Zyfiowate

Zyfiowate^[3], wale dziobogłowe^[4] (Ziphiidae) – rodzina ssaków morskich z infrarzędu zębowców (Odontoceti) w obrębie podrzędu waleni (Cetacea).

Zyfiowate

Ziphiidae[1]
J.E. Gray, 1863[2]
Zyfia gęsiogłowa (Ziphius cavirostris)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Rząd	parzystokopytne
Podrząd	walenie
Infrarząd	zębowce
Nadrodzina	Ziphioidea
Rodzina	zyfiowate
Typ nomenklatoryczny
Ziphius G. Cuvier, 1823
Podrodziny
4 podrodziny (w tym 1 o statusie incertae sedis + 20 wymarłych rodzajów o statusie incertae sedis) – zobacz opis w tekście

Jest ona wśród waleni drugą co do liczby gatunków, zarazem jednak najsłabiej poznaną wśród dużych ssaków (np. w 2016 r. odkryto nowy gatunek dziobogłowca, co wśród ssaków jest wyjątkowym zdarzeniem). Zwłaszcza przedstawiciele wali dwuzębnych (rodzaj Mesoplodon) są rozróżniani przede wszystkim na podstawie kształtu zębów.

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące we wszystkich oceanach świata^[5][6].

Anatomia

Charakterystyczne dla zyfiowatych jest posiadanie dzioba podobnego jak u delfinów, czym odróżniają się od pozostałych większych waleni. Dziób wyposażony jest w małą liczbę zębów; wśród wielu gatunków jedynie samce mają jedną parę dużych zębów w dolnej szczęce. Te kły wystające z dzioba są używane jako broń w walkach między samcami, czego dowodem są blizny na ich ciałach. Kły niektórych dziobowali (Mesoplodon) mają dziwaczne kształty, np. u Mesoplodon layardii są zagięte ku środkowi nad dziobem, ograniczając jego otwieranie.

Sposób życia

Wale dziobogłowe to walenie o średnich rozmiarach (do 13 m), żyjące w głębokich wodach wszystkich oceanów. Odżywiają się przeważnie głowonogami. Podczas polowania objawiają zdolność do nadzwyczajnie długiego nurkowania – udowodnione zostały pobyty pod wodą przez 80 min oraz osiąganie głębokości 1000 m.

Zwierzęta te żyją w małych grupach z dala od lądu, co sprawia, że są rzadko obserwowane w morzu. Wiele szczegółów ich życia pozostaje niewyjaśnionych. Głównym źródłem informacji o wielu gatunkach są martwe ciała wyrzucone na brzeg. Najlepiej poznane są dziobogłowce (Berardius) oraz butlogłowy (Hyperoodon), prześladowane przez wielorybników.

Wpływ człowieka

Z wyjątkiem tych gatunków bezpośredni wpływ człowieka na populacje zyfiowatych jest znikomy. Coraz większe zagrożenie stanowi jednak zatruwanie morza chemikaliami oraz zaśmiecanie, zwłaszcza odpadami plastikowymi.

Systematyka

Do rodziny zyfiowatych należą następujące podrodziny^[7][5][3]:

• Berardiinae J.C. Moore, 1968
• Incertae sedis
  • Tasmacetus W.R.B. Oliver, 1937 – tasmanowal – jedynym przedstawicielem jest Tasmacetus shepherdi W.R.B. Oliver, 1937 – tasmanowal dziobogłowy
• Ziphiinae J.E. Gray, 1863
• Hyperoodontinae J.E. Gray, 1847

Opisano również szereg rodzajów wymarłych o statusie incertae sedis:

• Anoplonassa Cope, 1869^[8] – jedynym przedstawicielem był Anoplonassa forcipata Cope, 1869
• Aporotus du Bus de Gisignies, 1868^[9]
• Belemnoziphius Huxley, 1864^[10]
• Beneziphius Lambert, 2005^[11]
• Cetorhynchus P. Gervais, 1861^[12]
• Chavinziphius Bianucci, Di Celma, Urbina & Lambert, 2016^[13] – jedynym przedstawicielem był Chavinziphius maxillocristatus Bianucci, Di Celma, Urbina & Lambert, 2016
• Chimuziphius Bianucci, Di Celma, Urbina & Lambert, 2016^[13] – jedynym przedstawicielem był Chimuziphius coloradensis Bianucci, Di Celma, Urbina & Lambert, 2016
• Dagonodum Ramassamy, 2016^[14] – jedynym przedstawicielem był Dagonodum mojnum Ramassamy, 2016
• Eboroziphius Leidy, 1876^[15] – jedynym przedstawicielem był Eboroziphius coelops Leidy, 1876
• Messapicetus Bianucci, Landini & Varola, 1992^[16]
• Nazcacetus Lambert, Bianucci & Post, 2009^[17] – jedynym przedstawicielem był Nazcacetus urbinai Lambert, Bianucci & Post, 2009
• Nenga Bianucci, Lambert & Post, 2007^[18] – jedynym przedstawicielem był Nenga meganasalis Bianucci, Lambert & Post, 2007
• Ninoziphius Muizon, 1983^[19] – jedynym przedstawicielem był Ninoziphius platyrostris Muizon, 1983
• Notoziphius Buono & Cozzuol, 2013^[20] – jedynym przedstawicielem był Notoziphius bruneti Buono & Cozzuol, 2013
• Pelycorhamphus Cope, 1895^[21] – jedynym przedstawicielem był Pelycorhamphus pertortus Cope, 1895
• Pterocetus Bianucci, Lambert & Post, 2007^[22] – jedynym przedstawicielem był Pterocetus benguelae Bianucci, Lambert & Post, 2007
• Rhinostodes du Bus de Gisignies, 1868^[23]
• Xhosacetus Bianucci, Lambert & Post, 2007^[24] – jedynym przedstawicielem był Xhosacetus hendeysi Bianucci, Lambert & Post, 2007
• Ziphioides Probst, 1886^[25]
• Ziphirostrum du Bus de Gisignies, 1868^[26]

Uwagi