoma powiatami województwa śląskiego: częstochowskim i kłobuckim.

Podział administracyjny

W skład powiatu wchodzą:

• gminy miejsko-wiejskie: Działoszyn, Pajęczno
• gminy wiejskie: Kiełczygłów, Nowa Brzeźnica, Rząśnia, Siemkowice, Strzelce Wielkie, Sulmierzyce
• miasta: Działoszyn, Pajęczno

Ludność i powierzchnia, wg GUS 2007^[4][5]

lp.	Herb	Gmina	siedziba	powierzchnia (km²)	ludność	gęstość zaludnienia (osób/km²)
1		Działoszyn	Działoszyn	120,92	12926	107
2		Kiełczygłów	Kiełczygłów	88,80	4292	48
3		Nowa Brzeźnica	Nowa Brzeźnica	135,15	4958	37
4		Pajęczno	Pajęczno	113,64	11601	102
5		Rząśnia	Rząśnia	86,12	4814	56
6		Siemkowice	Siemkowice	98,40	4993	51
7		Strzelce Wielkie	Strzelce Wielkie	78,00	4856	62
8		Sulmierzyce	Sulmierzyce	82,74	4700	57
Razem	–	8	8	803,77	53140	66

Historia

Powiat pajęczański został powołany dnia 1 stycznia 1956 roku w województwie łódzkim, czyli 15 miesięcy po wprowadzeniu gromad w miejsce dotychczasowych gmin (29 września 1954) jako podstawowych jednostek administracyjnych PRL. Na powiat pajęczański złożyło się 29 gromad, które wyłączono z dwóch ościennych powiatów w tymże województwie^[6]:

• z powiatu radomszczańskiego:
  • gromady Biała, Bogumiłowice, Brzeźnica Nowa, Chorzenice, Dubidze, Dworszowice Pakoszowe, Gajęcice, Konstantynów, Makowiska, Pajęczno, Prusicko, Rząśnia, Stróża, Sulmierzyce, Wiewiec, Wistka (do 1961^[7]), Wólka Prusicka i Zamoście
• z powiatu wieluńskiego:
  • gromady Chorzew, Działoszyn, Huta, Kiełczygłów, Krzeczów, Lipnik, Ożegów, Raciszyn, Siemkowice, Szczyty i Trębaczew

Na uwagę zasługuje fakt, iż w momencie utworzenia powiat pajęczański nie obejmował miast; Pajęczno, stolica powiatu, utraciła prawa miejskie w 1870 roku i odzyskała je dopiero 1 stycznia 1958 roku^[8]. 1 stycznia 1959 roku z gromady Wiewiec wyłączono wieś Krzywanice i pobliskie kolonie i włączono je do gromady Lgota Wielka w powiecie radomszczańskim^[9].

1 stycznia 1973 roku zniesiono gromady i osiedla, a w ich miejsce reaktywowano gminy. Powiat pajęczański podzielono na 1 miasto i 9 gmin^[10]:

• miasto Pajęczno
• gminy Działoszyn, Kiełczygłów, Nowa Brzeźnica, Pajęczno, Rusiec^[11], Rząśnia, Siemkowice, Strzelce Wielkie, Sulmierzyce

Po reformie administracyjnej obowiązującej od 1 czerwca 1975 roku terytorium zniesionego powiatu pajęczańskiego podzielono między trzy nowo utworzone województwa^[12].

• częstochowskie – miasto Pajęczno oraz gminy Nowa Brzeźnica, Pajęczno i Strzelce Wielkie
• piotrkowskie – gminy Rząśnia i Sulmierzyce
• sieradzkie – gminy Działoszyn, Rusiec, Kiełczygłów i Siemkowice

1 stycznia 1992 roku miasto Pajęczno i gminę wiejską Pajęczno połączono we wspólną gminę miejsko-wiejską^[13]. 31 grudnia 1993 roku prawa miejskie odzyskał Działoszyn, co sprawiło, że gminę wiejską Działoszyn przekształcono w gminę miejsko-wiejską^[14].

Wraz z reformą administracyjną z 1999 roku w nowym województwie łódzkim przywrócono powiat pajęczański^[15], w porównaniu z obszarem z 1975 roku zmniejszony o gminę Rusiec, która znalazła się w powiecie bełchatowskim w tymże województwie.

Przyłączenie gminy Rząśnia do powiatu pajęczańskiego spotkało się z głośnym sprzeciwem ludności gminy powołującej się na względy funkcjonalno-przestrzenne i społeczne (zatrudnienie, gospodarka, komunikacja, podstawowe instytucje), przemawiające za przynależnością do powiatu bełchatowskiego^[16]. Podobny wniosek (o przynależność do powiatu radomszczańskiego) złożyły także władze gminy Sulmierzyce, który jednak w przeciwieństwie do wniosku gminy Rząśnia, nie spełniał wymóg formalnych^[17]. Żaden z nich nie został jednak uwzględniony.

W porównaniu z obszarem z 1956 roku jedynie obszar dawnej gromady Krzeczów leży obecnie na terenie powiatu wieluńskiego – pozostałe są ponownie w powiecie pajęczańskim.

Gospodarka, kultura, infrastruktura

Powiat ma charakter leśny i rolniczy. Tereny rolnicze zajmują 52% ogólnej powierzchni powiatu. W produkcji rolniczej dominują ziemniaki i zboże, także rzepak i buraki cukrowe. Bardzo dobrze funkcjonuje produkcja chrzanu, Obrowska zupa chrzanowa została wpisana na listę produktów tradycyjnych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Na terenie powiatu działa 50 przetwórni owocowo-warzywnych. Ze zwierząt hoduje się trzodę chlewną i bydło mleczne. Powiat pajęczański posiada bogate złoża kamienia wapiennego, piasków i żwirów. W kraju znana jest Cementownia Warta S.A. z Trębaczewa koło Działoszyna. W powiecie pajęczańskim znajduje się również zwałowisko KWB Bełchatów oraz część odkrywki Szczerców^[18]. W powiecie zarejestrowanych jest 2410 podmiotów gospodarczych. Regionem partnerskim powiatu pajęczańskiego jest powiat niemiecki Merseburg-Querfurt.

Powiat dysponuje 200 miejscami noclegowymi. Na terenie powiatu znajdują się dwa kina (w Pajęcznie i Działoszynie), 27 bibliotek, ośrodki kultury oraz Powiatowa Biblioteka Publiczna z czytelnią multimedialną.

Przez teren powiatu przebiegają krajowe drogi i linie kolejowe. Dobre połączenia zapewniają: magistrala kolejowa Śląsk-Porty i droga krajowa nr 42 oraz drogi wojewódzkie nr 486, 483, 491. Tablice rejestracyjne: EPJ (od maja 2000), wcześniej odpowiednio wojewódzkie częstochowskie, piotrkowskie, sieradzkie (wszystkie do 1998) i łódzkie (styczeń 1999 – kwiecień 2000). Powiatowy zarząd dróg znajduje się w mieście Działoszyn.

Przyroda i turystyka

Warta płynąca przez Załęczański Park Krajobrazowy

Południowo-zachodnią część powiatu obejmuje Załęczański Park Krajobrazowy, na jego obszarze znajdują się dwa rezerwaty przyrody: Węże i Dąbrowa w Niżankowicach. Na terenie Parku możemy podziwiać wiele interesujących pomników przyrody m.in. Żabi Staw czy Góra Wapiennik. W całym powiecie pajęczańskim rezerwaty przyrody mają łącznie 189 ha, a obszary chronionego krajobrazu zajmują 3640 ha.

Zabytki powiatu to głównie obiekty sakralne i architektoniczne oraz miejsca pamięci historycznej. Na terenie powiatu znajdują się 32 stanowiska archeologiczne.

• 
  Neorenesansowy Dworek w Stróży
• 
  Barokowy Kościół św. Marii i Magdaleny w Działoszynie
• 
  Renesansowy Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i św. Leonarda w Pajęcznie
• 
  Klasycystyczny Kościół św. Rocha w Rząśni
• 
  Neogotycki Kościół św. Jana Chrzciciela w Nowej Brzeźnicy
• 
  Renesansowy Pałac Męcińskich w Działoszynia

Demografia

Liczba ludności (dane z 31 grudnia 2007):

	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
	osób	%	osób	%	osób	%
Ogółem	53 140	100	26 712	50,27	26 428	49,73
Miasto	12 897	24,27	6522	12,27	6375	12,00
Wieś	40 243	75,73	20 190	37,99	20 053	37,74

▶Wieś vs ▶miasto

Ogółem (▶k, ▶m)

Miasto (▶k, ▶m)

Wieś (▶k, ▶m)

Piramida wieku mieszkańców powiatu pajęczańskiego w 2014 roku^[19]

Starostowie pajęczańscy

Na podstawie źródła^[20]:

• Eugeniusz Kubera (9 listopada 1998 – 18 listopada 2002)
• Stanisław Danielewski (18 listopada 2002 – 24 listopada 2006)
• Beata Mateusiak-Pielucha (24 listopada 2006 – 1 grudnia 2010)
• Jan Ryś (1 grudnia 2010 – 23 listopada 2018)
• Zbigniew Janusz Gajęcki (23 listopada 2018 – 7 maja 2024)
• Paweł Maciej Sikora (7 maja 2024 – nadal)

Osoby związane z ziemią pajęczańską

• Marcin Bielski – żołnierz, historyk i renesansowy poeta satyryczny.
• Jan Długosz – historyk, kronikarz, duchowny, geograf, dyplomata
• Antoni Dobrowolski – geofizyk, meteorolog i podróżnik.
• Irena Jurgielewiczowa – powieściopisarka (m.in. „Ten obcy”), pedagog.
• Robert Warzycha – polski piłkarz (reprezentant Polski), trener.