Waldensi

Waldensi – ugrupowanie chrześcijańskie, zainicjowane przez Piotra Waldo, zawiązane w południowej Francji około 1170 jako tzw. „ubodzy z Lyonu”, działające we Francji, Włoszech, Niemczech, Czechach i Polsce (Śląsk), występujące przeciw władzy i bogactwu Kościoła. Potępieni przez papiestwo, ekskomunikowani i prześladowani przez inkwizycję^[1].

Waldensi

Klasyfikacja systematyczna wyznania
Chrześcijaństwo  └ Kościół Zachodni
Ustrój kościelny	prezbiteriańsko-synodalny
Zasięg geograficzny	Włochy
Historia Założyciel(e) Valdès Utworzono ok. 1170 południowa Francja
Dane statystyczne Wierni ok. 100 tys.

Centrum kultury waldensów w Torre Pellice

Kościół Waldensów w Mediolanie

Historia

Ich ojcem duchowym był Valdès (stąd nazwa: waldensi), bogaty kupiec z Lyonu, który rozdał swój majątek ubogim, głosząc hasła wyrzeczenia się własności i życia w ubóstwie. Za podstawę wiary przyjmowali tylko Biblię, odrzucając autorytet papieża, krytykowali zbytek wyższego duchowieństwa i żądali reform w Kościele. Waldensi odrzucali również wszelką władzę, co w efekcie uczyniło z nich wrogów państwa i panującego porządku polityczno-społecznego^[2]. Zostali ekskomunikowani w 1184 przez papieża Lucjusza III, byli prześladowani przez sądy Inkwizycji^[3].

Po śmierci Piotra Waldo nieliczni waldensi żyli w ukryciu i cierpieli prześladowania. Mimo tego ruch waldensów wciąż miał wpływ na życie religijne Europy, zwłaszcza południowej. Na początku XV wieku skontaktowali się z czeskim reformatorem religijnym, Janem Husem, od którego przejęli też dalsze postulaty. Część waldensów dołączyła nawet do ruchu taborytów (radykalnych husytów). Niedobitki waldensów schroniły się w Szwajcarii i północnych Włoszech. Dotarli także na Śląsk^[1], gdzie na początku XIV wieku sądy inkwizycyjne nasiliły ściganie waldensów. W 1315 roku trybunał inkwizycyjny, powołany przez biskupa wrocławskiego Henryka z Wierzbna, w Świdnicy, Nysie i Wrocławiu skazał na spalenie na stosie przeszło 50 waldensów, a wielu innych musiało się ratować ucieczką^[4]. Od grudnia 1392 do wiosny 1394 sąd inkwizycyjny w Szczecinie pod przewodnictwem prowincjała zakonu celestynów Piotra Zwickera z Pragi sądził ponad 400 waldensów mieszkających na obszarze diecezji kamieńskiej, brandenburskiej, lubuskiej i części poznańskiej^[5].

W latach 1487–1489 król Francji Karol VIII podjął kilkanaście krucjat przeciw waldensom. W górskim terenie wojska królewskie nie mogły jednak skutecznie działać przeciwko partyzantce waldensów. Walki koncentrowały się w dolinie Angrogne i nie przynosiły rezultatu. Bitwa w Prali koło Perrero zakończyła się zwycięstwem waldensów. Wówczas gubernator Sabaudii, pod naciskiem króla Francji i papieża Innocentego VIII, rozpoczął systematyczną pacyfikację osad waldensów. Tym działaniom towarzyszyło wyjątkowe okrucieństwo; przykładem tego była masakra waldensów (w tym wielu dzieci), którzy schronili się w grocie La Balme-Chapelue^[6][7]. Chociaż wielu waldensów zginęło i zniszczono wiele ich osad, to jednak krucjata nie osiągnęła celu. Większość z nich uciekła i powróciła po zakończeniu krucjaty rozpoczynając ożywioną działalność misjonarską.

Waldensi szwajcarscy w 1532 roku zjednoczyli się z Kościołem ewangelicko-reformowanym (kalwińskim) (Synod w Chanforan), z którym mieli bardzo zbliżoną doktrynę, a francuscy zostali wygnani lub zmuszeni do przyjęcia katolicyzmu. Natomiast waldensi włoscy przetrwali do dziś, głównie w trudno dostępnych Alpach Piemonckich.

W 1848 roku w Piemoncie założono Kościół Waldensów, który liczy około 30 tys. wiernych.

Waldensi dzisiaj

Obecnie waldensi skupiają się w 5 rejonach:

1. Alpejskie doliny Piemontu, Sabaudii i Delfinatu,
2. Lombardia i Wenecja,
3. Liguria, Toskania i Rzym,
4. Kalabria i Sycylia,
5. Argentyna (prowincja Rio de la Plata).

22 czerwca 2015 w świątyni waldensów w Turynie papież Franciszek zwrócił się do wiernych tego wyznania w słowach: „W imieniu Kościoła katolickiego proszę was o przebaczenie za niechrześcijańskie czy nawet nieludzkie postawy i zachowania w dziejach, jakich dopuściliśmy się przeciwko wam. W imię Jezusa Chrystusa przebaczcie nam”^[8].

Kościół Waldensów należy do Światowej Wspólnoty Kościołów Reformowanych. Jest drugim co do liczebności Kościołem protestanckim we Włoszech.

Kalendarium historii waldensów

Chronologia

Rok	Wydarzenie[9]
ok. 1170	Piotr Waldo tworzy grupę religijną waldensów, liczniejszą w południowej Francji i w Lombardii. Grupy waldensów powstają też w południowych Włoszech (Kalabria i Sycylia).
1184	Ekskomunikowani przez papieża Lucjusza III,
1231	Ustanowienie sądów Inkwizycji, które rozpoczynają systematyczne prześladowania waldensów, którzy pod ich wpływem znikają z miast.
XIII w.	Waldensi osiedlają się w trudno dostępnych dolinach zachodnich Alp, gdzie przejściowo są bezpieczni od prześladowań.
XIV – XV w.	Papież Benedykt XII interweniuje u biskupa d’Embrun i księcia Humberta II, aby zniszczyli waldensów. Aż do końca XV w. (z przerwami) trwają organizowane przez inkwizycję procesy, aresztowania, konfiskaty majątku i palenie na stosach oskarżonych o herezję.
1487–89	Krucjata przeciwko waldensom w Alpach ogłoszona przez króla Francji Karola VIII i poparta przez papieża Innocentego VIII. Wojska królewskie masakrują waldensów w grocie Balme-Chapelue[10].
XVI w.	Waldensi w Piemoncie zaczynają rozpowszechniać swoją doktrynę przy pomocy drukowanych publikacji (w tym Biblii).
1532	Synod w Chanforan zatwierdza doktrynalne przyłączenie waldensów do kalwinizmu.
1545	Król Francji Franciszek I zezwala na wymordowanie 3000 waldensów w regionie Luberon (Prowansja).
1555	Waldensi budują swoje pierwsze kościoły w Saint Laurent d'Angrogne, w La Tour, Rocheplate, Villesèche i Prali.
1561	W Kalabrii waldensi są zabijani lub sprzedawani Maurom jako niewolnicy.
1561	Ugoda z Cavour zawarta 5 czerwca w wyniku walk między księciem Sabaudii i waldensami (broniącymi się w alpejskich dolinach), gwarantuje im wolność wyznania.
1598	Edykt nantejski gwarantuje francuskim waldensom bezpieczeństwo.
1630	Epidemia dżumy powoduje wyludnienie osad waldensów.
1655	Wielkanoc piemoncka to masakra waldensów z Pra de la Tour – jest to kulminacyjne wydarzenie okresu krwawych represji przeciwko waldensom w księstwach włoskich.
1686	3 maja kapitulują ostatnie oddziały waldensów, broniące się w Alpach francuskich. Ocaleni są przymusowo konwertowani na katolicyzm lub wysiedlani.
1687	13 stycznia rozpoczyna się przymusowe wysiedlenie waldensów z Sabaudii do Szwajcarii. Osiedlają się głównie w kantonie Vaud.
1689	W połowie kwietnia ma miejsce tzw. Wspaniały Powrót: oddziały waldensów ze Szwajcarii zbrojnie zajmują swoje dawne siedziby w Sabaudii.
1694	W maju książę Sabaudii Wiktor Amadeusz II wydaje edykt o tolerancji, zezwalający waldensom na pozostanie i wyznawanie swojej wiary.
XVII – XVIII w.	Nasilają się represje przeciwko waldensom: odkupywanie ziemi, ograniczanie możliwości zatrudniania, szykany administracyjne, przymusowa rekatolicyzacja osad. Państwa protestanckie organizują pomoc finansową dla waldensów.
1792	I Republika Francuska zajmuje Sabaudię i po raz pierwszy daje waldensom równouprawnienie z katolikami.
1848	17 lutego Patent przyznaje waldensom we Włoszech pełnię praw obywatelskich oraz wolność wyznania. Waldensi osiedlają się w większości regionów Włoch, emigrują także do Ameryki Południowej i do USA.

Podstawowe zasady wiary

Pierwotna doktryna była skromna i była tylko wezwaniem do powrotu do „ewangelicznego ubóstwa”. Stopniowo precyzowała się, stając się „proto-kalwinizmem” (zawiera ją poemat z XIV wieku: La Nobla Leyczon (Szlachetna lekcja)). Ostateczny kształt uzyskała w latach 1526–1532.

• Biblia jest podstawą wiary.
• Każdy mężczyzna i każda kobieta, znający Biblię, mogą być kaznodziejami.
• Kult jest prowadzony w języku narodowym; każdy powinien czytać Biblię.
• Wiara jest darem Boga.
• Nieuznawanie odpustów. Nienauczanie na temat czyśćca.
• Jezus Chrystus jest jedynym pośrednikiem między Bogiem i ludźmi. Świętych należy naśladować, ale nie wolno ich czcić. Cześć należy się jedynie Bogu; wszystko inne jest bałwochwalstwem.
• Kościół rzymskokatolicki sprzeniewierzył się tradycji apostolskiej i nie ma władzy od Boga.
• Jedynymi sakramentami są chrzest i eucharystia.
• Śmierć jest przejściem w stan nieświadomości, tzn. aż do wskrzeszenia przez Chrystusa.
• Potępienie śpiewu, gry na organach, modlitw zanoszonych w nieznanym języku (oprócz Ojcze Nasz),
• Odrzucenie papieża

Znani waldensi

• Pierre Robert Olivétan (1505–1538) – teolog i tłumacz Biblii na język francuski
• Luigi Comencini (1916–2007) – włoski reżyser filmowy
• Italo Calvino (1923–1985) – włoski pisarz
• Gianni De Michelis (1940–2019) – włoski polityk
• Rosario Olivo (ur. 1940) – włoski polityk

Zobacz też

• Arnoldyści