Posavski partizanski odred

From Wikipedia, the free encyclopedia

Posavski partizanski odred
Remove ads

Posavski narodnooslobodilački partizanski odred (nakon reorganizacije Posavo-tamnavski partizan­s­k­i odred), je bio partizanski odred iz Srbije, koji je dejstvovao na području Posavine, Tamnave i obroncima Beograda.

Ukoliko ste tražili drugo značenje, vidite članak Posavski partizanski odred (višeznačno).
Kratke činjenice Postojanje, Jačina ...

Posavski partizanski odred je bio jedan od najjačih odreda tokom ustanka u Srbiji 1941. godine. Na vrhuncu snage je brojao 2.600 boraca. Teren na kome je ovaj odred operisao je ravan, te je odred upotrebljavao specijalan način ratovanja, razbijen u male vodove vršio je uspešne napade duž komunikacija.

Remove ads

Hronologija

Dizanje ustanka u Srbiji

Glavni članak: Ustanak u Srbiji
Thumb
Nemci sa streljanim taocima pored uništenog nemačkog automobila u Skeli.

Posavski odred je formiran krajem avgusta 1941. godine izdvajanjem posavskih četa iz Kosmajsko-posavskog odreda, osnovanog 1-2. jula 1941. godine.[1] Komandant odreda je bio Koča Popović, narodni heroj, a politički komesar Bora Marković narodni heroj.

Posavski partizanski odred vodio je nebrojne borbe, svakodnevno vršeći napade na nemačke kolone. On je ometao plovidbu brodova na Savi i jedno vreme bio potpuno prekinuo plovidbu Savom.

14. avgusta 1941. godine, borci Posavskog partizanskog odreda ubili su nemačkog komandanta grada Šapca i njegovu oružanu pratnju. Dan kasnije, Nemci su za odmazdu streljali 56 ljudi iz Beograda i Skele, selo Skelu spalili (vidi masakr u Skeli). 23. avgusta došlo je do velike bitke između posavskih partizana i Nemaca kod kod Grabovca i Orašca:

Borba Posavskog partizanskog odreda tog dana dobija nove oblike i razmere. To više nije bila samo čarka, akt sabotaže ili prepada iz zasede, već bitka između dve vojske. I brojčano nadmoćnija, bolje naoružana fašistička vojska morala je da se povuče uz znatne gubitke.

Brzim patrolama, partizani su iznenadili fašistički odred (oko 300 ljudi), oštetili dva nemačka kamiona, skrenuli jaku topovsku vatru na grabovačko groblje, s kojeg se brzo povukla patrola koja je prethodno otvorila vatru. Nemački topovi su zatim čitav sat preoravali kosti mrtvih Grabovčana.

Žive Grabovčane, koje su fašisti zajedno sa Stubličanima pohvatali iz kuća i poveli da ih „kazne「, partizanske puške su razvejale – ljudi su se razbežali. Verovatno obavešteni, fašisti (Nemci, ljotićevci i žandarmi) su popodne izvršili juriš na položaje glavnih partizanskih snaga. Posle dva i po sata borbe, morali su da se povuku, jedva uspevši da pokupe mrtve i ranjene.

Te noći su Tamnavski partizani dovršili posao Posavaca, dotukavši jednu grupu fašista u Banjanima. Bila je to ne samo prva velika vojnička pobeda, već su i stanovnici Grabovca i Stublina bili spaseni sudbine Skeljana.[2]

– Iz lista »Posavski partizan«, koji je izdavao Posavski partizanski odred

Zasedama na komunikacijama Posavski odred je ne samo zadao velike gubitke neprijatelju, već je mnogo pomogao pri blokadi Valjeva. Komunikacija Beograd-Valjevo, obalu Save i teritoriju između Valjeva, Šapca i Obrenovca držao je Posavski odred. Štab Posavskog odreda bio je jedno vreme smešten u oslobođenom Ubu.

Borbe tokom septembra 1941

Thumb
Koča Popović, španski borac i prvi komandant odreda

9. septembra 1941. godine posavski partizani su, iz drugog pokušaja, sa obale uspeli da presretnu i zarobe parobrodbrod "Kraljica Marija", drugi po veličini u zemlji. Zajedno sa brodom zarobljeno je i 36 nedićevih podoficira. Ova akcija je veoma odjeknula Posavinom.[2] Pored toga, zarobljavani su i nemački putnički i dostavni brodovi.[2]

10. septembra 1941. godine Posavski NOP odred oslobodio je Ub. Kod spomenika borcima iz prvog svetskog rata okupljenom narodu govorio je komandant odreda Koča Popović.[3]

13. septembra započela je blokada Obrenovca. Tih dana u okolini grada uhvaćena su dvojica ustaša koji su iz Srema bili ubačeni na oslobođenu teritoriju da za račun Nemaca prikupljaju podatke o partizanskim snagama.[2] Sredinom septembra partizani Posavskog NOP odreda su ima sve češće akcije na obroncima Beograda - oko Sremčice, Železnika, Lipovačke šume, Dubokog (kod Umke) i Obrenovca.[2]

19. septembra, posle ogorčene borbe protiv Posavskog NOP odreda, naročito kod sela Stublina, nemački 125. pešadijski puk je ušao u Ub.[4] 21. septembra, slamajući požrtvovan otpor Posavskog NOP odreda, nemački 125. samostalni pešadijski puk ušao u Valjevo i spojio se sa delovima nemačke 704. pešadijske divizije.[4] Istog dana u Valjevo upućen i protivtenkovski divizion.[4]

22. 9. jedinice Podrinskog, Valjevskog i Posavskog NOP odreda u 23 časa obnovile napad na Šabac i prodrle do centra grada. Odatle su sutradan, protivnapadom svežih snaga nemačke 342. pešadijske divizije, odbačene na polazne položaje.[5]

Borbe tokom oktobra 1941

Posavski odred je 1. oktobra 1941. godine imao oko 2.200 naoružanih boraca - dobrovoljaca. Po bataljonima: [2]

  • 1. posavski bataljon - 614 boraca
  • 2. posavski (beogradski) bataljon 489 boraca
  • 3. tamnavski bataljon - 721 borac
  • 4. posavskotamnavski bataljon - 318 boraca.

11. oktobra delovi nemačkog 125. pešadijskog puka su posle ogorčene borbe protiv 1. i 3. bataljona Posavskog NOP odreda zauzeli Ub. Bataljoni Posavskog NOP odreda se povukli na teren Valjevskog NOP odreda.[6]

Tokom oktobru, sa razvojem ratnih dejstava, pristupilo se i mobilizaciji na oslobođenim područjima i odred je rastao.[2] Prema podacima zamenika komandanta Srboljuba Josipovića, Posavski odred je oko 20. oktobra 1941. godine brojao 2.985 boraca, i to:[2]

  • 1. posavski bataljon 830,
  • 2. Posavski (beogradski) bataljon 645,
  • 3. tamnavski bataljon 880 i
  • 4. posavskotamnavski bataljon 630.

Krajem oktobra 1941. godine Posavski odred je vodio frontalne borbe s Nemcima. U ovim borbama Nemci su pretrpeli velike gubitke. 27. oktobra posavski partizani vodili su žestoku borbu kod Uba protiv delova 697. pešadijskog puka.[7] 30. oktobra Nemci su na Ubu zatvorili u crkvu 150 talaca. 31. oktobra 1941. Nemci su na Ubu streljali 110 ljudi koji su bili zatvoreni u crkvi.[7]

Vrhovni štab je poslao odredu municiju iz Užica, ali su četnici kod Karana napali transport i zaplenili municiju. Municija Posavskom odredu nije stigla, i on je pod pritiskom Nemaca, a bez municije, bio prisiljen da se povuče na teritoriju zapadne Srbije.

Pad Užica i stradanje odreda

Glavni članak: Gušenje ustanka u Srbiji
Thumb
Borci Valjevskog i Posavskog partizanskog odreda na zarobljenom nemačkom tenku na reci Jadar u Mojkoviću, 14. novembra 1941.

13. novembra 1941. godine Nedićevci i četnici, podržani nemačkim tenkovima, artiljerijom i avijacijom, posle oštrih borbi na komunikaciji Lazarevac—Belanovica uspeli da odbače 1. šumadijski, kosmajski NOP odred i 2. bataljon Posavskog NOP odreda te zauzmu Belanovicu.[8] Sredinom novembra u okolini sela Brajića četnici Draže Mihailovića streljali su 17 lekarki i bolničarki i 16 boraca iz Posavskog i Kosmajskog NOP odreda, većinom ranjenika, upućenih u bolnicu na oslobođenu teritoriju.[8]

Posle pada Užičke republike deo Posavskog odreda (2. beogradski bataljon[2]) se povlači za Vrhovnim štabom u Sandžak, i potom ulazi u sastav Šestog (beogradskog) bataljona Prve proleterske udarne brigade. U prvo vreme, povlačenje dela odreda sa svog terena je dočekano kritikama od strane Vrhovnog štaba:

Druže Marko, čuo sam jutros za tebe da si rekao političkom komesaru Posavskog bataljona: "Zdravo, jadna moja Posavino". Bilo mi je jasno da je to zbog toga što smo mi napustili svoj sektor. Ali mi nismo za to krivi. Takva je situacija.[2]

– Zamenik komandanta bataljona Dobrivoje Cekić u pismu Aleksandru Rankoviću

4. posavskotamnavski bataljon se u vreme pada Užica nalazio daleko od svoje teritorije. Štab je prvo planirao da idu za ostalima u Sandžak, ali su borci glasali da se vrate u Tamnavu da "dele sa svojim narodom dobro i zlo". Međutim, 3. decembra u Šljivovici, u jutarnjim časovima, Nemci su iznenadili bataljon u zgradi osnovne škole i naneli partizanima težak poraz. Poginulo je 25 drugarica i drugova, a nekoliko zarobljeno.[2] Četiri zarobljene partizanke Nemci su nakon mučenja žive spalili:

Četiri zarobljene partizanke su saslušavali, pa pošto od njih nisu ništa saznali mučili su ih, tukli, i na kraju ih vezali konopcima za jedno drvo pred školom, polili benzinom i spalili. Naterali su meštane koji su se tu zadesili da gledaju tu veliku buktinju. Ljudi su okretali glave i plakali. Nemački vojnici su uzvikivali neke nerazgovetne reči, a drugi su okretali glave od užasnog prizora. Žive su spaljene: Milica Rebavka, skojevka iz Uba, Dragica Milićević, član KPJ iz Uba, Vera Reljić (mala Beograđanka) i Vera Lošić, učiteljica iz Banjana. Tom prilikom Nemci su spalili i zadružni magacin, u kome se nalazila grupa partizanskih ranjenika.[2]

Ostaci 4. bataljona koji su se probili u zapadnu Srbiju ušli su u sastav Tamnavskog bataljona Valjevskog odreda.[9] 3. tamnavski bataljon je tokom zime ostao na terenu zapadne Srbije sa valjevskim partizanima, gde je vodio teške i svakodnevne borbe sa Nemcima i njihovim saradnicima.

Borbe u decembru 1941

Glavni članci: Valjevski partizanski odred i Suvoborski partizanski odred

Početkom decembra, 3. tamnavski bataljon se nalazio razvučen na prostoru Lopatanj, Stanina Reka, Sovač, Poćuta. Tu je Štab bataljona očekivao zadatke od štaba Posavskog odreda. Uskoro je dobio vest od grupe boraca iz 1. i 4. bataljona (koji su se priključili 3. bataljonu) da više ne postoji štab Posavskog odreda, jer je Koča Popović povučen iz odreda na novu dužnost, Bora Marković poginuo na Kadinjači, a Srba Josipović, kao član PK KPJ, prebačen u Novu Varoš.[2] 4. decembra 1941. godine u selu Dragodolu održano je savetovanje vojno-političkih rukovodstava Valjevskog i Podrinjskog odreda, kome su prisustvovali i predstavnici 3. tamnavskog bataljona Posavskog odreda Dobrosav Simić, Stevan Borota, Josip Majer i Pavle Petković.[2] Na savetovanju je razmatrano da se svi odredi vrate na svoje terene, jer se smatralo da tamo mogu da ponovo ojačaju. Tada je odlučeno da 3. tamnavski bataljon krene u Tamnavu, a sa njima i Miša Dudić, kao predstavnik štaba Valjevskog odreda.[2]

U toku noći između 6. i 7. decembra bataljon se prebacio preko puta Valjevo – Loznica, u blizini Kamenice. U Plavnju je iznenadio oko 30 četnika, razoružao ih i pustio kućama uz pretnju da će biti oštro kažnjeni ako nastave da služe okupatoru.[2] Zatim su produžili, uz manje borbe, u pravcu Miličinice. Tu im se predala veća grupa četnika. Sve je izgledalo da se odvija po planu. Bataljon je zastao da se odmori i pripremi za dalji pokret prema Koceljevu i Ubu. Međutim, kod Oglaćenovca i Konjskog Groba napali su ih nedićevci i četnici pristigli iz Valjevske Kamenice i Banjana, a s druge strane četnici vojvode Budimira Cerskog. Borba je vođena 7, 8. i 9. decembra. Partizani su ipak uspeli da završe borbu u svoju korist, iako je bilo gubitaka. Nedićevci beleže da je u toj borbi »na strani srpskog odreda bilo 15 mrtvih i 12 ranjenih«.[2]

Tada je štab 3. bataljona odlučio da uputi Udarnu i 1. četu da oslobode Koceljevu, kako bi obezbedile levi bok glavnine kolone na njenom maršu u Tamnavu. Pokret četa prema Koceljevi izvršen je 9. decembra, ali čete su upale u četničku zasedu u zaseoku Vlašićima, kod Družetića. Od prvih četničkih plotuna poginulo je 6 boraca Udarne čete, a među njima oba komandira — Slavoljub Milivojević i Vlada Marinković — i politički delegat voda Negoslav Nenadović. Ranjeno je sedam boraca. U borbu je uvedena 1. četa, koja je uspela da rastera četnike, ali zbog teških gubitaka planirani napad na Koceljevu je zaustavljen.[2] Nakon ovog dana, gotovo svakodnevno su vođene borbe sa nedićevcima i legalnim četnicima koji su ih pratili u stopu i hvatali njihove ranjenike.[2] Prilikom većih borbi uključivali su se i Nemci.[2] Istovremeno je Nedićeva propaganda ciljala partizanske vođe, navodeći da su predvođeni "testarašom" dr Borotom, ubicom dr Pantićem, Simićem i drugim.[2]

Posle teških borbi i gubitaka, štab 3. tamnavskog bataljona je konstatovao da Nemci i njihovi saradnici sve čine da se partizanima onemoguće povratak u Tamnavu i Posavinu, i odlučeno je da se bataljon povuče ka valjevskom kraju.[2] Pokret je započet u noći između 10. i 11. decembra, a već sutradan su partizansku kolonu napali Valjevski nedićevski odred i četnici. Tamnavski bataljon je prihvatio borbu i probio se preko druma Valjevo – Loznica. 12. decembra zastao je u Ostružnju. 13. decembra, 3. tamnavski bataljon se prebacio u Lopatanj, gde su im se priključili Andrija Mazinjanin, politički komesar, i Rajko Mihailović, zamenik komandanta 4. posavotamnavskog bataljona, sa oko 50 boraca. Posle dva dana u bataljon je stigao i Sveta Popović sa jednim vodom boraca (privremeno je bio u jednoj četi Valjevskog odreda).[2]

Borbe u januaru 1942

Thumb
Partizani maršuju prema Leskovicama, januar 1942.

14. januara 1942. u selu Crniljevu Posavo-tamnavski partizani napali su jedan odred SDS i naneli im gubitke od 2 mrtva i 2 ranjena.[10]

U drugoj polovini januara došlo je do rerganizacije preostalih partizanskih odreda u zapadnoj Srbiji. Od boraca Tamnavskog bataljona i Posavske čete koja je došla iz Nove Varoši formiran je Posavsko-tamnavski odred, kao i od pojedinaca iz drugih jedinica ranijeg Posavskog odreda koji su se tu zatekli. Posavsko-tamnavski partizanski odred je brojao 150 naoružanih boraca.[2][11] Za komandanta odreda je određen Sveta Popović, a za političkog komesara Milivoje Manić Mile Albanta, dok je komandant Tamnavskog bataljona i dalje ostao Dobrosav Simić, a politički komesar je postao Josif Majer. Komandir 1. čete Tamnavskog bataljona je bio Pavle Petković, a politički komesar Radovan Milašinović; komandir 2. čete Stevan Borota, a politički komesar Srbislav Popović; i komandir 3. čete Aleksandar Rašković (Mile Užar).[2]

Od 20. do 26. januara 3. četa Tamnavskog bataljona učestvovala je u teškim borbama na prostoru sela Sušice i Leskovice, zajedno sa Suvoborskim odredom. Napad su vršili četnici i Nedićev oružani odred valjevske grupe. Zajedno sa Tamnavcima u ovoj borbi su učestvovale Kolubarska i Podgorska četa. Najteži okršaj je bio 22. januara. Hladnoća je bila tolika da su se ruke lepile za oružje.[2] Od mraza je 20 boraca promrzlo. Borci su poseli zgodan položaj na kome su se uporno držali i sve napade odbijali jedan za drugim, tako da se neprijatelj na kraju morao povući ka Valjevu.[2] U toj borbi u Sušici poginuo je Rajko Mihailović, komandir 3. čete i zamenik komandanta bataljona, proglašen za narodnog heroja.[10] Poslednje reči su mu bile: "Srpski izdajnici, idite i kažite Nemcima da nas ima još živih."[2]

Borbe u februaru 1942 i uništenje odreda

Glavni članak: Suvoborski partizanski odred
Thumb
Pokret kolone partizana prema Mravinjcima, planina Povlen, februar 1942.

3. februara na Kraljevom Brdu Valjevski i Posavotamnavski NOP odred odbacili su oko 1.200 osovinskih vojnika, kojima su naneti gubici oko 50-60 mrtvih i ranjenih.[12] I partizani su imali dosta gubitaka. Samo Podgorski bataljon Valjevskog NOP odreda imao je oko 10 mrtvih, među njima i komandant bataljona Vojin Sofronijević.[12]

Od 5. do 8. februara Posavotamnavski partizanski odred izveo je dugačak marš od sela Krčmara — Divčibare — Tometino Polje — Prajani — Drenovo — Takovo, prema Gornjem Milanovcu i selima Nakučani, Donji Branetići, Gornji Banjani i Teočin. Odred usput vodio sporadične borbe sa četnicima kroz većinu sela.[12]

8. februara Posavotamnavski NOP odred iz sela Teočina stigao preko sela Koštunjića u Tometino Polje na južnim padinama Maljena. Tu se sastao sa Valjevskim NOP odredom.[13] Istog dana, u selu Planinica, kraj Ravne Gore, iz Posavotamnavskog odreda odvajaju se politički radnici Vlada Aksentijević, Andrija Mazinjanin, Budimir Davidović, Miladin Petrović i Velja Jerinić i kreću u Tamnavu i Posavinu sa zadatkom da formiraju OK KPJ na tom terenu.[13]

Poslednji ostaci Posavo-tamnavskog odreda su uništeni krajem februara 1942. godine, prilikom pokušaja proboja na matični teren Posavine i Tamnave.[11]

Javno pogubljenje ustaničkih vođa

Thumb
Javno pogubljenje Stevana Borote, komandira čete Posavsko-tamnavskog odreda, i Josifa Majera, političkog komesara, u Valjevu 27. marta 1942. godine.

Na godišnjicu martovskog prevrata 27. marta 1942. godine, Nemci su u tri grada organizovali javno pogubljenje zarobljenih ustaničkih vođa Tamnave i Posavine. U Valjevu su obešeni zarobljeni komandir čete Posavsko-tamnavskog partizanskog odreda Stevan Borota i politički komesar Josif Majer, u Ubu Dobrosav Simić i Sveta Popović, a u Obrenovcu Vlada Aksentijević i Budimir Davidović.

Remove ads

Poznati pripadnici odreda

Narodni heroji Posavskog odreda

Boraci Posavskog partizanskog odreda odlikovani Ordenom narodnog heroja:

Ostali partizani i partizanke

Remove ads

Literatura

Partizanska spomenica 1941. Segment isključivo posvećen Narodnooslobodilačkoj borbi.

Izvori

Povezano

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads
Remove ads