Slobodna ekonomska zona

Slobodna ekonomska zona ili samo slobodna zona (od latinske sintagme zona franca=slobodni pojas^[1]) je dio teritorija neke države - ograđen i označen u kom se obavlja ekonomska aktivnost oslobođena od carinskih, poreskih i sličnih davanja.^[2]

Slobodna ekonomska zona Zona Franca
Karta slobodnih zona po svijetu Karta slobodnih zona po svijetu

Karakteristike

Korisnici u zoni mogu slobodno skladištiti, proizvoditi ili dorađivati robu i trgovati njome. Oni se također mogu baviti veleprodajom (ali maloprodajom ne), posredovanjem u trgovini, pružanjem usluga, bankarskim i drugim financijskim poslovima i usluga osiguranja i reosiguranja imovine i osoba.^[2] Tek kad se roba proda potrošačima u zemlji u kojoj se zona nalazi - ona postaje predmet carinjenja i oporezivanja.^[3]

Takve zone organiziraju se i podižu kod većih morskih luka, aerodroma i državnih granica, odnosno u krajevima koji imaju najveće geografske prednosti za trgovanje. Takvi su bili; Hong Kong, Singapur, panamski Colón, Kopenhagen, Stockholm, poljski Gdańsk, Los Angeles i New York.^[3]

Pogled na slobodnu zonu u španjolskom Vigu

Historija

Za slobodne zone se zna još od antike; Feničani, Grci i Rimljani davali su svojim pojedinim kolonijama i lukama po Mediteranu kojekakve privilegije za skladištenje, uvoz i izvoz i koješta drugo, stimulirajući na taj način razvoj trgovine.^[2] Prva poznata slobodna zona bio je grčki otok Delos u Egejskom moru, koji od 166. pne. ima privilegiju da je oslobođen od carine i poreza za trgovanje između istočnog i zapadnog Mediterana.^[2]

Tokom srednjeg vijeka procvali su hanzeatski gradovi, kao neka vrsta preteča slobodnih zona, odnosno slobodnih luka. Od kraja 19. vijeka u Evropi više ne postoje slobodni lučki gradovi (porto franco), pa se prostor bescarinskih zona suzio na manje dijelove luka (slobodne lučke zone).^[2]

U Sjedinjenim Američkim Državama zone slobodne trgovine prvi put su odobrene 1934.^[3] Njihov broj se nakon 1970-ih radikalno povećao, proširivši se na gotovo sve savezne države.^[2] A od kraja 20. vijeka narastao je njihov broj i po svijetu radikalno se počeo povećavati .

Slobodne zone po bivšim jugoslavenskim republikama

Najstarija slobodna luka u Hrvatskoj je Rijeka koja taj status ima od 1719. Kraljevina Jugoslavija nije poznavala taj institut, Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija počela je osnivati slobodne zone od 1964. prvo u Kopru i Rijeci a zatim i u Beogradu, Novom Sadu, a kasnije posvuda.^[2]

U Hrvatskoj je od donašenja novog zakona 1996. uveden je dvojaki tip zona; na one koje su osnovane na bazi koncesije i one koje su osnovane posebnom odlukom ili davanjem suglasnosti.^[2] Danas djeluju zone u Osijeku, Rijeci (Kukuljanovo), Zagrebu, Splitu, Puli, Pločama, Slavonskom Brodu, Varaždinu i Vukovaru.^[2]

U Srbiji su najveće zone podignute u Pirotu i Beogradu (98 hektar). Pored tog takve zone imaju Subotica, Novi Sad, Zrenjanin, Šabac i Kragujevac.^[4]

Slobodna ekonomska zona, naziva se još i Carinska zona (Customs zona), Bescarinska zona (Customs free zone) ali i; Duty-free export processing zone, Export free trade zone, Industrial export processing zone, Joing enterprise zone.^[2]