Šipak
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Šipak, mogranj, nar, granat, granat-jabuka, uličar (lat. Punica granatum) grm je ili drvo koje uspijeva u krajevima s toplijom klimom. Šipak je polulistopadna biljka, tj. za blažih zima će zadržati dio svojih listova, dok će za oštrijih zima izgubiti sve listove. Biljka ima uspravne i razgranate grane, a stanište joj je osunčano s visokim temperaturama, tlo vodopropusno, jer biljka ne voli mnogo vlage. Cvjetovi su zvonoliki a plod veličine jabuke je žućkasto-crvene boje. Kora ploda je kožasta i ne jede se. Unutar ploda nalaze se jestive, slatke i sočne sjemenke koje imaju po jednu ovalnu košticu. Koristi se za izradu želea i sokova. Bogat je fosforom, kalijem, kalcijem i željezom, a sadržava i vitamin B3 (niacin), te vitamine B1, B2, B6 i B5 (pantotensku kiselinu).
 | Ovaj članak ili jedan njegov dio nije preveden ili je samo djelimično preveden. Ako smatrate da ste sposobni prevesti ga, pogledajte kako uređivati članak, kliknite na link uredi i prevedite ga vodeći računa o standardima Wikipedije i srpskohrvatskog jezika. |
Remove ads
100 ml šipka sadrži čak 16% potrebne dnevne količine vitamina C za odraslu osobu i također je dobar izvor pantonenske kiseline, kalija i antioksidantnih polifenola. Preliminarna znanstvena istraživanja su otkrila da sok od šipka umanjuje faktore rizika od srčanih bolesti koji mogu voditi arterosklerozi i kardiovaskularnim bolestima. Izraelski znanstvenici su pak otkrili da uzimanje 2 unce (oko 56 grama) soka od šipaka dnevno u periodu od godinu dana dovodi do smanjenja gornjeg krvnog pritiska za oko 21% i znatno pojačava tok krvi u srce.
Nar je poreklom iz regiona koji se proteže od Irana do severne Indije,[1] i gaji se od davnina u čitavom mediteranskom regionu. U špansku Ameriku je uveden krajem 16. veka, a u Kaliforniju su ga doneli španski naseljenici 1769. godine.[1]
Ovo voće je obično u sezoni na severnoj hemisferi od oktobra do februara,[2] a na južnoj hemisferi od marta do maja. Kao netaknuti sarkotest ili sok, nar se koristi u pečenju, kuvanju, mešavinama sokova, garnirima za obroke, smudijima i alkoholnim pićima, poput koktela i vina.
Danas se široko gaji širom regiona Bliskog istoka i Kavkaza, severne i tropske Afrike, Indijskog potkontinenta, Centralne Azije, suvljih delova jugoistočne Azije i delova Sredozemnog basena.[1] Takođe se gaji u delovima Arizone i dolini San Hoakin u Kaliforniji.[3] U 20. i 21. veku on je postao češće zastupljen u prodavnicama i na tržištima Evrope i zapadne hemisfere.[1][3]
Remove ads
Podrijetlo
Ovisno o raznim autorima, podrijetlo ove biljke se različito interpretira. Pojedini autori je izvorno svrstavaju u regiju Irana, Pakistana, Afganistana i sjeverne Indije,[1] dok je drugi svrstavaju u autohtonu mediteransku biljku.
Remove ads
Opis
Grm ili malo drvo koje raste 5–10 visoko, nar ima više bodljikavih grana i izuzetno je dugovečan, a neki primerci u Francuskoj prežive 200 godina.[1] Listovi su nasuprotni ili približno nasuprotni, sjajni, uski, duguljasti, dugi 3–7 cm i široki 2 cm. Cvetovi su svetlo crveni i prečnika 3 cm (1 1⁄4 in), sa tri do sedam latica.[1] Neke besplodne sorte gaje se samo radi cvetova.
Voće, sarkotesta i seme
Ljuska ploda nara je crveno-ljubičaste boje i ima dva dela: spoljni, tvrdi perikarp i unutrašnji, sunđerasti mezokarp (beli „albedo”), koji obuhvata unutrašnji zid ploda za koji je vezano seme.[4] Membrane mezokarpa su organizovane kao nesimetrične komore koje sadrže seme unutar sarkoteste, koje nisu vezane za mezokarp.[4] Sarkotesta je opkoljena tankom membranom epidermalnih ćelija semena i sadrži sok.[5][6] Broj semena nara može da varira od 200 do oko 1.400.[7]
Botanički gledano, jestivi plod je bobica sa semenom i pulpom nastao iz plodnika jednog cveta.[5] Plod je srednje veličine između limuna i grejpfruta, prečnika 5–12 cm, zaobljenog oblika i guste crvenkaste ljuske.[1]
U zrelom voću, sok dobijen kompresovanjem semena daje kiselkasti ukus zbog niskog pH (4,4) i visokog sadržaja polifenola,[8] što može prouzrokovati crvenu neizbrisivu mrlju na tkaninama.[9] Prvenstveno, pigmentacija soka od nara proizilazi iz prisustva antocijanina i elagitanina.[8][10]
Remove ads
Kultivacija
se gaji zbog voćnih kultura i kao ukrasno drveće i grmlje u parkovima i baštama. Zreli primerci mogu razviti skulpturalne višestruke trupove od uvijene kore i prepoznatljiv sveukupni oblik. Nar je otporan na sušu i može se gajiti u suvim područjima sa mediteranskom zimskom klimom ili u letnjim kišnim klimatskim uslovima. U vlažnijim područjima mogu biti skloni propadanju korena od gljivičnih bolesti. Nar može da toleriše umereni mraz, do oko −12 °.[11]
Kao i mnoge voćne vrste nar napadaju lisne vaši i štitaste vaši.[12] Insekti štetočine nara obuhvataju još narskog leptira i listnu bubu , a voćne muve i mrave privlači neobrano zrelo voće.[13] Nar se lako razvija iz semena, ali se obično razmnožava od 25 do 50 cm dugih reznica tvrdog drveta kako bi se izbegle genetske varijacije sadnica. Vazdušno poleganje je takođe opcija za razmnožavanje, dok kalemljenje ne uspeva.[1]
Podrazdioba vrste
- Punica granatum var. spontanea - šipak u divljem stanju (poznat kao ljutun, naročito prisutan u dolini Neretve), niži i trnovitiji grm, sa manjim i kiselim plodovima.
- Punica granatum var. sativa - pitomi šipak, jačeg i većeg rasta, krupnijih, slađih i jestivih plodova.
- Punica granatum var. nana - ukrasni šipak, ukrasni grm, uzgaja se zbog svog patuljastog rasta i malih plodova. Boja cvjetova varira ovisno o podvrsti od bijele do crvene. Ima najbolje predispozicije za oblikovanje u bonsai.
Varijeteti
je patuljasta sorta P. granatum koja se popularno sadi kao ukrasna biljka u baštama i većim kontejnerima, i koristi se kao bonsaj uzorak drveta. To bi mogao biti i divlji oblik različitog porekla. Naru je dodeljena nagrada za baštenske zasluge Kraljevskog hortikulturnog društva.[14][15]
Jedina druga vrsta u rodu Punica je , koja je endemska za Sokotranski arhipelag od četiri ostrva smeštena u Arabijskom moru, od kojih je najveće ostrvo poznato i kao Sokotra. Ta teritorija je deo Jemena. Razlikuje se po tome što ima ružičasto (ne crveno) cveće i manje, manje slatko voće.[16]
Remove ads
Zdravstvene pogodnosti nara
100 mililitara nara sadrži čak 16% potrebne dnevne količine vitamina C za odraslu osobu i takođe je dobar izvor pantonenske kiseline, kalijuma i antioksidantnih polifenola. Preliminarna naučna istraživanja su otkrila da sok od nara umanjuje faktore rizika od srčanih bolesti koji mogu voditi arterosklerozi i kardiovaskularnim bolestima. Izraelski naučnici su otkrili da uzimanje 2 unce (oko 56 grama) soka od nara dnevno u periodu od godinu dana dovodi do smanjenja gornjeg krvnog pritiska za oko 21% i znatno pojačava tok krvi u srce.
Remove ads
Nar u Azerbejdžanu
Kultura nara u Azerbejdžanu ima stoljetnu tradiciju u proizvodnji i obilnoj upotrebi. Čine je skup praksi, znanja, tradicija i vještina vezanih za uzgoj ovog voća, koje se koristi u kulinarstvu.
Nar se smatra nosiocem energije. Azerbejdžanske lokalne legende ga smatraju i simbolom ljubavi i strasti, dok ga religiozni ljudi vide kao simbol vječnosti. Prisutan je u poeziji, spominje se u zanatima, dekorativnoj umjetnosti, mitovima i pripovjedanju.
Festival Nar Bayrami je godišnji festival u oktobru/novembru u azerbejdžanskoj oblasti Gojčaj koji slavi nar i njegovu tradicionalnu upotrebu i simboličko značenje. Godišnja proslava ističe ponos na stoljetnu tradiciju ovog festivala i kulturu vezanu za voće i podstiče aktivnu razmjenu i komunikaciju među zajednicama i posjetiocima.
Nematerijalna kulturna baština
Festival je na UNESCO-voj Reprezentativnoj listi nematerijalnog svjetskog naslijeđa čovječanstva kao element nematerijalnog kulturnog naslijeđa u Azerbejdžanu.[17] Odluku o upisu donio je Međuvladin komitet za očuvanje nematerijalnog kulturnog naslijeđa na zasjedanju koje je održano od 14. do 18. decembra 2020. u Parizu.[18]
Remove ads
Galerija
Cvet nara pre pada latica
Čašice nara i sušeći prašnici nakon oplodnje i opadanja latica
Nastanak voća
Nar
Polu-oljušteni nar
Sveže seme nara otkriveno ljuštenjem
Plod nara
Sveže seme nara otkriveno ljuštenjem
Reference
Literatura
Vanjske veze
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads