Soplówka jeżowata

Soplówka jeżowata (Hericium erinaceus (Bull.) Pers.) – gatunek grzybów należący do rodziny soplówkowatych (Hericiaceae)^[2].

Soplówka jeżowata

Starszy okaz soplówki jeżowatej
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	pieczarniaki
Rząd	gołąbkowce
Rodzina	soplówkowate
Rodzaj	soplówka
Gatunek	soplówka jeżowata
Nazwa systematyczna
Hericium erinaceus (Bull.) Pers. Comm. fung. clav. (Lipsiae): 27 (1797)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[1]
najmniejszej troski

Młody okaz soplówki jeżowatej

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Hericium, Hericiaceae, Russulales, Incertae sedis, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi^[2].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1781 r. Jean Baptiste François Pierre Bulliard, nadając mu nazwę Hydnum erinaceus. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1797 r. Christian Hendrik Persoon, przenosząc go do rodzaju Hericium^[2].

Synonimy naukowe^[3]:

• Clavaria conferta Paulet
• Clavaria erinaceus (Bull.) Paulet
• Dryodon caput-medusae (Bull.) Quél.
• Dryodon erinaceus (Bull.) P. Karst.
• Dryodon juranus Quél.
• Hericium caput-medusae (Bull.) Pers.
• Hericium echinus (Scop.) Pers.
• Hericium erinaceus (Bull.) Pers.
• Hericium grande Raf.
• Hericium hystrix Pers.
• Hericium unguiculatum (Pers.) Legon & A. Henrici
• Hydnum caput-medusae Bull.
• Hydnum echinus (Scop.) Fr.
• Hydnum erinaceus Bull.
• Hydnum grande (Raf.) Steud.
• Hydnum hystricinum Batsch
• Hydnum hystrix (Pers.) Fr.
• Hydnum juranum (Quél.) Sacc. & D. Sacc.
• Hydnum omasum Panizzi
• Hydnum unguiculatum (Pers.) Streinz
• Manina cordiformis Scop.
• Martella echinus Scop.
• Martella hystricinum (Batsch) Kuntze
• Martella hystrix (Pers.) Lloyd
• Merisma caput-medusae (Bull.) Spreng.
• Merisma hystrix (Pers.) Spreng.
• Steccherinum quercinum Gray

Nazwę polską podali Barbara Gumińska i Władysław Wojewoda w 1983 r.^[4]

Morfologia

Owocnik

Kulisty lub poduchowaty, czasami strzechowaty, wielkości od 8–20 cm, ale dorastający nawet do 30 cm. W młodości jest biały, następnie białokremowy, żółtosiny, w końcu ochrowobrązowawy. Przyrasta do drzewa bokiem lub bulwiastą częścią, która w starszych okazach drewnieje. Jest gęsto pokryty kolcami o długości 2–6 cm i o grubości (przy podstawie) 1,5–2 mm. Kolce za młodu są białawożółte, później śmietankowe, na starość mają kolor od żółtopomarańczowego do siwobrązowawego^[5].

Miąższ

Mięsisty, elastyczny, sprężysty i trochę włóknisty. Ma biały kolor jest zwarty i dziurkowany. Smak słodkawy, zapach grzybowy^[5].

Wysyp zarodników

Biały, amyloidalny. Zarodniki bardzo drobno kropkowane, o rozmiarach 5–6 × 4–5 µm^[6][7].

Gatunki podobne

W Polsce występuje jeszcze soplówka bukowa (Hericium coralloides) i soplówka jodłowa (Hericium alpestre), jednak różnią się one dość znacznie kształtem owocnika i kolcami^[5].

Występowanie i siedlisko

Występuje w Ameryce Północnej, Europie i Azji^[8]. W Polsce jest rzadka. Do 2021 r. podano 3 stanowiska historyczne i 55 współczesnych^[9], m.in. na buku zwyczajnym – pomniku przyrody nr 1066 w Trójmiejskim Parku Krajobrazowym w Gdańsku^[10]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status E – wymierający^[11]. Znajduje się na listach gatunków zagrożonych także w Austrii, Belgii, Czechach, Szwajcarii, Niemczech, Danii, Anglii, Holandii, Szwecji, Słowacji^[4].

Grzyb nadrzewny, saprotrof rozwijający się na martwym drewnie, lub słaby pasożyt zasiedlający żywe, starsze lub osłabione drzewa^[9]. Rośnie w lasach liściastych ze starym drzewostanem, głównie na pniach starszych drzew w ich dolnej części, do wysokości kilku metrów. Występuje głównie na pniach buków i dębów, lecz także jabłoni lub orzechów włoskich^[5].

Zastosowanie

• Grzyb jadalny i grzyb uprawny. W Japonii i Chinach jest lubianym i uprawianym grzybem spożywczym^[6][7], o smaku porównywanym do mięsa krabów, homarów i innych owoców morza^[12][13]. W Polsce od 1995 r. podlega ochronie ścisłej bez możliwości zastosowania wyłączeń spod ochrony uzasadnionych względami gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej^[9].
• Grzyb leczniczy o własnościach przeciwnowotworowych, immunomodulacyjnych, nerwotonicznych i antyastmatycznych. Własności te mają wytwarzane przez nią polisacharydy, hericenony i erinacyny. Izolowane z grzybni diterpeny erinacyny A, B, C wykazują regulujące działanie na ilość neurotrofin, są stymulatorami różnicowania i wzrostu cholinergicznych neuronów przodomózgowia, których ubytek uważany jest za kluczowy w rozwoju choroby Alzheimera^[14]. Poprawia pamięć, zwiększa koncentrację uwagi i chroni układ nerwowy^[15]. Zawdzięcza to dużej zawartości czynnika wzrostu nerwów NGF, za odkrycie którego włoska uczona Rita Levi-Montalcini w 1986 r. otrzymała Nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny^[15].