Superintendent generalny Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w RP

Superintendent generalny – funkcja jednego z duchownych Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w RP powołanego przede wszystkim do troski o jedność wiary i życia wszystkich parafii oraz o ducha braterstwa i wzajemnej pomocy wśród współwyznawców^[1]. Superintendentowi od lat 70. XX wieku przysługuje tytuł Biskupa. Pozycja superintendenta–biskupa, nie jest odrębnym urzędem, ale jedynie funkcją, na którą pastor – zarówno mężczyzna, jak i kobieta – może zostać wybrana na okres 10 lat. Superintendent nie jest też zwierzchnikiem (osobą kierującą) Kościołem, które to zadanie pełni Prezes Konsystorza^[2]. Obecnym superintendentem w Kościele Ewangelicko-Reformowanym w RP jest ks. Semko Koroza.

bp Semko Koroza – aktualny superintendent generalny

Historia

Kościół Ewangelicko-Reformowany w dawnej Rzeczypospolitej jako jedyny, oprócz Kościoła ewangelicko-reformowanego na Węgrzech, zachował instytucję biskupów, co ciekawe, za aprobatą samego Jana Kalwina.

Początkowo, nosili oni tytuły seniorów (Jednota Braci Czeskich w Wielkopolsce) albo superintendentów (Małopolska i Litwa) i zwykle bywali oni wybierani spośród starszych duchownych. Jednota Braci Czeskich (Wielkopolska) przywiązywała dużą wagę do tego, by było zawsze dwóch seniorów, tak by móc zachować sukcesję biskupią przy ordynacji następcy i funkcję tę sprawowali dożywotnie. W Jednocie małopolskiej od XVII wieku superintendenci generalni byli wybierani na trzyletnią kadencję, choć zazwyczaj sprawowali tę funkcję dożywotnio. Jednota Małopolska miała oprócz superintendenta generalnego także seniorów i dwóch konseniorów dystryktowych (diecezjalnych). Jednota litewska miała jednego superintendenta generalnego w l. 1634-c.1660 gdy funkcja ta poszła w zapomnienie oraz jednego seniora i konseniora duchownego dla każdego dystryktu kościelnego.

W XVIII wieku wraz z kurczeniem się polskiego kalwinizmu, seniorzy generalni poczęli odgrywać coraz większą rolę, szczególnie od 1702, gdy Jednoty małopolska zrezygnowała z superintendentów prowincjonalnych i seniorów dystryktowych, zastępując ich dwoma seniorami duchownymi.

Na początku XIX wieku pod wpływem z zachodniej Europy seniorów zaczęto znów nazywać superintendentami generalnymi – funkcję tę wskrzesiła w 1832 Jednota Litewska. Nazwa „superintendent generalny” wyparła „seniora” zupełnie w XIX wieku. Nazwę „senior” najdłużej utrzymała Jednota małopolska aż do rozwiązania w 1849 roku oraz dystrykt żmudzki Jednoty Litewskiej (do 1893). Ostatnim duchownym noszącym (honorowy) tytuł seniora był w l. 1922-1939 Kazimierz Szefer (1861-1939).

Po II wojnie światowej, znów pod wpływem teologii reformowanej z Zachodu, nazwę „superintendent” zamieniono na bardziej znajomą w Polsce – biskup – choć prawo wewnętrzne Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w RP dalej używa obu nazw zamiennie.

Procedura wyboru

Zgodnie z prawem wewnętrznym Kościoła, znowelizowanym podczas posiedzenia Synodu 22–24 czerwca 2012 r. w Zelowie, duchowny, który pracuje nieprzerwanie w Kościele od najmniej 15 lat od ordynacji i cieszy się w Kościele autorytetem duchowym i moralnym, może zostać wybrany superintendentem. Wyboru dokonuje Synod Kościoła spośród co najmniej dwóch kandydatów przedstawionych przez konferencję duchownych, Konsystorz, lub parafie^[3]

Kompetencje

Kompetencje superintendenta generalnego określa prawo wewnętrzne Kościoła Ewangelicko-Reformowanego w RP^[4].

Biskup powinien pod każdym względem przyświecać wszystkim duchownym i świeckim członkom Kościoła dobrym przykładem i okazywać gorliwość w sprawach Kościoła. Do jego podstawowych obowiązków należy czuwanie, aby:

• jedność Kościoła pod względem wiary i życia była zachowana we wszystkich parafiach,
• wśród współwyznawców panował duch braterstwa i wzajemnej pomocy.

Do obowiązków biskupa należy również:

• udział w pracach prezydium Synodu i konsystorza,
• opieka nad kandydatami na duchownych,
• ordynowanie duchownych, diakonów i wprowadzanie w urząd kaznodziejów świeckich,
• wprowadzanie w urząd członków konsystorza,
• coroczne wizytowanie parafii,
• opiniowanie wydawnictw o treści religijnej,
• przedstawianie Synodowi rocznych sprawozdań,
• nadzór nad nauczaniem religii,
• przedstawianie Synodowi i Konsystorzowi wniosków konferencji duchownych.

Superintendent z urzędu wchodzi w skład Konsystorza^[5] oraz Prezydium Synodu^[6] jako ich wiceprezes.

Wprowadzenia w funkcję superintendenta dokonują duchowni wyznaczeni przez Prezydium Synodu. Z chwilą zakończenia kadencji, duchowny wraca do rangi zwykłego duchownego.

Superintendenci generalni w od XIX wieku

Lista superintendentów generalnych Synodu ewangelicko-reformowanego w Królestwie Polskim (do 1945) i Kościoła Ewangelicko-reformowanego w Rzeczypospolitej Polskiej^[7].

Kadencja	Superintendent	Urodzony	Zmarł
1807–1831	Karol Bogumił Diehl	15 kwietnia 1765, Leszno	1831, Poznań
1831–1839	Fryderyk Jakub Teichmann	11 września 1789, Szczepanowice	24 czerwca 1839, Warszawa
1849–1879	Józef Spleszyński	6 lutego 1808 Sielec	16 lutego 1879 Warszawa
1879–1908	August Karol Diehl	13 sierpnia 1837 Warszawa	27 lutego 1908 Warszawa
1908–1910	Fryderyk Jelen	24 października 1851 Libica, Czechy	4 lutego 1910 Warszawa
1910–1930	Władysław Semadeni	3 lipca 1865 Warszawa	15 października 1930, Warszawa
1930–1948	Stefan Skierski	4 grudnia 1873 Kielce	31 stycznia 1948 Warszawa
1949–1952	Kazimierz Ostachiewicz	4 maja 1883, Podledowo	6 kwietnia 1952, Warszawa
1952–1978	bp Jan Niewieczerzał	23 kwietnia 1914, Łódź	7 listopada 1981, Warszawa
1978–2002	bp Zdzisław Tranda	18 grudnia 1925, Poznań	24 lutego 2025
2002–2022	bp Marek Izdebski	1958, Cieszyn
od 2022	bp Semko Koroza	26 listopada 1965

Superintendenci generalni Jednoty litewskiej (wileńskiej)

Lista superintendentów generalnych Jednoty litewskiej, zwanej od 1920 r. Jednotą wileńską^[8].

Kadencja	Superintendent	Urodzony	Zmarł	Uwagi
1832–1845	Aleksander Aniszewski	1772, Piaski Wielkie	7 kwietnia 1845, Jelcowszczyna
1845–1854	Rafał Downar	1751, Woroniewicze	6 października, 1854, Wilno
1855–1860	Michał Reczyński	1797, Wilno	22 lutego 1860, Wilno
1860–1879	Stefan Lipiński	26 grudnia 1804, Jazienica	21 listopada, 1879, Wilno
1880–1881	Jan Mandzelowski	22 czerwca 1809, Stryjna	29 lipca 1885, Izabelin
1881–1891	Konstanty Moczulski	26 września 1826, Dziewałtów	21 listopada 1887, Wilno
1891–1893	Józef Głowacki	2 kwietnia, 1830, Niepokojczyce	27 czerwca 1893, Wilno
1893–1902	Andrzej Kader	24 listopada 1831, Rygmuntyszki	4 czerwca 1902, Wilno
1902–1920	Wilhelm Mieszkowski	29 września 1852, Ostaszyn	26 sierpnia 1920, Szwabiszki	W latach 1920–1925 urząd wakował.
1925 –1938	Michał Jastrzębski	29 września 1859, Izabelin	16 czerwca 1938, Wilno
1938–1945	Konstanty Kurnatowski	9 kwietnia 1878, Mitawa	3 lutego 1966, Rastede	Wyjechał z Wilna do Szwecji w 1940 roku.
1922–1940	Povilas Jakubėnas	11 kwietnia 1871, Wojtkuny	30 maja 1953, Szwajcaria	Superintendent generalny na Litwie Kowieńskiej, niezależnej tzw. Jednoty kowieńskiej.