From Wikipedia, the free encyclopedia
Unu sistema operativu (acurtzau cummenti SO), in informàtica, est su programma printzipali de unu elaboradori ca manixat is risorsas suas, frunendi servìtzius de basi a is programmas aplicativus in esecutzioni[1][2].
logudoresu · LSC · nugoresu
Su sistema operativu ponit unu grupu de cumandus e servìtzius a disponimentu de s'impitadori, po ddu poni in cunditzionis de impreai s'elaboradori, siat custu su prus piticu de is palmaris o unu sistema centrali mannu, a su mellus de is possibbilidadis[2].
Po mèdiu de su sistema operativu, s'impitadori no depit connosci is minudas costrutivas de s'elaboradori suu po ita custus funt cuaus de un'interfàtzia prus còmoda de impreai[2][3].
Unu sistema operativu podit essi classificau cummenti:
In fueddus prus rigorosus, unu sistema operativu est un'assortimentu de protzeduras e struturas de datus responsàbbilis po[3]:
Chi su sistema previdit sa possibbilidadi de ammentu de is datus in una memòria de massa, cummenti acuntessit me is elaboradoris po impreu generali, tenit puru su còmpitu de manigiai s'archiviatzioni e s'atzessu a is archìvius. Is programmas podint ligi e scriri in sa memòria de massa impreendi is protzeduras lassadas a disponimentu de su sistema operativu. Custa parti de su sistema est su sistema de is archìvius[8].
A sa fini, chi est previdia s'interatzioni cun s'impitadori, de sòlitu est impreada po custu un'interfàtzia (gràfica o a testu). Su cunsideru de s'interfàtzia cummenti cumponenti de su sistema o cummenti programma separau dipendit de su progetu: me is sistemas UNIX, s'interfàtzia est unu programma esecutau apitzus de su sistema beru[9]; in Windows 2000 una parti manna de is funtzionis po sa creatzioni de s'interfàtzia est unu cumponenti de fundamentu de su sistema etotu[10]. S'interfàtzia no est un'òbligu, ca unu sistema podit essi fatu po essi impreau in màchinas ca no previdint interatzioni peruna cun umanus (cummenti sistemas integraus o cartas inteligentis)[11].
Su nùcleu est unu grupu de funtzionis de basi connètidas pari pari e connètidas cun is cumponentis fìsicus de s'elaboradori ca funt esecutadas cun su livellu de privilègiu màssimu a disponimentu in sa màchina: sa modalidadi nùcleu. Su nùcleu atru no est ca unu programma ca depit fruniri un'atzessu cuntrollau a is cumponentis eletrònicus e a is atrus cumponentis de su sistema operativu a is programmas aplicativus tirendindi su còmpitu de ddas manigiai[12][13].
Ddoi at genias diferentis de nùcleus. Unu micro-nùcleu incluit sceti is funtzionis de basi e totu is atras ddas frunint atrus programmas ca funtzionant in modalidadi impitadori. Unu nùcleu clàssicu (o monolìticu) invècias integrat su manìgiu de sa memòria virtuali, su pranificadori de is processus, su sistema de is archìvius e is pilotas de is dispositivus[14][15].
Su pranificadori est de importu mannu po is sistemas multi-processu. Giai ca in unu elaboradori tìpicu ddoi at prus processus ca processoris po ddus esecutai, su pranificadori ponit in esecutzioni unu processu e ndi frimat un'atru[16], fadendi unu càmbiu de cuntestu[17]. Custu acuntessit a una velocidadi ca donat a s'impitadori s'idea ca is processus funt esecutaus in su pròpriu momentu, ammanniendi s'eficèntzia de s'elaboradori. Su pranificadori fait puru a manera ca unu processu ca depit aspetai datus de unu dispositivu po podi sighi cun su traballu suu no tèngiat su processori inoperativu: in s'interis atrus processus podint essi esecutaus[18].
Ddoi at duas genias de pranificadori: su pranificadori cooperativu e su pranificadori cun prelatzioni[19][20].
Su manìgiu tìpicu de s'intrada/essida, e duncas de is dispositivus, est portada a cumprimentu cun su mecanismu de is interrutzionis: candu unu dispositivu est prontu a scambiai datus cun su sistema, imbiat unu sinnali a su sistema operativu ca firmat s'esecutzioni de su processu currenti e ponit in esecutzioni su pilota de su dispositivu[21].
Custa parti de su sistema manìgiat sa memòria primària e dda assìnniat a is processus ca dda pedint, in antis de incumentzai s'elaboratzioni. Su manìgiu est netzessàriu po ammentai canta memòria est impreada e canta nci nd'at a disponimentu po sodisfai pedidas noas[22]. De sòlitu, custu còmpitu est portau a cumprimentu cun s'Unidadi de Manìgiu de sa Memòria (UMM), unu cumponenti fìsicu de s'elaboradori[23].
Su sistema de is archìvius est unu grupu de funtzionis ca permitint de organizai e manigiai is datus in una memòria de massa. Gràtzias a custu, s'impitadori podit scriri, ligi e assetiai is archìvius chena pentzai a s'organizatzioni fìsica insoru in sa memòria (p.e. in cali rastu de unu discu s'agatant)[24].
In unu sistema fatu po essi impreau de umanus, serbit una manera po podi giai is cumandus a s'elaboradori e arriciri is arresurtaus. Sa manera prus comuna est una presentada bisuali. Sa prus simpli est un'interfàtzia a testu, cummenti in MS-DOS e UNIX, ma oi in dii totus is sistemas prus connotus tenint un'interfàtzia gràfica, cummenti Microsoft Windows, Mac OS, Android e distributzionis medas de Linux[9].
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.