2010 сыл

Сыллар
2006 2007 2008 2009 — 2010 — 2011 2012 2013 2014
Уоннуу сыллар
1980-с 1990-с 2000-с — 2010-с — 2020-с 2030-с 2040-с
Үйэлэр
XX үйэ — XXI үйэ — XXII үйэ

2010 сыл.

Туох буолбута

Тохсунньу

• Тохсунньу 4 — Дубайга үөрүүлээх быһыыга-майгыга аан дойду саамай үрдүк тутуута, Бурдж-Халифа, аһыллыбыт.
• Тохсунньу 12 — Гаитига улахан сир хамсааһына буолбут. Түмүгэр 220 000-тан 300 000-ҕа дылы киһи өлбүт, Гаити киин куоратын Порт-о-Пренс үксэ урусхалламмыт.
• Тохсунньу 14 — Йемен "Аль-Каида" диэн террор тэрийэр бөлөххө аһаҕас сэриини биллэрбит.
• Тохсунньу 19 — Арассыыйа бэрэсидьиэнэ Дмитрий Медведев ыйааҕынан, федеральнай уокуруктар ахсааннара уларыйбыт (8 буолбут), Соҕуруу федеральнай уокурук састаабыттан Хотугу Кавказтааҕы федеральнай уокурук туспа араарыллыбыт.
• Тохсунньу 24 — Саха тыйаатырыгар Кындыл Уйбаан 80 сааһыгар аналлаах поэзия киэһэтэ ыытыллыбыт. Тэрээһин режиссера — Матрена Корнилова. 1960—1970 сс. тыйаатыр Сөдүөт Потапов уонна Кындыл Уйбаан тыйаатыра диэн аатынан биллэрэ.
• Тохсунньу 27 — Сан-Францискоҕа Apple хампаанньа тойоно Стив Джобс iPad диэн планшет көмпүүтэри көрдөрбүт.

Олунньу

• Олунньу 18 — WikiLeaks Челси Мэннинг диэн аатынан биллэр киһиттэн ылбыт сүүһүнэн тыһыынча кистэлэҥ докумуоннарыттан бастакытын бэчээккэ таһаарбыт.
• Олунньу 27 — Чиили киин оройуоннарыгар 8,8 бааллаах сир хамсааһына буолбут, 500-тэн тахса киһи ҕлбүт, тыһыынчанан дьон эмсэҕэлээбиттэр. Бу сир хамсааһыныттан саҕаламмыт цунами сотору кэминэн Гавайи арыыларыгар тиийбитэ.
• Олунньу 28 — Ванкуверга (Канаада) Кыһыҥҥы Олимпиада сабыллыбыт. Олимпиада былааҕа Сочи куоракка бэриллибит.

Кулун тутар

• Кулун тутар 9 — Ииндийэҕэ дойду түмэнин кырата үс гыммыт биирэ дьахталлартан туруохтааҕын туһунан сокуон ылыныллыбыт.
• Кулун тутар 20 — Эйафьадлайокудль вулкан эстиитэ саҕаламмыт. Муус устар 14 күнүгэр эстии күүһүрбүтэ.
• Кулун тутар 29 — Москуба метротугар икки терракт буолбут, 40 киһи өлбүт, олор истэригэр Дьокуускай олохтооҕо.

Муус устар

• Муус устар — "Беркакит-Томмот-Дьокуускай" тимир суол Алдан уонна Хаҥалас улууһун кирбиилэрин куоһарбыт.
• Муус устар 3 — Apple Inc. хампаанньа бастакы iPad планшетын таһаарбыт.
• Муус устар 6 — Кыргызстааҥҥа өрөбөлүүссүйэ саҕаламмыт. Дойду бэрэсидьиэнин Курманбек Бакиев ыыппыт бэлиитикэтин утаран Талас куоракка дьон уулуссаҕа тахсыбыт. Сарсыныгар муус устар 7 күнүгэр айдаан Бишкекка тарҕаммыта. Бырачыастааччылар полициялыын кыргыhыылара буолбута. 74 киhи өлбүтэ уонна 400 эчэйбитэ биллэр. Токмок, Нарын уонна Ысык Күөл куораттарга айдааннар эмиэ буолбуттара. Бакиев Бишкектан күрээбитэ. Оппозиция басханнара саҥа дьаhалта тэрийэллэр, дьаhалта баhылыгынан урукку омук миниистирэ Роза Отунбаева буолар.
• Муус устар 6 — Кытайга Xiaomi хампаанньа тэриллибит.
• Муус устар 7 — Кыргыстааҥҥа иккис өрөбүүлүссүйэ буолбут.
• Муус устар 10
  • түөрт үрдүк үөрэх кыһатыттан холбонон Уһук Илиннээҕи бэдэрээлинэй университет тэриллибит — Японияҕа аккредитациялаах Арассыыйа соҕотох үөрэх кыһата.
  • Смоленскай аттыгар Ту-154 саахалыгар 96 киһи өлбүт, олор истэригэр Польша бэрэсидьиэнэ Лех Качиньски уонна Польша атын салайааччылара.
• Муус устар 14 — Исландияҕа Эйафьадлайокудль вулкаан эстиитэ күүһүрбүтэ.

Ыам ыйа

• Ыам ыйын 9 — Кемерово уобалаһыгар Распадскай шаахтаҕа метан эстибит.
• Ыам ыйын 15 — 16 саастаах Австралия кыыһа Джессика Уотсон Сири соҕотоҕун тохтообокко устан эргийбит саамай эдэр киһи буолбут. 10 миэтэрэ уһуннаах парустаах оҥочото Сиднейтэн 2009 сыл алтынньы 18 күнүгэр тахсыбыт, 201 күн устата экватор соҕуруу өттүнэн устан (Антлантикаҕа экваторы быһа охсубут) төттөрү бу күн кэлбит. Австралия Улахан хомотугар күүстээх тыалга түбэһэ сылдьыбыт, мачтата үстэ ууга охсуллубут, долгуннар үрдүктэрэ 12 миэтэрэҕэ тиийэр эбит. Кыыс устарын тухары оҥочотун өрөмүөнүн туораттан көмөтө суох бэйэтэ оҥорбут. Кэлбитэ үс хонон баран кыыс 17 сааһын бэлиэтээбит.

• Ыам ыйын 19 — Таиланд сэбилэниилээх күүстэрэ диктатуураны утары өрө турууну хам баттаабыттар, өрө туруу баһылыктара бэринэргэ күһэллибиттэр.
• Ыам ыйын 31 — СӨ иккис бэрэсидьиэнэ Вячеслав Штыров эмискэ дуоһунаһыттан барбыт, бэрэсидьиэн эбээһинэһин толорооччунан Егор Борисов буолбут.

Бэс ыйа

• Бэс ыйын 13 — Устуоруйаҕа бастакытын астероид кыырпаҕын аҕалбыт Дьоппуон космическэй аппарата Хаябуса сэттэ сыллаах миссия кэнниттэн Сиргэ төннөн кэлэн, Австралияҕа түспүт.
• Бэс ыйын 17 — Егор Борисов Саха Өрөспүүбүлүкэтин бэрэсидьиэнэ буолбут. Бу иннинэ биллибэт төрүөтүнэн Вячеслав Штыров бэрэсидьиэн дуоһунаһыттан батыммыта, Егор Борисовы ол саҕанааҕы Арассыыйа бэрэсидьиэнэ Дмитрий Медведев быстах кэмҥэ эбээһинэһи толорооччунан анаабыта, онтон бу күн Ил Түмэн бигэргэппитэ (куоластаабыт 68 дьокутааттан 61 куолаһынан).

От ыйа

• От ыйын 25 — Викиликс (ааҥл. WikiLeaks) Афганистаан сэриитин туһунан кистэлэҥ докуомуоннары бэчээттээбит. Бу АХШ устуоруйатыгар байыаннай кистэлэҥ ордук бөдөҥ бычалыйыыыта этэ.
• От ыйын 29 — Өймөкөөҥҥө куйаас буолан температура +34,6 тиийбит. Урут хаһан да дойдуга маннык итии бэлиэтэнэ илигэ.

Атырдьах ыйа

• Атырдьах ыйын 3 — Пакистааҥҥа Карачи куоракка бэлиитиги өлөрүү кэнниттэн бөдөҥ дьалхаан саҕаламмыт, ол түмүгэр 85-тэн итэҕэһэ суох киһи өлбүт, хоромньу 17 миллиард Пакистаан рупиятыгар тиийбит (200 мөл. АХШ дуоллара).
• Атырдьах ыйын 6 — Ииндийэ Джамму уонна Кашмир штаатыгар бөдөҥ халаан буолбутун түмүгэр 71 куораты уу ылбыт, кырата 255 киһи өлбүт.
• Атырдьах ыйын 8 — Кытайга дохсун ардах кэмигэр хайа тааһа халҕаһалыы түһэн Ганьсу провинцияҕа 1400 киһи өлбүт.

Балаҕан ыйа

• Балаҕан ыйын 10 — Москубаҕа Виктор Лебедев 55 кг диэри ыйааһыҥҥа көҥүл тустууга аан дойду чөмпүйүөнэ буолбут.
• Балаҕан ыйын 14 — Франция сенаата дьахталлар дьон сылдьар сиригэр паранджа, чадра уонна никаб кэтэллэрин бобор сокуону бигэргэппит.

• Балаҕан ыйын 25 — "Беркакит-Томмот-Дьокуускай" тимир суол Күөрдэм ыстаансыйатыгар үөрүүлээх быһыыга-майгыга тимир суол "үрүҥ көмүс" тиһилигэ ууруллубут. Бу иннинэ муус устарга тимир суол тутуута Алдан уонна Хаҥалас улууһун кирбиилэрин ааспыта.

Алтынньы

• Алтынньы 6 — Инстаграм диэн хаартысканы уонна видеону тарҕатар, ону кытары түмэт-ситим өҥөтүн оҥорор сиэрбис төрүттэммит.
• Алтынньы 14 — Бүтүн Арассыыйатааҕы 2010 сыллааҕы биэрэпис саҕаламмыт.

Ахсынньы

• Ахсынньы 11 — Москубаҕа «Архнадзор» диэн түмэт-тэрилтэ "Арассыыйа Федерациятын норуоттарын култуураларын утумун туһунан" (нууч. «О культурном наследии народов Российской Федерации») сокуону уларытары утаран миитин тэрийбит. Бу уларытыы архитектура мэҥэлэрин алдьатары көҥүллүүр этэ. Маннык миитиннэр Арассыыйа элбэх куораттарыгар буолбуттар.
• Ахсынньы 17 — Туниска Мохамед Буазизи диэн ырыынак атыыһыта бэйэтин уматыммыт. Мантан сылтаан улахан бырачыастар тоҕо тардылыбыттара, Тунис өрөбөлүүссүйэтэ уонна Арааб сааһа саҕаламмыттара.

• Ахсынньы 19 — Минскэйгэ бэрэсидьиэн быыбарын күнүгэр оппозиция аахсыйатын хам баттаабыттар.

Төрөөбүттэр

Өлбүттэр

• Розинская Полина Константиновна (28.08.1912—2010) — саха норуодунай артыыһа.
• Тохсунньу 1 — Вера Захарова (12.071.1920 төр.) — саха бастакы дьахтар лүөччүгэ, Иккис аан дойду сэриитин кыттыылааҕа. "Үстэ өлбүттэр" диэн репрессияламмыт дьон туһунан кинигэ ааптара, аҕатын Чурапчыттан төрүттээх учуутал идэлээх Кирилл Захаровы сэрии кэмигэр "ыраахтааҕы саҕана сахалары сэриигэ ыыппатахтара" диэтэ диэн хаайаннар, онно өлбүтэ.
• Тохсунньу 3 — Кашин Виталий Александрович (08.03.1946 төр.) — археолог, устуоруйа билимин хандьыдаата.
• Тохсунньу 13 — Надежда Николаева — учуонай, музыковед, хандьыдаакка диссэртээссийэтэ олоҥхоҕо уонна саха оператын олоҕуруутугар анаммыта.

• Олунньу 11 — Дмитриев Роман Михайлович — көҥүл тустууга Олимпиада чөмпүйүөнэ

• Ыам ыйын 16 — Элгээйиттэн төрүттээх композитор Аркадий Самойлов өлбүт (1948 төр.), Арассыыйа композитордарын Сойууһун чилиэнэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин ускуустубатын үтүөлээх диэйэтэлэ.

• Ыам ыйын 23 — Ангелина Файрушина — саха ырыаһыта, ырыа суруйааччыта

• Бэс ыйын 1 — Андрей Вознесенскай (1933 с.т.), бэйиэт уонна прозаик, ССРС Судаарыстыбаннай бириэмиэйтин лауреата.
• Бэс ыйын 2 — Докалова Надежда Петровна (1957 с. төрөөбүт), хотугу норуоттар ырыаларын айааччы уонна ырыаһыт.

• От ыйын 9 — Василий Роббек — Саха Өрөспүүбүлүкэтин наукатын Академиятын академика, тыл үөрэҕин билимнэрин доктора, Хотугу аҕыйах ахсааннаах норуоттар кыһалҕаларын Институтун төрүттээччилэртэн биирдэстэрэ, 1992 сылтан 2008 сыллаахха диэри салайбыта.
• От ыйын 13 — Берестов Николай Савельевич (1932 — 2010), композитор.
• От ыйын 18 — Рыбаковскай Эдуард Михайлович (20.08.1927—18.07.2010) — биллиилээх суруналыыс.

• Атырдьах ыйын 24 — Сатоси Кон — анимацияҕа үлэлээбит дьоппуон режиссера.

• Балаҕан ыйын 6 — Еремисов Михаил Николаевич - сүүрүк-спортсмен, марафонец.
• Балаҕан ыйын 9 — Харитонов Николай Иванович (Чуор) (02.06.1935—09.09.2010) — бэйиэт, литэрэтиирэни ырытааччы.
• Алтынньы 24 — Егор Алексеев — аатырбыт саха устуоруга, публицист, СӨ билимин үтүөлээх диэйэтэлэ, Кулаковскай аатынан судаарыстыбаннай бириэмийэ лауреата, Нам, Таатта, Үөһээ Бүлүү, Ньурба улуустарын, Бүлүүчээн нэһилиэгин ытык олохтооҕо.
• Сэтинньи 6 — Гаврилова Мария Кузьминична, география доктора, СӨ Наукаларын академиятын академига
• Сэтинньи 14 — Моисей Ефимов — Саха норуодунай бэйиэтэ. Түөрт уонтан тахса сахалыы, нууччалыы тахсыбыт хоһоон хомуурунньугун ааптара. Хас да хомуурунньуга атын омук тылынан тахсыбыта.