Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa
Szczepanowice (powiat tarnowski)
wieś w województwie małopolskim, powiecie tarnowskim Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Remove ads
Szczepanowice – wieś położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim, w gminie Pleśna.
Remove ads
Części wsi
Przynależność administracyjna
W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa tarnowskiego.
Historia
Podsumowanie
Perspektywa
Szczepanowice leżą na prawym brzegu Dunajca, naprzeciw miasta Wojnicza, ok. 12 km na południowy zachód od Tarnowa, na wysokości 200–400 m n.p.m. Tutejsza parafia należy do diecezji tarnowskiej.
W średniowieczu Dunajec płynął w pobliżu Wojnicza, a dzisiejszy Isep i Zawodzie znajdowały się na prawym jego brzegu. Na tym terenie, tj. między dawnym i obecnym korytem rzeki, powstała w pierwszej połowie XIV w. osada Wola Pelczowska (Libertas Pelcze). Około 1340 r. wybudowano w niej kościół i utworzono parafię, która w 1348 i 1349 r. złożyła świętopietrze. Parafia ta należała do diecezji krakowskiej. Wola Pelczowska stanowiła pierwotną część parafii Jodłówka, przemianowanej w 1916 r. na Szczepanowice.
W połowie XIV w. wylew Dunajca zniszczył ten kościół. Pod koniec XIV w. powstał następny kościół, który jednak wybudowano na wzgórzu w Jodłówce (obecnie przysiółek Szczepanowic). Patronem kościoła był św. Mikołaj Biskup.
Po wylewie Dunajca ok. 1460 r. część jego wód płynęła dawnym korytem, tj. bliżej Wojnicza, a część korytem nowym, bliżej Szczepanowic. Wskutek tego między Szczepanowicami a Wojniczem powstała wyspa, na której ok. 1470 r. założono wieś Isep. Od końca XV w. Dunajec płynął znowu jednym nurtem: między Szczepanowicami a Ispem. Wskutek zmiany koryta Dunajca Wola Pelczowska, zwana także Wola Pilczów, a od XVI w. do czasów najnowszych – Pińczów (na Zawodziu), znalazła się na lewym brzegu rzeki. Źródło z 1475 r. stwierdza, że parafia Jodłowka była identyczna z Pelczowską Wolą. Należały do niej także Szczepanowice.
Najwcześniejsza znana obecnie wiadomość źródłowa o Jodłówce oraz o istniejącym w niej kościele i parafii pochodzi z 1407 r., a najstarsza wzmianka o Szczepanowicach – z 1408 r. Pierwszym znanym z imienia proboszczem w Jodłówce był ks. Stanisław (1470–1475). Pierwsze wzmianki o istnieniu szkoły parafialnej w Jodłówce pochodzą z 1518 i 1527 r.
W XIV i XV w. Szczepanowice z okolicą miały różnych właścicieli; od r. 1489 do połowy XIX w. ich dziedzicami byli nieprzerwanie Chrząstowscy herbu Zadora. Oni też byli kolatorami kościoła parafialnego w Jodłowce. Od lat siedemdziesiątych XIX w. do okresu po II wojnie światowej patronat nad kościołem sprawowała rodzina Żabów herbu Kościesza.
Czasy reformacji
.jpg)
W 1568 r. część rodziny Chrząstowskich przyjęła kalwinizm. W 1573 r. kościół w Jodłówce zamieniono na zbór kalwiński. Stan taki trwał 20 lat, a tymczasem budynek uległ zniszczeniu. Wówczas katolicy i kalwiniści zbudowali sobie oddzielne świątynie. Wkrótce też zaczęła działać szkoła zborowa. W 1651 r. zamknięto zbór i szkołę w Jodłówce i przeniesiono je do sąsiednich Szczepanowic, gdzie ich właściciel Stanisław Chrząstowski (†1658), działacz polityczny i przywódca protestantów małopolskich, ufundował nowy kościół, „który wkrótce stał się głównym ośrodkiem życia zborów krakowskich i sandomierskich”[6][7]. W tym też czasie założono istniejący do dzisiaj cmentarz kalwiński. Synem Stanisława był Piotr Chrząstowski (†1684), działacz protestancki. „Siedziba jego – odziedziczone po ojcu Szczepanowice – rozrosła się w małe miasteczko jako zborowa stolica Małopolski zachodniej i ostatni ośrodek polskiego szkolnictwa kalwińskiego o międzynarodowym znaczeniu, ściągający młodzież protestancką z Węgier”[8]. W latach sześćdziesiątych XVII w. szkoła ta była szkołą dystryktu krakowskiego i osiągnęła poziom gimnazjum. Oprócz synów szlachty polskiej kształcili się w niej synowie kupców szkockich z Tarnowa, a w latach siedemdziesiątych – także pewna liczba młodzieży z Węgier. W 1713 r. zbór został spalony.
W wydanej po raz pierwszy w 1786 r. książeczce pt. „Geografia albo dokładne opisanie królestw Galicyi i Lodomeryi” jaj autor, hrabia Ewaryst Andrzej Kuropatnicki zanotował: Szczepanowice. Wieś domu Chrząstowskich. Tu za pozwoleniem Majestatu kościół konfesyi helweckiej wzrasta mocno nad Dunajcem[9]. Nowy zbór wybudowano jeszcze w tym samym 1786 r.; przetrwał on do 1852 r., kiedy to Chrząstowscy sprzedali swe dobra Serwatowskim i opuścili Szczepanowice.
Jodłówka i Szczepanowice odgrywały znaczącą rolę w dziejach kalwinizmu w Polsce południowej. W Jodłówce odbyła się w 1636 r. konwokacja (zjazd) prowincjalna Małopolski oraz synody dystryktu (okręgu) krakowskiego w 1645 i 1648 r. W Szczepanowicach odbyło się 8 synodów dystryktu krakowskiego, 3 synody prowincjalne Małopolski (w 1680, 1683 i 1808 r.), 3 konwokacje dystryktowe i 2 konferencje prowincjalne. W pierwszej połowie XVII w. ministrami w Jodłowce byli dwaj pisarze – polemiści kalwińscy: Jan Petrycy (zm. ok. 1626) i Daniel Clementinus (†1644); wśród ministrów w Szczepanowicach wyróżnili się: teolog Daniel Kałaj (†1691) i Jan Petrozelin, senior dystryktu krakowskiego, a potem senior prowincji małopolskiej (zm. ok. 1707).
Wiosna Ludów
W latach trzydziestych XIX w. dwór Chrząstowskich w Szczepanowicach był miejscem ożywionej działalności konspiracyjnej, mającej na celu wyzwolenie Polski z niewoli zaborców i uwłaszczenie chłopów. Dnia 19 lutego 1846 r. w czasie tzw. rzezi galicyjskiej gromada chłopów napadła na dwór w Szczepanowicach i zamordowała 3 osoby, w tym Edwarda, syna dziedziczki Marcjanny Chrząstowskiej. Drugi jej syn, Aleksander, zginął w Lichwinie.
Wylewy Dunajca od dawna wyrządzały niemałe szkody w okolicy. W czasach nowszych większe prace regulacyjne w tym rejonie przeprowadzono na przełomie XVIII i XIX w. oraz pod koniec XIX w.
.jpg)
I wojna światowa
Od grudnia 1914 do maja 1915 r. na terenie parafii utrzymywał się front austriacko-rosyjski i toczyły się walki. Z tego okresu pozostało kilka cmentarzy wojennych (trzy w samych Szczepanowicach: nr 194, 195 i 197). Dnia 6 marca 1915 r. pociski artylerii austriackiej zniszczyły kościół. Większość zabudowań należących do mieszkańców również uległa zniszczeniu.
Okres międzywojenny
W okresie międzywojennym nabożeństwa odprawiano w drewnianej kaplicy. W latach 1917–1919 wybudowano w Szczepanowicach szkołę, którą w 1957 r. od strony północnej powiększono. W 1924 r. Isep i Zawodzie włączono do parafii Wojnicz, a z dniem 1 stycznia 1938 r. Lubinkę przyłączono do parafii Janowice.
II wojna światowa
II wojna światowa spowodowała ofiary w ludziach, wyniszczenie Żydów i duże straty materialne. W okolicznych lasach działali partyzanci z Armii Krajowej.
Czasy współczesne
W latach 1955–1961 istniała w Szczepanowicach Gromadzka Rada Narodowa.
W latach 1957–1960 wybudowano kościół w Błoniu, gdzie w 1980 r. utworzono parafię. W 1972 r. zorganizowano punkt duszpasterski w Dąbrówce w domu prywatnym przerobionym na kaplicę. W latach 1982–1986 zbudowano tam dużą kaplicę murowaną według projektu Stanisława Łabuza z Katowic.
Plebanię drewnianą, krytą eternitem, zbudowano w r. 1916/17. W latach 1958–1960 po wschodniej stronie kościoła postawiono dom parafialny, w którym urządzono salę katechetyczną i mieszkanie dla wikariusza. W 2004 i 2005 r. wybudowano nową plebanię. Z parafii Szczepanowice pochodzi obecnie (2009) 6 księży zakonnych, 1 ksiądz diecezjalny, 4 siostry zakonne i 1 kleryk zakonny.
W 1988 r. otwarto nowo wybudowany sklep GS w przysiółku Złotka, w latach 1987–1990 w przysiółku Tracze wzniesiono remizę strażacką, a w latach 1990–1992 doprowadzono gaz i przeprowadzono telefonizację Szczepanowic.
W latach 1995–1997 wybudowano nowoczesny gmach szkolny, a w latach 1999–2001 przy szkole wybudowano halę sportową. W 2009 r. Szczepanowice liczyły 1450 mieszkańców.
Wskutek osuwisk – po powodzi w maju 2010 – zostało zniszczonych kilkanaście domów[10].
Remove ads
Zabytki
Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[11].
Transport i komunikacja
.jpg)
Od niepamiętnych czasów do okresu międzywojennego główna droga wiejska prowadziła przez przysiółek Gliniki. W latach 30. XX w. i w czasie II wojny światowej budowano drogę od przysiółka Tracze, obok szkoły, przez Złotkę i w kierunku Nakla – łącząc ją z drogą przez Gliniki. Ta nowa droga wkrótce stała się główną drogą przez wieś. W latach 1975–1976 położono na niej asfalt i wkrótce potem WPK Tarnów uruchomiło tam komunikację autobusową, przedłużając istniejącą od 1971 r. linię MPK Tarnów – Szczepanowice (Tracze). Od 1986 r. przysiółek Gliniki ma połączenie z Tarnowem (przez Błonie i Zgłobice) dzięki linii podmiejskiej.
Istniejącą od dawna drogę Tarnów – Zakliczyn przebudowano w rejonie Szczepanowic w latach 1880–1890, w 1914 r. gruntownie ją ulepszono, a w latach pięćdziesiątych XX w. położono na niej asfalt i uruchomiono komunikację PKS.
Remove ads
Turystyka
Przez Szczepanowice wiedzie znakowany zielony szlak turystyczny (turystyka piesza) z Tarnowa na szczyt wzgórza w Dąbrówce-Lubczy (419 m n.p.m.), gdzie znajduje się kompleks trzech cmentarzy wojskowych (nr 191, 192 i 193) z grobami żołnierzy poległych podczas I wojny światowej ; następnie szlak prowadzi przez Lubinkę na szczyt Wału (526 m n.p.m.).
Osuwisko Tubendza
Podsumowanie
Perspektywa
W maju 2010 roku stok w rejonie przysiółka Tubendza został uaktywniony. Stary kompleks osuwiskowy, okresowo aktywny w wyniku zaburzenia równowagi na stoku został częściowo odmłodzony. Część uaktywniona obejmuje powierzchnię 16 ha, a część nieuaktywniona ok. 34 ha.
Przyczyny powstania osuwiska dzielą się na przyrodnicze oraz antropogeniczne. Z przyczyn przyrodniczych podstawowymi czynnikami, odpowiedzialny za proces osuwania są rozlewne opady w maju 2010 roku. Budowa geologiczna niniejszego terenu wykazuje cechy sprzyjające powstawaniu nowych oraz odmładzaniu starych osuwisk. Pod powierzchnią zwietrzeliny zalegają warstwy nieprzepuszczalne łupków mioceńskich. W wyniku całkowitego przesiąknięcia warstwy zwietrzeliny, woda na granicy z warstwą nieprzepuszczalną, pod wpływem grawitacji migrowała w niższe partie terenu. Taki ruch wody spowodował osłabienie zwięzłości między tymi warstwami. Główną przyczyną antropogeniczną odnowienia się osuwiska było dociążenie stoku przez budowę nowych budynków z materiałów „ciężkich” (cegły, pustaki). Na obszarze odnowionego osuwiska znajdowały się 4 budynki mieszkalne (ryc. 1). W wyniku osuwania uszkodzona została także linia wysokiego napięcia 110 kV relacji Tarnów – Olszyny. Linia została wybudowana, by połączyć hydroelektrownię w Czchowie z Zakładami Azotowymi w Tarnowie. Na odcinku 600 m została zniszczona droga asfaltowa.
Remove ads
Kościół parafialny
Podsumowanie
Perspektywa
Kościół katolicki w Jodłówce, wybudowany pod koniec XVI w., z powodu złego stanu technicznego rozebrano w 1805 r., pozostawiając tylko mniej zniszczony przedsionek, który służył za kaplicę. Nowy kościół zaczęto budować ok. 1816 r. w pobliżu obecnego. Poświęcono go dopiero w 1840 r.
Fundamenty obecnego kościoła zaczęto kłaść w 1927 r., ale właściwy kościół wybudowano w latach 1939–1948 staraniem ks. Stanisława Gudza według projektu Edwarda Okonia z Tarnowa (prezbiterium, zakrystia i kaplica) oraz Stanisława Gałęzowskiego i Władysława Pieńkowskiego z Warszawy. Kościół pod wezwaniem Niepokalanego Serca NMP poświęcono w 1948 i konsekrowano w 1964 r. Patronem parafii pozostał św. Mikołaj Biskup.
Architektura kościoła
Świątynia jest trójnawowa, bazylikowa, murowana z cegły, bez wyraźnych cech stylowych, z transeptem oraz z prezbiterium zamkniętym trójbocznie, po bokach którego symetrycznie usytuowane są kaplica i zakrystia.
Wymiary kościoła są następujące: długość 40 m; szerokość 20 m; wysokość nawy głównej 14 m; wysokość wieży wraz z krzyżem 42 m. Od frontu wieża kwadratowa z dwoma przybudówkami po bokach, zwieńczona cebulastą iglicą. Nad nawą główną, transeptem i prezbiterium dachy dwuspadowe z wieżyczką z latarnią nad transeptem. Nad nawami bocznymi dachy pulpitowe. Prezbiterium i nawa główna nakryte są stropami kasetonowo-żelbetowymi, a nawy boczne nakrywają sklepienia krzyżowe. Kaplica nakryta jest kopułą z latarnią. Przęsła nawy głównej i naw bocznych wydzielone są półkolistymi łękami, również półkoliście zamknięte są arkady międzynawowe.
Polichromia wnętrza figuralna i ornamentalna, namalowana w 1959 r. przez Andrzeja i Irenę Chojkowskich z Krakowa. Witraże wykonała firma „Witroart” Piotra Janka z Poznania według projektu Haliny Cieślińskiej-Brzeskiej z Krakowa. Cztery witraże w prezbiterium (1986 r.) przedstawiają Proroków Starego Testamentu, a dwa w transepcie – Ostatnią Wieczerzę i Wniebowstąpienie Pańskie (1987 r.).
Witraże w nawach bocznych wstawiono w 1990 i 1991 r.
Wyposażenie wnętrza
Ołtarz główny wolnostojący z lat 1985–1986, tabernakulum przyścienne, nad nim kompozycja malarska z adorującymi aniołami, a powyżej rzeźbiony krucyfiks. Pozostałe ołtarze z 1966 r. Ambona wykonana w 1960 r. według projektu Wawrzyńca Gonciarza. Stacje Męki Pańskiej malował w 1964 r. Walerian Kasprzyk. Organy o 20 głosach wykonano w latach 1971–1975. Dwa dzwony odlane w Łodzi w 1952 r., trzeci odlany w 1981 r. przez firmę Felczyńskiego z Przemyśla.
Remove ads
Cmentarz
Od najdawniejszych czasów zmarłych grzebano wokół kościoła. Gdy w 1816 r. zaczęto budować nowy kościół ok. 100 m na północ od poprzedniego, cmentarz pozostał na dawnym miejscu. Około 1831 r. podczas epidemii urządzono cmentarz dalej od kościoła i od zabudowań, poniżej obecnego cmentarza; powiększono go w 1847 r. w czasie kolejnej epidemii. Obecny cmentarz założono w 1868 r., a powiększono w kierunku wschodnim po II wojnie światowej.
Przypisy
Bibliografia
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads