Grand Place

Grand Place^[2] (fr. Grand-Place de Bruxelles, niderl. Grote Markt van Brussel) – rynek w Brukseli, główny plac Brukseli Dolnej^[3], nieregularny, pięciokątny, u wylotu siedmiu ulic, bez zabudowy śródrynkowej, wytyczony przed 1348 rokiem. W XV wieku wybudowano na nim ratusz miejski w stylu gotyckim, a w XVI wieku Maison du Roi. Zburzony w 1695 roku podczas francuskiego bombardowania, odbudowany w jednolitym stylu architektonicznym.

La Grand-Place w Brukseli^[1][a]

Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Państwo	Belgia
Typ	kulturowy
Spełniane kryterium	II, IV
Numer ref.	857
Region[b]	Europa i Ameryka Północna
Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę	1998 na 22. sesji
Położenie na mapie Brukseli Grand Place
Położenie na mapie Belgii Grand Place
50°50′48,3″N 4°21′08,7″E
Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

W 1998 roku wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Nazwa

W XII w. plac nazywany był Nedermerckt (fr. Marché bas) lub Commune forum, Forum lub Merkt^[4]. Nazwa Grand-Place zaczęła być stosowana pod koniec XVIII wieku^[4].

Położenie

Plan Grand Place

Plac ma formę nieregularnego prostokąta, sprawiającego wrażenie pięciokąta^[4]. Od początku na placu zbiegało się siedem ulic: Rue au Beurre, Rue de la Tête d’Or, Rue Charles Buls, Rue des Chapeliers, Rue de la Colline, Rue des Harengs i Rue Chair et Pain^[4].

Historia

Ruiny Grand-Place po bombardowaniu Brukseli przez artylerię francuską w 1695 roku; miedzioryt na podstawie rysunku Augustina Coppensa (1668–1740)

Dywan kwiatowy, 2014

Początki placu sięgają XI–XII wieku, kiedy to na osuszonym bagnie na prawym brzegu rzeki Zenne (współcześnie skanalizowanej)^[4] zaczęto stawiać pierwsze drewniane domy^[5]. W pobliżu przebiegał szlak handlowy łączący Nadrenię z Flandrią^[5] i nad rzeką powstał Nedermerckt (fr. Marché bas), o którym pierwsza wzmianka pisemna pochodzi z 1174 roku^[5][4]. Przyjeżdżali tu kupcy sprzedający towary dla dworu przy dawnym rzymskim castrum^[5]. Na początku XIII wieku wzniesiono trzy hale targowe, w których sprzedawano chleb, mięso i sukno, a plac wybrukowano kamieniami z pobliskiej rzeki^[5]. Targ funkcjonował na Grand Place do 19 listopada 1958 roku^[5].

Plac stał się głównym ośrodkiem miasta^[5]. W 1401 roku rozpoczęto budowę późnogotyckiego ratusza^[5]. Wkrótce wzniesiono również siedziby gildii kupieckich^[5]. W XIV wieku drewniane domy w południowej części placu zaczęły zastępować kamienne kamienice^[6]. Plac zaczął spełniać funkcje społeczne i polityczne – odczytywano tu dekrety i zarządzenia, a także przeprowadzano egzekucje publiczne^[7].

W XVII wieku strona zachodnia została wybrukowana na odcinku od domu Renard do domu Broutte^[6]. 14 sierpnia 1695 roku większość zabudowy rynku uległa zniszczeniu podczas 36-godzinnego ostrzału miasta przez francuską artylerię^[8] z rozkazu króla Ludwika XIV w odwecie za zniszczenie francuskiego wybrzeża przez angielskie i holenderskie okręty wojenne^[4]. Jedynymi budynkami, które, mimo uszkodzeń i pożaru, przetrwały atak były gmach ratusza i Maison du Roi^[4]. W ciągu czterech lat domy zostały odbudowane w jednolitym stylu barokowym^[8][4]. Plany nowych kamienic były poddawane wcześniejszej akceptacji władz miejskich^[4]. Nad odbudową pracowali m.in. Jean Cosyn (1646–1708), Guillaume De Bruyn, Antoine Pastorana (1640–1702) czy Corneille Van Nerven (1660–1714)^[4].

W latach 1793–1794 wojska francuskie splądrowały domy cechowe i je częściowo zniszczyły^[6]. Gmachy odbudowano stopniowo w latach 1863–1925^[6]. W 1852 roku ustanowiono prawo o konserwacji budynków, a w 1883 roku miasto zobowiązało się do łożenia na utrzymanie fasad kamienic^[9]. W 1998 roku plac wraz z zabudową został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO w 1998^[10].

Na placu odbywają się różne uroczystości, koncerty i przedstawienia^[6]. Od 1971 roku, co dwa lata w połowie sierpnia, na placu układany jest dywan kwiatowy^[6].

Architektura

• Ratusz w Brukseli – późnogotycki ratusz ze strzelistą wieżą (96 m^[8]), wzniesiony w latach 1401–1444 (wieża w 1449)^[4] według projektu Jakuba z Thienen i Jana z Ruysbroek, zniszczony w 1695 roku, odbudowany i rozbudowany; stanowi przykład szczytowych osiągnięć gotyku brabanckiego.
• Maison du Roi (nl. Broodhuis) – gmach w stylu neogotyckim, w miejscu dawnej hali targowej, wzniesiony przez Habsburgów dla podkreślenia władzy cesarskiej, mieścił urząd podatkowy, sądy i więzienie^[11]. Więzieni tu byli m.in. niderlandzki dowódca Lamoral Egmont (1522–1568) i francuski wojskowy Filip van Montmorency (1524–1568), którzy zostali ścięci na Grand Place^[12]. Obecnie siedziba Muzeum Miasta (fr. Musée de la Ville de Bruxelles)^[11].
• Domy cechowe – wzniesione na przełomie XVII i XVIII wieku w jednolitym stylu barokowym^[8][4]. Często są klasyfikowane w trzy grupy ze względu na lokalizację i ornamentykę fasad^[4]:
  • pierwszą grupę kamienic w tradycyjnym stylu, o wąskich filarach tworzą domy numer 20, 21–22 i 35–38;
  • drugą grupę, domów w stylu włoskim ozdobionych pilastrami i kolumnami, tworzą domy numer 1, 5, 7, 11, 28, 34, 39; domy numer 2-3 i 4 o bardziej dekoracyjnych szczytach i 26–27 inspirowane włoskim renesansem;
  • trzecią grupę, domów w stylu bardziej klasycznym, z frontonami, balustradami i poddaszami, tworzą domy numer 10, 13–19, 24–25 oraz 8, 12, 23^[4]. Dom numer 9 wzniesiony został w stylu Ludwika XIV, a numer 6 w stylu zapowiadającym rokoko^[4].

Numer domu	Dom	Detal charakterystyczny	Nazwa	Opis
1			Maison au Roi d’Espagne (pol. Pod hiszpańskim królem) także Maison des Boulangers	Trzypiętrowa, narożna kamienica została wzniesiona w latach 1696–1697, najprawdopodobniej przez Jeana Cosyna[4]. Dawna siedziba cechu piekarzy[13]. Obecna nazwa pochodzi od popiersia króla Hiszpanii Karola V (1500–1558) na fasadzie domu, po bokach którego znajdują się postaci dwóch więźniów: Maura i Indianina[13]. Na pierwszym piętrze znajduje się popiersie Autberta z Cambrai – patrona piekarzy[14]. Balustradę poddasza zdobią figury symbolizujące Siłę, Ogień, Wodę, Wiatr, Pszenicę i Rozwagę, składniki uważane za konieczne do wypieku idealnego chleba[13].
2/3			Maison de la Brouette (pol. Dom taczki)	Czteropiętrowa kamienica wzniesiona w latach 1644–1645, częściowo zniszczona podczas ataku francuskiego w 1695 roku i odbudowana przez Jeana Cosyna[4]. Dawna siedziba cechu producentów oleju, którzy produkowali tłuszcz niezbędny przy produkcji wysokojakościowego sukna[14]. Jej nazwa pochodzi od taczki na fasadzie budynku[13]. Szczyt kamienicy zdobi figura świętego Idziego autorstwa J. Van Hammego z 1912 roku[4].
4			Maison du Sac (pol. Dom worka)	Czteropiętrowa kamienica wzniesiona w latach 1645–1646, częściowo zniszczona podczas ataku francuskiego w 1695 roku i odrestaurowana w 1697 roku przez Antoine’a Pastoranę[4]. Dawna siedziba cechu cieśli i bednarzy[13]. Pierwsze trzy piętra zachowały się w oryginalnym stanie[13]. Jej nazwa pochodzi od worka przedstawionego na reliefie nad wejściem do budynku[14].
5			Maison de la Louve (pol. Dom wilczycy)	Kamienica wzniesiona w 1696 roku[4]. Dawna siedziba cechu producentów łuków[13]. Oryginalna fasada budynku jest bogato zdobiona – umieszczono tu medaliony z podobiznami czterech cesarzy rzymskich, pod którymi dodano ich cesarskie atrybuty, są to: Trajan i słońce, symbol Prawdy; Tyberiusza i sieć z klatką, symbole Fałszu; Oktawian August i globus, symbol Pokoju; oraz Juliusz Cezar i krwawiące serce Niezgody[13]. Nad wejściem znajduje się relief przedstawiający Remusa i Romulusa z wilczycą; na frontonie – wyobrażenie Apollina strzelającego do węża-smoka Pytona a szczyt zdobi feniks powstający z popiołów[13].
6			Maison du Cornet (pol. Dom rogu)	Trzypiętrowa kamienica wzniesiona w latach 1641–1645, w większości zniszczona podczas ataku francuskiego w 1695 roku i odbudowana w 1697 roku przez Antoine’a Pastoranę[4]. Dawna siedziba cechu przewoźników rzecznych[13]. Najwyższe piętro kamienicy przypomina rufę statku[13]. Na fasadzie znajduje się medalion z podobizną króla Hiszpanii Karola V (1500–1558) w otoczeniu alegorycznych przedstawień czterech wiatrów, pary żeglarzy i pary delfinów[4].
7			Maison du Renard (pol. Dom lisa)	Trzypiętrowa kamienica wzniesiona ok. 1645 roku, w większości zniszczona podczas ataku francuskiego w 1695 roku i odbudowana w 1699 roku najprawdopodobniej przez Corneille’S Van Nervena[4]. Dawna siedziba cechu szmuklerzy[13]. Nad wejściem znajduje się relief przedstawiający pozłacanego lisa, od którego pochodzi nazwa kamienicy[13]. Parter zdobią płaskorzeźby z cherubinami bawiącymi się taśmami pasmanteryjnymi a drugie piętro – figura uosabiająca Sprawiedliwość w otoczeniu czterech kobiecych figur symbolizujących cztery kontynenty[13].
8			Maison de L’Étoile (pol. Dom gwiazdy)	Trzypiętrowa kamienica narożna wzniesiona w latach 1896–1897 z inicjatywy burmistrza miasta Charles’s Bulsa (1837–1914)[4]. Szczyt kamienicy wieńczy złota gwiazda, od której pochodzi nazwa domu. Po prawej stronie w arkadach kamienicy znajduje się neorenesansowa, brązowa rzeźba autorstwa Juliena Dillensa (1849–1904) przedstawiająca umierającego Éverarda t’ Serclaes’a (1320–1388)[15], który w 1356 roku odbił magistrat i całe miasto z rąk sprzyjającego Francuzom księcia Flandrii na rzecz księcia Brabancji[13]. Rzeźba jest wypolerowana od ciągłego jej dotykania – w powszechnym mniemaniu, jej dotkniecie ma zapewnić szczęście[11]. Po lewej stronie w arkadach kamienicy znajduje się tablica upamiętniająca Charles’s Bulsa, który pełnił obowiązki burmistrza w latach 1881–1899 i działał na rzecz edukacji robotników flandryjskich[15].
9			Maison du Cygne (pol. Dom łabędzia)	Trzypiętrowa kamienica wzniesiona w 1698 roku[4]. Fasada utrzymana w stylu Ludwika XIV[4]. Nazwa kamienicy pochodzi od wizerunku wielkiego łabędzia umieszczonego na fasadzie[11]. Dawna siedziba cechu rzeźników[11]. Podczas pobytu w Brukseli Karol Marks odbywał tutaj spotkania Niemieckiej Unii Robotników[15], a w 1885 roku założono tu Belgijską Partię Robotniczą[11].
10			Maison de L’Arbre d’Or (pol. Dom złotego drzewa) także Maison des Brasseurs	Siedziba cechu piwowarów[11][15]. Obecnie mieści się tu niewielkie muzeum browarnictwa[11]. Na szczycie kamienicy znajduje się złoty posag jeźdźca z 1854 roku, przedstawiający Karola Lotaryńskiego, który zastąpił oryginalny posąg zniszczony przez wojska francuskie w 1794 roku[11][15].
11			Maison de la Rose (pol. Dom róży)
12			Maison du Mont Thabor
13			Maison de la Renommée	Część Maison des Ducs de Brabant – siedmiu domów połączonych wspólną fasadą[11].
14			Ermitage	Część Maison des Ducs de Brabant – siedmiu domów połączonych wspólną fasadą[11].
15			Maison de la Fortune	Część Maison des Ducs de Brabant – siedmiu domów połączonych wspólną fasadą[11].
16			Maison du Moulin à vent	Część Maison des Ducs de Brabant – siedmiu domów połączonych wspólną fasadą[11].
17			Maison du Pot d’étain	Część Maison des Ducs de Brabant – siedmiu domów połączonych wspólną fasadą[11].
18			Maison de la Colline	Część Maison des Ducs de Brabant – siedmiu domów połączonych wspólną fasadą[11].
19			Maison de la Bourse	Część Maison des Ducs de Brabant – siedmiu domów połączonych wspólną fasadą[11].
20			Maison du Cerf
21 i 22			Maison de Joseph et Anne
23			Maison de l’Ange
24/25			Maison de la Chaloupe d’Or	Dawna siedziba cechu krawców[11]. Na fasadzie znajduje się popiersie św. Barbary, patronki cechu[11].
26/27			Maison du Pigeon	Dawna siedziba cechu malarzy[11]. W 1852 roku mieszkał tu Wiktor Hugo po emigracji z Francji po Wiośnie Ludów[11][16].
28			Maison du Marchand d’Or
34			Maison du Heaume
35			Maison du Paon
36 i 37			Maison du Petit Renard et du Chêne
38			Maison de Sainte-Barbe
39			Maison de l'Âne