Najlepsze pytania
Chronologia
Czat
Perspektywa
Ujazd (województwo opolskie)
miasto w województwie opolskim Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Remove ads
Ujazd (dodatkowa nazwa w j. niem. Ujest, śl. Ujŏzd) – miasto i siedziba gminy miejsko-wiejskiej Ujazd, na Górnym Śląsku, w powiecie strzeleckim (województwo opolskie), położone nad Kanałem Gliwickim i rzeką Kłodnicą. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do starego woj. opolskiego.
.jpg)
Jest drugim miastem w Polsce o nazwie Ujazd.
Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. miasto liczyło 1818 mieszkańców[1].
Ośrodek usługowy; drobny przemysł (okucia budowlane, meble, pasze). Przez miasto przebiega droga krajowa nr 40 Głuchołazy – Pyskowice.
Remove ads
Nazwa
Podsumowanie
Perspektywa
W XII wieku wydzielanie majątku czy kompleksu majątków z ogólnej jurysdykcji wymagało nie tylko udzielenia przywilejów (tutaj wystarczało właściwie ogłoszenie na wiecu książęcej decyzji), ale wyraźnego określenia obszaru objętego immunitetem[3]. Było to tym bardziej konieczne, że wydzielony majątek, a zwłaszcza obszar przeznaczony dopiero do skolonizowania, należało wyodrębnić ze struktury opolnej; z „książęcych” terenów leśnych korzystała bowiem ludność określonych opoli, roszcząc sobie do nich uświęcone dawną tradycją prawa. Na miejsce skomplikowanych powiązań i roszczeń pojawiła się granica linearna, wyodrębniająca objęty immunitetem obszar[4].
Wytyczenie tej granicy dokonywał książę, często osobiście albo za pośrednictwem wysokich urzędników, obchodząc lub objeżdżając wydzielany teren i wyznaczając granice przez naciosy na drzewach lub wystawianie kamieni granicznych. Taki sposób wytyczania granic, jak również sam ograniczony obszar nazywano ochodzą lub (częściej) ujazdem (łac. circuitio i circumequitatio)[5].
Zwyczaj wytyczania ujazdów pojawił się w pierwszej połowie XII wieku. Początkowo ujazdy były tak rzadkie, że ograniczony teren przyjmował nazwę Ujazd, która stawała się w ten sposób nazwą miejscową. Najstarsze ujazdy pochodzą w większości ze Śląska. W wykazie dziesięcin, nadanych kanonikom regularnych ze Ślęży (1149), wymieniono miejscowość tak nazwaną[5].
Ujazdami ograniczano wydzielone majątki książęce – jeden z nich w połowie drogi między Wrocławiem a Legnicą, musiał być jednym z pierwszych, bo nosi nazwę Ujazd (nazwa przetrwała do dziś – Ujazd Górny w okolicach Środy). Inny Ujazd należący do biskupów wrocławskich, leżał nad Kłodnicą w księstwie opolskim[5].
Około roku 1140 dokonano ujazdu znaczniejszego terytorium – granice włości kanoników regularnych na Ślęży wytyczył w zastępstwie ojca sam Bolesław Wysoki[5].
Także wydanie przez tego ostatniego przywileju dla Lubiążą poprzedziło wytyczenie ujazdu obejmującego sam Lubiąż z okolicznymi posiadłościami; również granice innych wymienionych w tym przywileju miejscowości zostały ściśle wytyczono, co znalazło wyraz w dodaniu przy nazwie każdej z nich cum circuitione[6].
Nazwa wywodzi się od polskiej nazwy ujazd będącej jednym z elementów średniowiecznego prawa polskiego iure polonico. Potwierdza to m.in. topograficzny opis Górnego Śląska z 1865, który notuje miejscowość we fragmencie "Der Name der Stadt kommt in alten Urkunden als Ugest geschrieben von polnisch Ujost" czyli "Nazwa miasta pochodzi ze starych dokumentów pisana jako Ugest z polskiego Ujost"[7].
W 1222 miasto wymienione jest jako Wyasd[8]. W 1295 w księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis miejscowość wymieniona jest jako Wyasd oraz Wiasd[9]. Miejscowość zapisano również w formie łacińskiej Vyasd civitas w Registrum Vyasdense. W 1475 w łacińskich statutach Statuta synodalia episcoporum Wratislaviensium miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Vyasd[10].
W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Vyastum[11]. W dziele Matthäusa Meriana pt. „Topographia Bohemiae, Moraviae et Silesiae” z 1650 miejscowościami wymieniona jest pod nazwami Oyest oraz Oyziest[12]. Nazwę Uiest wymienia wśród innych nazw śląskich miejscowości urzędowy pruski dokument Fryderyka Wielkiego z 1750 wydanym w języku polskim w Berlinie[2]. W alfabetycznym spisie miejscowości na terenie prowincji śląskiej wydanym w 1830 we Wrocławiu przez Johanna Knie miasto występuje pod polską nazwą Ujasd oraz niemiecką nazwą Ujest we fragmencie "Ujasd, polnische Benennung der Stadt Ujest, Kr. Gross-Strelitz"[13].
Polską nazwę Ujazd w książce "Krótki rys jeografii Szląska dla nauki początkowej" wydanej w Głogówku w 1847 wymienił śląski pisarz Józef Lompa[14]. Polską nazwę Ujazd oraz niemiecką Uiest wymienia Słownik geograficzny Królestwa Polskiego[8]. W okresie rządów nazistów w Niemczech nazwę miasta zmieniono w latach 1936–1945 na Bischofstal. Obecną nazwę miasta zatwierdzono administracyjnie 12 listopada 1946[15].
Remove ads
Historia
Podsumowanie
Perspektywa
Osada wzmiankowana w 1155, prawa miejskie od 25 maja 1223[16]. Do 1525 własność biskupów wrocławskich. Ujazd posiadał samorząd i rozwijał się pomyślnie do XVII w. jako lokalny ośrodek rzemieślniczy i ważny, handlowy punkt tranzytowy. Wojny XVII w. spowodowały upadek miasta.
W I poł. XIX w. nastąpiło znaczne ożywienie gospodarcze i szybsze tempo rozwoju miasta za sprawą uruchomienia Kanału Kłodnickiego. Jednak dalsze lata przyniosły stagnację, głównie z powodu ominięcia miasta przez wybudowaną w 1848 linię kolejową z Wrocławia do Mysłowic.
W 1861 tytuł książąt Ujazdu (niem. Herzogen von Ujest) otrzymał Hugo I Fürst zu Hohenlohe ze Sławięcic. Należał do najbogatszych ludzi w ówczesnych Niemczech. Topograficzny opis Górnego Śląska z 1865 notuje aktualną liczbę mieszkańców jako 2452 wymieniając również język niemiecki oraz polski jako używane przez mieszkańców "Die Sprache ist deutsch und polnisch"[17].
Podczas plebiscytu górnośląskiego za Niemcami padły 1384 głosy, a za Polską 161[18].
W czasie III powstania śląskiego miasto zostało zajęte już w pierwszym dniu powstania przez siły powstańcze Seweryna Jędrysika z podgrupy taktycznej „Harden” przy wsparciu batalionu tarnogórskiego Romana Koźlika. W czasie powstania znajdował się tu punkt sanitarny dla rannych powstańców śląskich z grupy operacyjnej „Wschód”. Pod koniec maja 1921 miasto zajęły wojska francuskie, zastąpione w początku czerwca przez wojska brytyjskie. 21 stycznia 1945 r. Niemcy – członkowie SS i Wehrmachtu zamordowali pod miastem, przy drodze na Jaryszów, ok. 90 mężczyzn więźniów ewakuowanych z KL Auschwitz[19]. W toku działań wojennych w 1945 r. Ujazd został zniszczony w prawie 70%[16]
Remove ads
Władze komunalne Ujazdu
od 1223 do 1524 – wolni dziedziczni wójtowie Ujazdu
- Walter z Nysy – od 1223
- Wolf von Kechel – przed i po 1307
- Lipold von Zedlitz – przed 1385
- Johann von Czornberg – po 1385
- Mikołaj Dluhomil z Bierawy – od ok. 1490 do 1524
od 1524 do 1945 – burmistrz Ujazdu
- Jan Spera - 1679
- Valentinus Alexander - 1723
- Adam Nigrin – 1757
- Caspar Maxoy – 1764
- Johann Grzanke – 1766 i 1786, do 1799
- August Chyträus od 1799 do 1805
- August Schwidlinski – od 1805 do 1809
- Gottlieb Wehner – od 1809 do 1815
- August Schwidlinski – od 1815 do 1836
- ? Schwiebe - od 1836 do III 1840
- August Schwidlinski od III 1840 do 1845
- Johann Mandrella – od ok. 1845 do ok. 1849
- Franz Wollny – od ok. 1849 do 1863
- ???? Dalibor - od 1863 do 1872
- Heinrich Tschauder – od 1872 do 1905
- Artur Wieczorek – od 1906 do VII 1928
- Georg Friedrich – od IV 1929 do 1935
- Erich Gluchnik – od 1935 do I 1945
od 1945 do czasów współczesnych
- Piotr Ful od 1945 do 1946 – Burmistrz
- Witold Ogorzały od 1947 do 1948 – Burmistrz
- Jan Rangosz od 1949 do 1950 – Burmistrz
- Juliusz Potęp od 1950 do 1951 – Przewodniczący Prezydium Miejskiej Rady Narodowej
- Wincenty John od 1951 do 1956 – Przewodniczący Prezydium Miejskiej Rady Narodowej
- Adam Skawiński od 1956 do 1969 – Przewodniczący Prezydium Miejskiej Rady Narodowej
- Izabela Bębenek od 1969 do 1971 – Przewodniczący Prezydium Miejskiej Rady Narodowej
- Marian Ziębiński od1971 do 1972 – Przewodniczący Prezydium Miejskiej Rady Narodowej
- Jan Marek od 1973 do 1975 – Naczelnik Miasta i Gminy Ujazd
- Eugeniusz Horoszczak od 1975 do 1983 – Naczelnik Miasta i Gminy Ujazd
- Marcin Polaczek od 1983 do 1988 – Naczelnik Miasta i Gminy Ujazd
- Zbigniew Pawlak od 1988 do 1990 – Naczelnik Miasta i Gminy Ujazd
- Zbigniew Pawlak od 1990 do 1998 – Burmistrz Miasta i Gminy Ujazd
- Tadeusz Kauch od 1998 do 2018 – Burmistrz Miasta i Gminy Ujazd
- Hubert Ibrom od XI 2018 – Burmistrz Miasta i Gminy Ujazd
Demografia
Podsumowanie
Perspektywa
Statystyki ludności
Miejsca zamieszkane uwzględnione w podanej ogólnej liczbie ludności, w latach:
od 1724 do 1809: Ujazd Miasto, Ujazd Zamek
od 1810 do 1820: Ujazd Miasto, Ujazd Zamek, Dziekanka (przyłączona w 1810 roku)
od 1810 do 1928: Ujazd Miasto, Ujazd Zamek
od 1928 do 1945: Ujazd (30.09.1928 do Ujazd Miasto włączono Ujazd Zamek i wieś Goj i Lalok)
po 1945:
01.12.1945 przyłączono Stary Ujazd (960 mk) z Ferdynandem i Niezdrowice (950 mk)
04.10.1954 przyłączono Dziedzinkę 38mk
01.01.1969 odłączono Stary Ujazd 944mk. i Ferdynand
01.01.1973 odłączono Niezdrowice – 576 mk.
Remove ads
Zabytki
Do rejestru zabytków wpisane są następujące obiekty znajdujące się na terenie Ujazdu[21]:
- osiedle zabytkowe (wypis z księgi rejestru)
- kościół par. pw. św. Andrzeja Apostoła, barokowy z 1613 r. – XVII-XVIII w.
- zespół kościoła pątniczego
- kościół pw. Nawiedzenia NMP, neogotycki z 1858 r. – XIX w.
- cmentarz kościelny,
- kapliczka ze źródłem,
- ogrodzenie z bramą,
- krzyż kamienny,
- ruina zamku biskupiego, renesansowy z 1580 r. – XVI-XVII w. do XIX w.
- dom, ul. 3 Maja 16, z poł. XIX w. – (wyburzony w 2016 r.)
- dom, ul. Powstańców Śląskich 2, z pierwszej poł. XIX w.
- dom, ul. Sienkiewicza 3, z pierwszej poł. XIX w.
- dom, ul. Traugutta 34, z pierwszej poł. XIX w.
inne zabytki:
Remove ads
Transport
Przez Ujazd przebiega droga krajowa:
- 40 Głuchołazy – Prudnik – Kędzierzyn-Koźle – Ujazd – Pyskowice
Ludzie związani z Ujazdem
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads