Zygmunt Kruszelnicki (prawnik)

Zygmunt Stanisław Zieniewicz Kruszelnicki (ur. 1 kwietnia 1889 w Samborze, zm. 10 lutego 1940 w Buchenwaldzie) – polski sędzia, adwokat, działacz narodowy i sokoli.

Upamiętnienie na grobowcu rodzinnym

Tablica na gmachu TG „Sokół” w Sanoku

Ten artykuł dotyczy polskiego sędziego, adwokata, działacza narodowego. Zobacz też: inne osoby o tym nazwisku.

Zygmunt Kruszelnicki

Data i miejsce urodzenia	1 kwietnia 1889 Sambor
Data i miejsce śmierci	10 lutego 1940 Buchenwald
Zawód, zajęcie	sędzia, adwokat
Narodowość	polska
Partia	Stronnictwo Narodowe
Odznaczenia

Życiorys

Zygmunt Stanisław Zieniewicz Kruszelnicki urodził się 1 kwietnia 1889 w Samborze^[1][2]. Był synem Stanisława i Marii z domu Madejskiej^[1].

Ukończył studia prawnicze (w niektórych publikacjach jest tytułowany w stopniu doktora). W okresie zaboru austriackiego w ramach autonomii galicyjskiej wstąpił do c. k. służby sądowniczej. Początkowo, od około 1909 był auskultantem Galicji wschodniej przydzielonym do C. K. Wyższego Sądu Krajowego we Lwowie^[3] (wówczas radcą dworu przy tymże sądzie był Stanisław Kruszelnicki)^[4]. Od około 1912 był sędzią w C. K. Sądzie Powiatowym w Lisku^[5], w tym podczas I wojny światowej do 1918^[6][7]. Przed rokiem 1918 został odznaczony austro-węgierskim Krzyżem Jubileuszowym dla Cywilnych Funkcjonariuszów Państwowych^[6].

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości był sędzią Sądu Okręgowego w Sanoku. Z posady sędziego powiatowego 17 lipca 1923 został mianowany naczelnikiem Sądu Powiatowego w Birczy^[8]. Na przełomie lat 20./30. był naczelnikiem, podległego sanockiemu Sądowi Okręgowemu, Sądu Grodzkiego w Birczy^[9]. Od 1931 był etatowym sędzią Sądu Okręgowego w Sanoku^[10]. W lipcu 1932 był przewodniczącym trybunału Sądu Okręgowego w Sanoku w procesie oskarżonych o zajścia w Łobozwi, skazanych na karę śmierci, następnie uniewinnionych przez prezydenta RP Ignacego Mościckiego^[11]. Po zabójstwie działacza narodowego Jana Chudzika, zastrzelonego 14 maja 1933 w Brzozowie, przybył na miejsce zbrodni jako śledczy SO w Sanoku^[12]. Następnie przyczynił się do zatrzymania aresztowanych wkrótce Romana Jajki i Stefana Stankiewicza, późniejszych oskarżonych w tej sprawie, jak również wykazał współudział w zabójstwie komisarza posterunku powiatowego Policji Państwowej Bolesława Drewińskiego, po czym we wrześniu 1933 był świadkiem w procesie o zabójstwo J. Chudzika przed SO w Sanoku, zwracając wówczas uwagę na brak wsparcia ze strony Policji w Brzozowie i utrudnianie przez nią śledztwa^[13][14][15]. Po likwidacji Sądu Okręgowego w Sanoku (z dniem 1 października 1934)^[16] decyzją ministra sprawiedliwości Czesława Michałowskiego został przeniesiony w stan nieczynny, a następnie na emeryturę^[14]. Wówczas podjął działalność adwokacką. W tym charakterze do końca lat 30. przyjmował w rodzinnej kamienicy przy ul. Kazimierza Wielkiego 6 w Sanoku^[17], której został właścicielem^[18]. W połowie lat 30. otworzył kancelarię adwokacką w Zagórzu^[14]. Był obrońcą oskarżonego o zniesławienie działacza narodowego, mjr. Władysława Owoca, uniewinnionego w marcu 1939 prawomocnym wyrokiem w procesie przed Sądem Grodzkim w Sanoku^[19].

Politycznie był związany ze Stronnictwem Narodowym^[20]. Pełnił funkcję prezesa zarządu powiatowego SN w Sanoku^[21]. Pełniąc tę funkcję przewodniczył kursom ideowym (w 1936 w Sanoku wzięło udział ok. 200 osób)^[22]. Do 1939 był członkiem i aktywistą sanockiego gniazda Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”^[23], działał w komisji przedsiębiorstw^[24], był zaangażowany w organizację przedstawień sokolego kółka dramatycznego^[25], w 1932 był drugim zastępcą przewodniczącego zarządu^[26], od 1936 pełnił funkcję wiceprezesa tegoż^[27]. W 1935 profesor gimnazjalny historii Tadeusz Miękisz miał wygłosić w sali „Sokoła” w Sanoku odczyt pt. Kwestia żydowska w dawnej Polsce a dzisiaj, który po rozpoczęciu został przerwany przez policję, zebranie rozwiązane jako niezgłoszone, zaś wiceprezes gniazda Kruszelnicki, decyzją administracyjną został ukarany grzywną w wysokości 2 tys. zł., natomiast po złożeniu przez niego odwołania pod koniec 1937 został uniewinniony przez sąd, który zniósł grzywnę^[28]. Działał także w Towarzystwie Szkoły Ludowej, zarówno w kole liskim, w którym był zastępcą sekretarza i członkiem wydziału^[29], jak też w kole sanockim^[30]. Ponadto w okresie pracy w Lisku współorganizował tamtejsze życie kulturalne^[31].

Po wybuchu II wojny światowej 1939 i wkroczeniu Niemców do Sanoka w trakcie kampanii wrześniowej został aresztowany przez Niemców i znalazł się w grupie osobistości sanockich wyznaczonych przez dowództwo 1 Dywizji Strzelców Górskich jako 10 zakładników bezpieczeństwa (prócz niego także burmistrz miasta Maksymilian Słuszkiewicz, adwokat i prezes TG „Sokół” Jerzy Pietrzkiewicz, funkcjonariusz Policji Państwowej w Sanoku, Antoni Nabywaniec)^[32]. Został wywieziony do III Rzeszy^[2]. Był osadzony w niemieckim obozie koncentracyjnym w Buchenwaldzie, gdzie poniósł śmierć 10 lutego 1940^[33].

Zygmunt Kruszelnicki 7 października 1911 poślubił w kościele Przemienienia Pańskiego w Sanoku Stefanię Gerardis (ur. 25 maja 1890 w Gliniku Mariampolskim^[1], zm. 7 lutego 1938 w Sanoku^[34][35]), córkę Karola i Róży^[1] (ślubu młodej parze udzielił ks. Ludwik Stanisławczyk)^[36]. Jego dziećmi byli Maria Róża Janina Kruszelnicka (ur. 1912, absolwentka studiów filozoficznych^[37], od 1940 zamężna z Ludwikiem Steinmetzem^[38], zm. 1987^[39]), Zbigniew Kruszelnicki (1916-1972, architekt^[40]), Stanisława Bogumiła Bronisława (ur. 1918, od 1942 zamężna z Mieczysławem Zucharskim^[41]). Wnukiem Zygmunta Kruszelnickiego jest Paweł Kruszelnicki^[42].

Upamiętnienie

W 1962 Zygmunt Kruszelnicki został upamiętniony wśród innych osób wymienionych na tablicy Mauzoleum Ofiar II Wojny Światowej na Cmentarzu Centralnym w Sanoku.

Symbolicznie został upamiętniony inskrypcją na grobowcu rodziny Gerardisów i Kruszelnickich na Cmentarzu Centralnym w Sanoku, gdzie spoczęła jego żona Stefania^[2].

Z okazji obchodów 125-lecia istnienia sanockiego gniazda TG „Sokół” 7 czerwca 2014 na gmachu „Sokoła” w Sanoku została odsłonięta tablica upamiętniająca miejscowych działaczy sokolich, Maksymiliana Słuszkiewicza, Jerzego Pietrzkiewicza i Zygmunta Kruszelnickiego^[43][2].