Protestas pro sa morte de Nahel Merzouk

Su mortòrgiu de Nahel Merzouk pro manu de un'ufitziale de politzia at donadu s'incumentzu a una sèrie de manifestadas in Frantza su 27 de làmpadas de su 2023. In Nanterre, is bividores ant incumentzadu una chèscia a foras de sa sede tzentrale de sa politzia, chi prus tardu est degenerada in abbolotu cando is manifestadores ant brusiadu veturas, isciusciadu firmadas de su postale e isparadu artifìtzios concas a sa politzia.^[1] In Viry-Châtillon, una bidda pagu a tesu de Parigi cun un'istòria de violèntzia contras a sa politzia,^[2] unu grupu de giòvanos ant postu fogu a una corriera.^[3]

Custu artìculu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · logudoresu · nugoresu

Violèntzia urbana in s'ìnteri de sa protesta

In Mantes-la-Jolie, una bidda a 40 km nord-ovest se Parigi,^[4] est brusiadu su munitzìpiu^[5] in su note de su 27 làmpadas finas a is 3:15 (CEST).^[3] Is iscontros sunt sighidos pro totu su note peri sa Frantza, incluende Toulosa e Lilla.^[3] Sunt istados sinnalados abbolotos fintzas in Asnières, Colombes, Suresnes, Aubervilliers, Clichy-sous-Bois e Mantes-la-Jolie.^[6]

A die de su 29 de lampadas, fiant istadas arrestadas 150 persones,^[7] 24 ufitziales fiant istados fertos, e 40 veturas fiant istadas brusiadas.^[8][9] Timende abbolotos prus mannos, Gérald Darmanin, Ministru de s'internu de Frantza, at imbiadu a 1200 ufitziales anti-abbolotu e de gendarmeria a Parigi e a giru, agiunghende·nde prus tardu a àteros 2000.^[3][8][9] Su 29 de làmpadas, Darmanin at annuntziadu s'imbiu de 40000 ufitziales in totu sa natzione pro asseliare sa violèntzia.^[10][11]

Fundu

Mortòrgiu de Nahel Merzouk

Su 27 de làmpadas 2023, a giru de is 7:55 CEST, duos ufitziales de sa Prefetura de sa Politzia de Parigi ant individuadu una vetura Mercedes-AMG cun matrìcula polaca currende in sa carrera de is postales in Boulevard Jacques-Germain-Soufflot in Hauts-de-Seine, Île-de-France andende concas a s'istatzione de is trenos de Nanterre-Université. Is agentes ant firmadu a s'autista Nahel Merzouk chi at proadu a si nche fuire. Unu de issos dd'at isparadu a is 8:16. Is duos passigeris si nche sunt fuidos a is 8:19.^[12] A Merzouk dd'ant decraradu mortu a is 9:15.^[13]

Abbolotu contras a sa politzia

Is protestas frantzesas de su 2005 fiant ligadas a sa morte de duos giòvanos musulmanos, fulminados mentres si nde fiant cuende dae sa politzia in una suta-istatzione elètrica. Su primu ministru de insandus Dominique de Villepin e su ministru de s'internu suo Nicolas Sarkozy aiant sugeridu chi issos fiant ladrones, ma custu no aiat calmadu sa situatzione. Jacques Chirac aiat decraradu s'istadu de emergèntzia, s'abbolotu fiat duradu tres chidas e prus de 4000 persones fiant istadas arrestadas.^[14]

In su 2016, sa morte de Adama Traoré mentres issu fiat a suta de sa custòdia de sa politzia aiat causadu àtera chèscias. Sorre sua, Assa Traoré, est essida figura de importu de su movimentu Black Lives Matterin Frantza e sa campànnia sua est essida parte de is chèscias pro sa morte de George Floyd in su 2020.^[15]

Crudelidade de sa politzia in Frantza

Sa protesta de is corpetes grogos de su 2018^[16] e is suspetos de violèntzia pro parte de sa BRAV-M (una brigata mototziclista impreada pro asseliare furas e atziones violentas in su cuntestu de sa protesta contras sa riforma de is pensiones)^[17] ant portadu s'opinione pùblica a bìdere crudelidade in su cumportamentu de sa politzia. S'agente chi ant ochidu a Merzouk est istadu unu membru de custa brigada.^[18] In s'abrile 2023, prus de 260.000 persones ant firmadu una petitzione in su situ web de s'Assemblea Natzionale pedende de badas chi sa brigada esseret isòrvida.^[19] In sa pròpiu manera, s'opinione pùblica est istada isciocada in su 2020 dae unu vìdeu ispainadu meda chi ammustraiat sa violèntzia de sa politzia contras a Michel Zecler, unu produtore nieddu de mùsica, pro no àere postu sa mascaredda de protetzione (in su cuntestu de sa pandemia de COVID). Custa ripresa vìdeu contrariaiat su contu de sa politzia a pitzus de is eventos.^[20][21]

Profilamentu ratziale

Su suspetu de impreu de unu profilamentu ratziale in blocos istradales e averìguos de identidade est unu problema fitianu chi, segundu Henri Leclerc (presidente emèritu de da Lega pro is Deretos Umanos) at cuntribuidu a sa "rebellia".^[22] In su 2016, sa Corte de Cassatzione at cundennadu sa Frantza, istabilende chi su profilamentu ratziale pro is averìguos de identidade fiat discriminatòriu. In sa base de custu, in su mese de ledàmene de su 2020, unu tribunale tzivile de Parigi at cumpensadu cun 58.500€ a 11 persones chi aiant fatu càusa a s'istadu frantzesu pro violèntzias de politzia, averìguos de identidade chene giustificatzione e arrestos impròpios.^[23]

Lege de su 2017 in contu de blocos istradales

A pustis de s'isciòperu de sa politzia pro s'episòdiu de is agentes brusiados su 8 de su mese de ledàmene de su 2016 in Viry-Châtillon, est cambiada sa lege chi limitaiat s'impreu de is armas a s'àuto-defensa (che ònnia àteru tzitadinu) pro dare una libertade prus manna pro sa gherra contras terrorismu e crìmine organizadu,^[2] e torra in su 2017, cun riferimentu a su refudu de si firmare a is averìguos istradales.^[24][2] Sa lege cambiada permitit a sa politzia de isparare a unu veìculu si si nde fuet dae unu blocu, si custu ponet in perìgulu is passigeris o sa gente chi passat. Pro efetu de custa lege sunt mortas trintatrès persones in su 2022, ses in prus de s'annu in antis.^[25]

Problemas sotziales

Is sìndigos de unas cantu biddas pòberas creent chi is cunditziones de vida siant s'orìgine de s'abbolotu. Sa sìndiga de Chanteloup-les-Vignes, Catherine Arenou, at naradu: "Su chi bido est chi su pòpulu de su 2023 no est su pròpiu de su 2005: est meda prus pòberu. In antis, tenìamus unu pagu de mobilidade sotziale. Immoe bido chi is fìgios non sunt bivende bene che is babbos." Segundu Philippe Rio, sìndigu de Grigny, "In su 2005, fìamus giai chistionende de poberesa estrema. Ma sa COVID at peoradu is cosas e s'inflatzione at agiuntu un'àteru livellu. ... Fintzas is chi traballant non resessent a andare a in antis. E is pipios sunt bidende ... s'incapatzidade de is babbos de prenare su frigorìferu. Tenent s'impressione de èssere postos a un'ala."^[26]

Eventos

Frantza metropolitana

Su merie de su 27 làmpadas ant sinnaladu abbolotu a pustis de s'ispainadura de su vìdeu de s'ochidòrgiu de Merzouk in Nanterre. S'abbolotu fiat cuntzentradu in Nanterre, in ue is manifestadores ant ghetadu ballas a sa politzia, isparadu artifìtzios e brusiadu veturas, firmadas de su postale e bidones de s'àliga, e fintzas acanta de sa lìnia RER A.^[27] S'isciumbullu est duradu finas a mangianu in Nanterre e s'est ispainadu in àteras àreas de Ìsula de Frantza, ma si nd'est sinnaladu fintzas in Colmar e Roubaix. In agabbu de die, ddoe fiant a su mancu 20 agentes de politzia, 10 veturas de sa politzia dannadas e 31 arrestados.^[28] 2000 agentes de politzia e gendarmes fiant istados imbiados a controllare s'isparghidura de sa violèntzia.^[29]

Su 28 de làmpadas ant sinnaladu abbolotu in Amiens, Dijon, Lione, Lilla, Saint-Étienne, Clermont-Ferrand e Istrasburgu.^[30] Is mèdia frantzesos ant faeddadu de intzidentes medas a giru de sa zona de Grand Paris. Ant sinnaladu fintzas sa ghetada de artifìtzios contras su munitzìpiu de Montreuil in sa làcana est de Parigi^[31] e sa presone de Fresnes.^[32] In Tolosa, fogu e iscòntrios intre 100 manifestadores e politzia in su distretu de Reynerie at tentu comente a resurtadu 13 arrestos e 20 veìculos brusiados.^[30] Ddoe sunt istados atacos a 27 istatziones de politzia natzionale (7 brusiadas), 4 casermas de sa gendarmeria, 14 istatziones de politzia munitzipale (10 brusiadas), 8 munitzìpios, 6 iscolas e 6 fràigos pùblicos.^[33] Iscòntrios e brusiadura de veìculos sunt sorighidos in Nanterre; istatziones de politzia in Suresnes, Bois-Colombes e Gennevilliers e istatziones de politzia munitzipale in Meudon sunt istadas atacadas. Ant postu fogu a mediatecas e una màchina edile in Clichy-sous-Bois, un'iscola in Puteaux e unu tram in Clamart. Ant sinnaladu episòdios de assachìngiu in Colombes.^[34] In totale, prus de 90 fràigos pùblicos sunt istados atacados.^[35] In Parigi, is iscòntrios sunt iscopiados in su de 18 e su de 19 arrondissements, mentres ant postu fogos in su de 15.^[32] In totu sa natzione, ant arrestadu a su mancu a 150 persones,^[30] ingortos a 170 agentes de politzia e fatu dannu a 609 veìculos e 109 fràigos.^[33]

Su 29 de làmpadas, prus de 6200 persones ant pigadu parte a una martza de arrimu pro sa famìlia de Merzouk in Nanterre. A parte de merie, sa tensione s'est isfogada e sa Brigada de chirca e interventu (BRI) est istada imbiada a s'iscena. Is postales e is tramvias sunt istados firmados pro evitare dannos e unos cantu comunos comente a Clamart, Compiègne e Savigny-le-Temple ant postu su retiru obligatòriu, cun Savigny-le-Temple chi dd'at postu isceti pro is minores de edade.^[33] Chertosos in Marseille ant ghetadu artifìtzios a sa politzia.^[36] In Nanterre ant vandalizadu su Memoriale a is Màrtires de sa Deportatzione, chi regordat a is vìtimas de s'Olocàustu in sa Fratnza de Vichy.^[37] S'est sinnaladu su tzocu de una vetura contras unu supermercadu Lidl in Nantes,^[38] chi a pustis est istadu assachigiadu.^[39] Su munitzìpiu de Clichy-sous-Bois est istadu brusiadu dae is chertosos.^[40] Ant arrestadu a 875 persones in totu sa natzione.^[41] Est istada fata una martza in regordu de Merzouk in Nanterre.^[42]

Su 30 de làmpadas, su ministru de s'Internu Gérald Darmanin at donadu istrutziones a is prefeturas in totu su paisu de ordinare a totu is corrieras e is tramvias de firmare su servìtziu a sas 21:00 e proibire sa bèndida e su trasportu de artifìtzios, botos de benzina e àteras sustàntzias perigulosas.^[43] Su presidente Emmanuel Macron at annulladu unu biàgiu programmadu a sa Germània pro afrontare su problema, a pustis de èssere istadu criticadu pro èssere istadu presente a unu cuntzertu in s'ìnteri de sa crisi.^[44][45] A pustis chi una manifestada no autorizada contra a sa violèntzia de sa politzia in antis de su munitzìpiu de Angers est istada ispèrdida cun gas lacrimògenu, is manifestadores sunt istados acostados dae membros de su grupu bandidu de dereta estrema Alvarium armados cun matzas de baseball. Sa politzia at asseliadu sa situatzione in curtzu, cun unu feridu isceti chi at tentu bisòngiu de ricòveru.^[46] Su grupu at pigadu parte a un'àteru cunflitu sa die a pustis, chi at fatu chi sa politzia chircaret is sedes issoro su 3 de argiolas.^[47] S'abbolotu in Angers - chi includet s'assachìgiu de una butega de tabacu, veturas brusiadas, artifìtzios ghetados a sa politzia e su dannu a su pavimentu de una domo de pensionados - ant batidu a ùndighi arrestos segundu sa prefetura, intre issos "unos cantu minores giòvanos meda".^[46] In Marseille, sa biblioteca pùblica prus manna de sa tzitade, sa Bibliothèque l'Alcazar, at tentu dannos de fogu. Sa fatzada sua de bidru at tentu dannos meda, ma is manifestadores non sunt pòdidos intrare in s'edificiu.^[48] In su mentres, in Nanterre, unu monumentu de s'Olocàustu est istadu disfiguradu cun islogans contra a sa polizia.^[49]

Su 1 de argiolas, sa politzia natzionale at annuntziadu chi unu grupu de ufitziales de sa polizia fiat istadu atacadu a mangianu dae duos indivìduos in Vaulx-en-Velin, su primu impreende una pistola a isfereddas, su segundu impreende unu fusìliu. Bator ufitziales sunt istados fertos, unu cun bisòngiu de chirurgia.^[50]

Su 2 de trìulas, sa domo de su sìndigu de L'Haÿ-les-Roses, Vincent Jeanbrun, est istada atacada in s'oruidda sud de Parigi.^[51] A pustis chi su palatzu de sa tzitade est istadu fatu a obietivu dae is manifestadores pro notes medas, su sìndigu at fatu amparare su fràigu cun barricadas e cun isferas de filu ispinadu e at detzìdidu de passare su note in cue pro averiguare sa situatzione de sa seguresa.^[52] A sa 1:30 de mangianu ant tzacarradu una màchina in sa porta de sa domo de Jeanbrun e ant chircadu dda brusiare. In sa fuga dae sa domo, pobidda sua s'est arrogada una camba e unu de is duos fìgios suos est istadu feridu.^[51] Su primu ministru frantzesu Élisabeth Borne, chi at visitadu L'Haÿ-les-Roses oras a pustis, at at naradu chi s'atacu a sa famìlia sua fiat un'eventu chi assustat meda. Su pùblicu ministeru Stephane Hardouin at cunfirmadu chi s'ufìtziu suo at abertu una indagine a subra de sa tentada de assassinadu, mentras Jeanbrun at pedidu a su presidente Macron de decrarare unu istadu de emergèntzia. In unu tweet, su presidente de su Senadu Gérard Larcher at cundennadu s'atacu, iscriende: "Atentare sa vida de unu rapresentante eletu e sa de sa famìlia sua est atentare contras sa natzione".^[52]

Su 3 de argiolas, is arrestos e sa faina violenta ant cumintzadu a calare. Una manifestatzione est istada organizada pro sa "torrada a s'òrdine republicanu" a pustis de s'atacu a sa domo de periferia de su sìndigu de Parigi de sa die in antis. In sa zona de Parigi 24 edifìtzios sunt istados ruinados e 159 veturas brusiadas.^[53] In Marsìllia, 30 giòvanos ant iscardangiadu una butega de armas, e unu de issos est istadu arrestadu pro possessu de un'arma furada.^[54] Ddoe sunt istados casos cunfirmados de manifestadores ant isparadu in s'àera impreende armas de assaltu Kalashnikov e in cameras de CCTV cun fusìllius a pompa.^[55]

Su 4 de argiolas, is magistrados ant abertu un'inchiesta a subra sa morte de unu òmine de 27 annos chi est istadu corpidu dae una balla in s'ìnteri de is chèscias in Marsìllia. Duncas, sa prus càusa probàbile de sa morte est istada unu corpu forte a piturra de balla "flash-ball", chi est impreadu dae sa politzia anti-abbolotu.^[56][57] Dae su 4 de argiolas su nùmeru de chèscias est caladu.^[53]

In sa Frantza de s'àtera parte de su mare

In sa Gujana frantzesa, in sa capitale Cayenne,si nde sunt pesados chèscias e abbolotu a incumentzare dae su 29 de làmpadas, sighende is de sa Frantza metropolitana.^[58][59] Is manifestadores ant postu fogu in bighinados medas de sa tzitade, comente a is de Cité Brutus, Mango, Novaparc e Village Chinois.^[59][60] Un'ufitziale de su guvernu de 54 annos est mortu pro neghe de una balla chi dd'at corpidu mentras fiat in su corridòriu a foras de domo sua in su distretu de Mont-Lucas de Cayenne.^[59][60] Is gendarmes frantzesos de Kourou ant impreadu gas lagrimògenu pro isperditziare a una truma chi at postu fogu a unu postale e at atacadu unu supermercadu in su distretu de Soula de sa comuna de Macouria.^[60] Su prefetu de sa Guiana frantzesa Thierry Queffelec at cundennadu sa violèntzia e at annuntziadu sa serrada a chitzo de su sistema de trasportu pùblicu de Cayenne su 30 de làmpadas e de proibire in manera temporànea sa bèndida e su trasportu de benzina a de note.^[59]

In àteras partes de su Caràibe frantzesu, si sunt fatas manifestadas minores in Guadalupa e Martinica. Is manifestadores de Martinica ant postu fogu a is cuntenidores de s'àliga e a is veturas in Fort-de-France, Le Carbet e Le Robert e ant ghetadu ogetos a is pompieris chi ant rispostu.^[60] Non ddoe at noas de violèntzia in Guadalupa.^[60]

Me is Dipartimentos e regiones ultramarinos e in sa regione de sa Reunione, is manifestadores ant vandalizadu edifìtzios e veturas, e si faeddat de ogetos ghetados a sa politzia a incumentzare dae su 28 de làmpadas.^[59] In su note de su 1 de argiolas sunt istados postos prus de 70 fogos in totu s'ìsula, prus pagu de is notes passados.^[61] Est istadu postu fogu fintzas in sa capitale de Saint-Denis, e me is comunas de La Plaine-des-Palmistes, Le Port, La Possession, Le Tampon, Saint-Benoît, Saint-Louis e Saint-Paul.^[61]

Istadu internatzionale

In Bruxelles, Bèlgiu, ant postu unos cantu fogos su 29 de làmpadas e una persone est istada arrestada pro rebellia. In totu, in duas dies pagu prus de 100 persones (cun medas minores) sunt istadas arrestadas in Bruxelles e in Liège^[62] (in ue non ddoe at àpidu intzidentes), sa majoria de issos in manera preventiva.^[63] In Isvìtzera, de is sete persones arrestadas in Losanna pro àere arrogadu vitrinas de butegas, ses fiant minores, e duas non fiant tzitadinos isvìtzeros.^[64][65] In sa provìntzia canadesa de Québec ddoe est istada una manifestada in Montréal in antis de su Eaton Centre.^[66]

Reatziones

Funtzionàrios pùblicos e mèdia

In su matessi resonu in ue Macron at denuntziadu is atziones de sa politzia, at fintzas pedidu a is manifestadores de abarrare chietos.^[9] At criticadu is mèdias sotziales chi promovent videos de su cunflitu urbanu e s'est chesciadu de sa violèntzia me is videogiogos chi nanca ant "intossicadu" a carchi giòvanu.^[67] Macron at ameletzadu fintzas de blocare s'atzessu a is medias sotziales in risposta a is protestes e a s'abbolotu, atirende·ddi acusas de autoritarismu.^[68][69] Su Ministeru de s'Internu at cunfirmadu s'urgèntzia de sa calma a pustis de sa prima die de abbolotu.^[70] Su sìndigu de Nanterre Patrick Jarry, mancari apat espressadu assuconu in vìdeu, at declaradu in una cunferèntzia de imprenta de su 28 de làmpadas chi sa prefetura at tentu "una de is peus dies de s'istòria sua", pedende a is tzitadinos de "firmare custa ispirale isciusciadora", e agiunghende chi "bolimus giustìtzia pro Merzouk; dd'amus a otènnere pro mèdiu de una mobilitatzione patziente".^[71][3]

Segundu s'anàlisi de sa BBC, is trèighi mortes ligadas a su refudu de si firmare a is averìguos istradales s'annu in antis, in pari cun s'efetu de amplificatzione de is mèdias sotziales, ant fatu de sa memòria de s'abbolotu de su 2005 una resone fundamentale pro chi Macron e sa classe polìtica frantzesa ant tentu una reatzione lestra pro calmare is ànimos. In su tempus de sa presidèntzia sua, ddoe at giai àpidu "arrennegu me is carreras" significativu in s'ìnteri de is protestas de is corpetes grogos e is protestes in cunsighèntzia a sa riforma de su sistema de pensione frantzesu.^[72]

S'Alliance Police nationale, sindacadu de politzia frantzesu, in pari cun s'UNSA at publicadu unu comunicadu chi narat "A in antis a custas trumas intziviles non bastat prus a pedire calma, tocat a dd'impònnere". At afirmadu fintzas chi fiant "in gherra cun parassitas".^[73][74][75]

S'Ufìtziu de is deretos umanos de is Natziones Unidas at publicadu unu comunicadu su 30 de ghennàrgiu pedende a sa Frantza de afrontare in manera serena is "problemas raighinados de ratzismu e de discriminatzione ratziale" me is fortzas de s'òrdine, e dae su 2 de trìulas, is Istados Unidos, Turchia, Cànada e paisos europeos medas, comente Rennu Unidu e Norvègia, ant racumandadu prudèntzia a is tzitadinos issoro in Frantza, e pedidu a is turistas de abarrare a tesu dae is zonas de protestas.^[43][76][77]

Disinformatzione

Is impitadores de is mèdias sotziales de dereta estrema e de ideas anti-immigratzione ant isparghinadu noas farsas a subra de is protestas pro infamare a is manifestadores, is minorias culturales in Frantza e is polìticas de immigratzione de su paisu. Is natzionalistas hindù puru ant ispainadu informatzione mala contra a is musulmanos.^[78] Logically, un'agentzia de anàlisi de disinformatzione britànnica, at iscobertu chi contàntzias islamòfobas a subra de is chèscias ant tentu cunsideru in Ìndia e Istados Unidos, cun medas ghias e sustenidores de su Partidu Bharatiya Janata de s'Ìndia chi ghetaiant a is musulmanos sa neghe de sa violèntzia.^[79]

Vìdeos cun ligàmene farsu a is protestas sunt istados cumpartzidos me is mèdias sotziales, comente filmados dae The Fate of the Furious de veturas ruende dae un'edifìtziu, unu video de fogu in unu parchègiu in Austràlia, vìdeos de unu cuntzertu in Mèssicu e unu de su 2020 chi ammustrat unu tzentru Louis Vuitton in Portland, Oregon, in is Istados Unidos de Amèrica, tiradu in s'ìnteri de is protestas pro George Floyd.^{[80][81][82][83]} Unu profilu pro-russu de Twitter at publicadu unu video de un'òmine cun unu fusìlliu a subra de una cobertura, contende sa fàula chi s'òmine fiat unu tiradore a subra de is coberturas de Parigi.^[78]

Paul Golding, capu de su partidu britànnicu de dereta estrema Britain First, at cumpartzidu unu vìdeu de su mese de ghennàrgiu de su 2020 de òmines armados e dd'at descritu in manera falsa comente a "is manifestadores armados ammustrende s'arsenale de armas issoro in Frantza"^[78] e unu de freàrgiu 2022 de un'irrobadòrgiu in su Merced Mall in Califòrnia cun sa didascalia "Trumas de immigrantes irrobant una giojeria in Frantza", cantzellende·ddu a pustis.^[84][79]

Un'informatzione de farsa de imprenta, forsis de su Ministeru de s'Internu, fiat ghirende in is mèdias sotziales. Naraiat chi s'atzessu a Internet diat èssere blocadu in manera temporànea in unas cantu zonas de su paisu. Su Ministeru frantzesu pro s'Europa e is Affares Èsteros at publicadu una nota in Twitter pro nàrrere chi no fiat istada pigada nissuna detzisione che custa.^[85][86]