Skałoskakun piarżyskowy

Skałoskakun piarżyskowy^[4] (Zyzomys palatalis) – gatunek ssaka z podrodziny myszy (Murinae) w obrębie rodziny myszowatych (Muridae), występujący wyłącznie w północnej części Australii^[3][5].

Skałoskakun piarżyskowy

Zyzomys palatalis[1]
Kitchener, 1989[2]
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	gryzonie
Podrząd	Supramyomorpha
Infrarząd	myszokształtne
Nadrodzina	myszowe
Rodzina	myszowate
Podrodzina	myszy
Plemię	Hydromyini
Rodzaj	skałoskakun
Gatunek	skałoskakun piarżyskowy
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3]
krytycznie zagrożony

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1989 roku australijski zoolog Darrell J. Kitchener nadając mu nazwę Zyzomys palatalis^[2]. Holotyp pochodził ze terenu rancza Wollogorang Station (17°12′00″S 137°41′00″E), w Echo Gorge, na wysokości 180 m, w Terytorium Północnym, w Australii^[5].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten gatunek za monotypowy^[6].

Etymologia nazw łacińskich

• Zyzomys: etymologia niejasna, Thomas nie wyjaśnił znaczenia nazwy rodzajowej; być może od łac. zyzza „zygzak”; gr. μυς mus, μυος muos „mysz”^[7].
• palatalis: łac. palatum „podniebienie”^[8].

Nazewnictwo zwyczajowe

W wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” gatunkowi nadano nazwę skałoskakun piarżyskowy^[4]. W Australii zwierzę nosi angielską nazwę Carpentarian rock-rat, oraz aborygeńską nazwę Aywalirroomoo^[9].

Zasięg występowania

Skałoskakun piarżyskowy jest australijskim endemitem. Występuje w regionie Zatoki Karpentaria na Terytorium Północnym, przy granicy z Queenslandem (nie stwierdzono go w tym stanie). Jest znany jedynie z pięciu wąwozów w piaskowcowych wzgórzach, nie wiadomo, jak duży obszar zamieszkiwał w przeszłości^[5][3].

Morfologia

Jest to niewielki gryzoń o sługości ciała (bez ogona) 90–150 mm, długości ogona 100–152 mm, długości ucha 17–20 mm, długości tylnej stopy 26–30 mm; osiąga masę ciała 65–160 g^[10]. Podobnie jak inne skałoskakuny jest krępej budowy, z charakterystycznie wysklepionym pyszczkiem, zaokrąglonymi uszami i wypukłymi oczami. Wierzch ciała jest szarobrązowy, spód jest biały. Ogon gryzonia jest gruby, ku końcowi zwężający się i gęściej pokryty futrem. Zwierzę odkłada w ogonie tłuszcz; ogon także łatwo odrywa się w przypadku ataku drapieżnika, umożliwiając skałoskakunowi ucieczkę^[9].

Tryb życia

Skałoskakun piarżyskowy zamieszkuje las monsunowy, porastający skaliste zbocza wąwozów; trzyma się piargów^[5][9]. Skałoskakun piarżyskowy prowadzi naziemny, nocny tryb życia, w ciągu dnia kryjąc się w szczelinach skalnych i jaskiniach. Jest spotykany przeważnie w promieniu 100 m od stałych źródeł wody. Jego pożywieniem w 84% są owoce i nasiona dwuliściennych. Obecność tych gryzoni można rozpoznać po charakterystycznie obgryzionych orzechach. Areał osobniczy samców i samic jest jednakowy, około 1,1 hektara. Nocą zwierzę może przewędrować do 2 km, czasem wychodząc na sawannę, lecz nie dalej niż na 80 m od skraju lasu deszczowego^[9].

Rozmnażanie się tego gatunku stwierdzono w różnych miesiącach roku. Samice, które dożyją drugiego roku życia, mogą rodzić do czterech razy w roku, w miocie rodzi się tylko od 1 do 3 młodych^[9].

Populacja i zagrożenia

Skałoskakun piarżyskowy ma bardzo ograniczony zasięg występowania, który nie jest objęty ochroną. Niektóre badania wskazywały na wzrost jego liczebności, ale nie jest to pewne; ocenia się, że obecnie żyje mniej niż 1000 dorosłych osobników. Za najważniejsze zagrożenie uznawane jest niewłaściwe obchodzenie się z ogniem, co prowadzi do występowania pożarów i degradacji środowiska kluczowego dla tych zwierząt. Zwierzęta hodowlane mogą także wpływać na jakość dostępnego środowiska, chociaż wypasane na tych terenach bydło w małym stopniu korzysta ze skalistych siedlisk skałoskakunów. Na gryzonie te prawdopodobnie polują zdziczałe koty^[3][9][11].

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody obecnie uznaje skałoskakuna piarżyskowego za gatunek krytycznie zagrożony (ang. Critically Endangered – CR)^[3]. Dla ochrony tego zwierzęcia potrzebne jest monitorowanie populacji i kontrola nad zagrożeniem pożarowym^[3]. Podjęte próby introdukcji tych zwierząt do Parku Narodowego Limmen zakończyły się niepowodzeniem^[3][9][11].