Głownia kukurydzy

Głownia kukurydzy (Ustilago maydis (DC.) Corda) – gatunek grzybów z rodziny głowniowatych (Ustilaginaceae)^[1]. Wywołuje chorobę kukurydzy o nazwie głownia guzowata kukurydzy. Dawniej w Polsce chorobę tę nazywano głownią kukurydzy, jednak obecnie występuje również druga choroba – głownia pyląca kukurydzy, stąd też dla choroby wywoływanej przez Ustilago maydis właściwe jest używanie pełnej nazwy – głownia guzowata kukurydzy^[2].

Głownia kukurydzy

Haploidalne sporydia głowni kukurydzy pod mikroskopem
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	grzyby
Typ	podstawczaki
Klasa	głowniaki
Rząd	głowniowce
Rodzina	głowniowate
Rodzaj	głownia
Gatunek	głownia kukurydzy
Nazwa systematyczna
Ustilago maydis (DC.) Corda Icon. fung. 5: 3 (Praga, 1842)

Cykl rozwojowy. 1 – teliospora, 2 – metabazydium, 3 – sporydia, 6- zainfekowana plantacja, 7 – głownia kukurydzy

Systematyka i nazewnictwo

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Ustilago, Ustilaginaceae, Ustilaginales, Ustilaginomycetidae, Ustilaginomycetes, Ustilaginomycotina, Basidiomycota, Fungi^[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozowany został w 1815 r. przez Augustina Pyramusa de Candolle jako Uredo maydis. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1842 r. August Corda, przenosząc go do rodzaju Ustilago^[1].

Synonimy nazwy naukowej^[3]:

• Caeoma zeae Link 1825
• Erysibe maydis (DC.) Wallr. 1833
• Lycoperdon zeae Beckm. 1768
• Uredo maydis DC. 1815
• Uredo segetum f. zeae-maydis DC. 1808
• Uredo segetum var. mays-zeae DC. 1805
• Uredo zeae Desm. 1840
• Uredo zeae Schwein.1822
• Uredo zeae-maydis DC. 1806
• Ustilago euchlaenae Arcang. 1882
• Ustilago mays-zeae Magnus, 1895
• Ustilago segetum var. mays-zeae DC. 1805
• Ustilago zeae (Link) Unger 1836
• Ustilago zeae-maydis G. Winter

Cykl rozwojowy

Na zainfekowanych przez głownię kukurydzy częściach nadziemnego pędu kukurydzy rozwijają się narośla (guzy) zbudowane z patologicznie przerośniętych tkanek, w których powstają teliospory. Zimują one w glebie na pozostawionych pożniwnych resztkach roślin, zwłaszcza kolbach. Wiosną kiełkują wytwarzając podstawkę. Tuż przed ich kiełkowaniem następuje w nich kariogamia, a w momencie powstawania podstawki mejoza, w wyniku której każda komórka podstawki zawiera jedno haploidalne jądro. Podstawki te funkcjonują nieco inaczej niż u większości podstawczaków. Na każdej z nich powstaje jeden zarodnik zwany sporydium, ale po jego odpadnięciu na podstawce mogą tworzyć się nowe sporydia. W rezultacie z każdej podstawki zazwyczaj powstaje wiele sporydiów. Po zetknięciu z żywicielem sporydia wytwarzają haploidalną przedgrzybnię. Gdy zetkną się z sobą dwa różne płciowo sporydia zachodzi między nimi plazmogamia i powstaje komórka dikariotyczna. W guzach jej strzępki rozpadają się na dwujądrowe, kuliste teliospory. Okres od zainfekowania do wytworzenia pierwszych teliospor trwa około 2 tygodni^[2].

Głownia guzowata kukurydzy – kolba kukurydzy porażona przez Ustilago maydis

Znaczenie

• Według ankiety przeprowadzonej wśród fitopatologów przez czasopismo „Molecular Plant Pathology” w 2012 r. gatunek ten znalazł się wśród 10 gatunków grzybów o największym znaczeniu w gospodarce człowieka^[4]
• Pasożyt i saprotrof kukurydzy, wywołujący chorobę głownia guzowata kukurydzy^[2]
• W kuchni meksykańskiej znany pod nazwą cuitlacoche lub huitlacoche. Nazwa ta pochodzi z języka nahuatl: cuitlacochi cuítlatl (łajno) + cochi (spać), od ptaków Harporhynchus longirostris Schlz z rodziny krukowatych, mających zwyczaj spać na odchodach bydlęcych. Choroba roślin wywoływana przez niego również nazywana jest głownią kukurydzy lub głownią guzowatą kukurydzy

• W kuchni Azteków i innych ludów południowo-zachodniej Ameryki Północnej cuitlacoche od czasów prekolumbijskich uważane było za wielki przysmak. Spożywane jest w postaci niedojrzałej w zupach, jako dodatek do tradycyjnych dań, jak tacos, tamales, quesadillas itd^[5].

• Ze względu na zawartość alkaloidów, pod koniec XIX w. głownia kukurydzy była przez kilkanaście lat notowana w amerykańskiej farmakopei. Używana była przez Indian Zuni do wywoływania porodu^[6].

• Głownia kukurydzy jest organizmem modelowym. Jej genom został w pełni zsekwencjonowany^[7].