నర్మదా నది

నర్మదా లేదా నేర్‌బుడ్డా మధ్య భారత దేశము గుండా ప్రవహించే నది. సాంప్రదాయకముగా ఈ నది ఉత్తర, దక్షిణ భారతానికి సరిహద్దుగా వ్యవహరిస్తున్నది. ఈ నది మొత్తము 1,289 కిలోమీటర్లు పొడవున ప్రవహించుచున్నది. భారత ద్వీపకల్పములో తూర్పు నుండి పశ్చిమానికి ప్రవహించే మూడే మూడు నదులలో ఇది ఒకటి. మిగిలిన రెండు తపతి నది, మహి నది. నర్మద భారత దేశములో రిఫ్ట్ లోయ వెంటా ప్రవహించే ఏకైక నది. మధ్య ప్రదేశ్ రాష్ట్రములోని అమర్‌కంఠక్ పర్వతాల్లో పుట్టి మొదటి 320 కిలోమీటర్లు సాత్పూరా శ్రేణుల పైభాగమున ఉన్న మాండ్ల కొండలలో మెలికలు తిరుగుతూ ప్రవహించి, జబల్‌పూర్ వద్ద పాలరాళ్ల గుండా ప్రవహిస్తూ వింధ్య, సాత్పూరా శ్రేణుల మధ్యనున్న నర్మదా లోయలోకి అడుగు పెడుతుంది. అక్కడి నుండి పశ్చిమంగా ప్రవహించి కాంబే గల్ఫ్ను చేరుతున్నది. నర్మద మధ్య ప్రదేశ్, మహారాష్ట్ర, గుజరాత్ రాష్ట్రాల గుండా ప్రవహించి గుజరాత్ లోని బారూచ్ జిల్లాలో అరేబియా సముద్రములో కలుస్తుంది.

Districts of central Gujarat

21°39′3.77″N 72°48′42.8″E

నర్మదా
రేవా నది, శాకర్ణి నది
నది
జబల్పూరు వద్ద నర్మదా నదీ తీరం
దేశం	భారతదేశం
ఉపనదులు
- ఎడమ	బుర్హనేర్ నది, బంజర్ నది, షేర్ నది, శక్కర్ నది, దూధీ నది, తవా నది, గంజల్ నది, ఛోటా తవా నది, కుండీ నది, గోయ్ నది, కర్జన్ నది
- కుడి	హిరన్ నది, టెండోని నది, బర్నా నది, కోలార్ నది, మన్ నది, ఊరి నది, హత్నీ నది, ఒర్సాంగ్ నది
Source	నర్మదా కుండ్
- స్థలం	అమర్‌ కంటక్‌, మధ్య ప్రదేశ్
- ఎత్తు	1,048 m (3,438 ft)
- అక్షాంశరేఖాంశాలు	22°40′0″N 81°45′0″E
Mouth	ఖంబట్ సంధి (అరేబియా సముద్రం)
- location	భారూచ్ జిల్లా, గుజరాత్
- ఎత్తు	0 m (0 ft)
- coordinates	21°39′3.77″N 72°48′42.8″E
పొడవు	1,312 km (815 mi) సుమారు
నర్మదా నది ప్రవాహపు ప్రాంతాన్ని, ముఖ్య ఉపనదులను, పరీవాహక ప్రాంతాన్నీ సూచించే పటం.

నదీప్రవాహిత ప్రాంతం

నర్మదా కుండం, (అమరకంటక)

తిలవారా పర్వతమార్గం వద్ద నర్మదా నది (జబల్పూరు)

ఓంకారేశవరులో నర్మదా నది

The River Narmada flows through a gorge of Marble rocks in Bhedaghat

Side view of the Dhuandhar Falls seen during the monsoon season.

నర్మదా మూలం ఒక చిన్న జలాశయం. దీనిని నర్మదా కుండం అని పిలుస్తారు.^[1][2] ఇది తూర్పు మధ్యప్రదేశులోని షాడోలు జోను అనుప్పూరు జిల్లాలోని అమరకంటక పీఠభూమిలోని అమరకంటక వద్ద ఉంది.^[3] ఈ నది సోన్మడు నుండి దిగి తరువాత కపిల్ధర జలపాతం రూపంలో కొండ మీద పడి కొండలలో ప్రవహిస్తుంది. రాళ్ళు, ద్వీపాలను దాటి రాం నగరు శిధిల ప్యాలెసు వరకు ఒక కఠినమైన కోర్సు గుండా ప్రవహిస్తుంది. రాంనగరు, మాండ్ల మధ్య (25 కి.మీ (15.5 మైళ్ళు)) ప్రవహించి మరింత ఆగ్నేయంలో ఈ ప్రవాహం తులనాత్మక రాతి అడ్డంకులరహితంగా లోతైన నీటితో ప్రవహిస్తుంది. ఇక్కడ ఎడమ వైపు నుండి బ్యాంగరు సంగమిస్తుంది. తరువాత ఈ నది జబల్పూరు వైపు ఇరుకైన లూపులో వాయువ్య దిశగా ప్రవహిస్తుంది. ఈ నగరానికి దగ్గరగా, ధుంధర (పొగమంచు పతనం) అని పిలువబడే జలపాతంగా కొన్ని (9 మీ (29.5 అడుగులు)) పతనం తరువాత ఇది (3 కిమీ (1.9 మైళ్ళు)) లోతైన ఇరుకైన కాలువలో మెగ్నీషియం సున్నపురాయి ద్వారా ప్రవహించి, పాలరాతి శిలలు అని పిలువబడే బసాల్టు రాళ్ళు; సుమారు 90 మీ (295.3 అడుగులు) వెడల్పు నుండి ఇది (18 మీ (59.1 అడుగులు)) కాలువగా కుదించబడుతుంది. ఈ కేంద్రం దాటి అరేబియా సముద్రం వరకు, నార్మాడ ఉత్తరాన వింధ్య పర్వతసానువులు, దక్షిణాన సాత్పురా శ్రేణి మధ్య మూడు ఇరుకైన లోయల్లోకి ప్రవేశిస్తుంది. లోయ దక్షిణ పొడిగింపు చాలా ప్రదేశాలలో విస్తృతంగా ఉంది. ఈ మూడు లోయ విభాగాలు స్కార్పులు, సత్పురా కొండల దగ్గరికి ద్వారా వేరు చేయబడ్డాయి.

నర్మదా నదీతీరాలలోని పాలరాతి శిలలు

పాలరాతి శిలల నుండి ఉద్భవించిన ఈ నది దాని మొదటి సారవంతమైన ముఖద్వారంలోకి ప్రవేశిస్తుంది. ఇది దక్షిణాన 320 కిమీ (198.8 మైళ్ళు), సగటు వెడల్పు 35 కిమీ (21.7 మైళ్ళు) తో ప్రవహిస్తూ ఉంటుంది. ఉత్తరప్రవాహం లోయ హోషంగాబాదు ఎదురుగా ఉన్న బర్ఖారా కొండల వద్ద ముగిసే బర్నా-బరేలి మైదానానికి పరిమితం చేయబడింది. అయినప్పటికీ కొండలు మళ్ళీ కన్నోడు మైదానంలో వెనుకకు వస్తాయి. నదీతీరాలు సుమారు (12 మీ (39.4 అడుగులు) ఎత్తులో ఉన్నాయి. నర్మదా మొదటి లోయలో దక్షిణాన ఉన్న అనేక ముఖ్యమైన ఉపనదులు దానితో చేరతాయి. సత్పురా కొండల ఉత్తర లోయల నీటిని తీసుకువస్తాయి.^[4] వాటిలో: షేరు, షక్కరు, దుధి, తవా (అతిపెద్ద ఉపనది), గంజాలు. ఉత్తరం నుండి ఉపనదులు హిరాను, బర్నా, కోరలు, కరం, లోహారు సంగమిస్తాయి.

హండియా, నెమావరు నుండి హిరాను జలపాతం (జింకల లీపు) క్రింద, నదికి రెండు వైపుల నుండి కొండలు చేరుతాయి. ఈ విస్తరణలో నది పాత్ర వైవిధ్యంగా ఉంటుంది. శివుడికి పవిత్రమైన ఓంకరేశ్వర ద్వీపం మధ్యప్రదేశులోని అతి ముఖ్యమైన నదీ ద్వీపం ఉంటుంది. మొదట అవరోహణ వేగంగా ఉంటుంది. ప్రవాహం వేగంతో వేగంగా రాళ్ళ అడ్డంకి పైకి వెళుతుంది. సిక్తా, కావేరి ఖండ్వా మైదానం క్రింద చేరతాయి. రెండు పాయింట్ల వద్ద, నెమవరు క్రింద 40 కి.మీ (24.9 మైళ్ళు), పునాసా సమీపంలో 40 కి.మీ (24.9 మైళ్ళు) దూరంలో ఉన్న దాద్రాయి వద్ద నది సుమారు 12 మీ (39.4 అడుగులు) ఎత్తులో వస్తుంది.40 కి.మీ. (24.9 మై.) further down near Punasa, the river falls over a height of about 12 మీ. (39.4 అ.).

Narmada River at full flow during monsoon in Bhedaghat.

బరేలి సమీపంలో కొన్ని కిలోమీటర్ల దూరంలో ఆగ్రా నుండి ముంబై రహదారి, జాతీయ రహదారి 3 దాటిన పర్వమార్గం తరువాత నర్మదా మాండలేశ్వరు మైదానంలోకి ప్రవేశిస్తుంది. రెండవ ముఖద్వారం 180 కిమీ (111.8 మైళ్ళు) పొడవు, 65 కిమీ (40.4 మైళ్ళు) వెడల్పు ఉంటుంది. బేసిను ఉత్తర స్ట్రిపు 25 కిమీ (15.5 మైళ్ళు) మాత్రమే ఉంటుంది. రెండవ లోయ విభాగం సహేశ్వర ధారాజలపాతం ద్వారా మాత్రమే విచ్ఛిన్నమైంది. మార్కారి జలపాతం వరకు సుమారు 125 కి.మీ (77.7 మైళ్ళు) ప్రారంభ కోర్సు మాల్వా ఎత్తైన పీఠభూమి నుండి గుజరాతు మైదానం వరకు రాపిడ్ల వరుసతో కలుస్తుంది. ఈ బేసిను పడమర వైపు కొండలు చాలా దగ్గరగా ఉంటాయి. కాని త్వరలోనే భూతలానికి సమానంగా కిందకు చేరుకుంటాయి.^{[ఆధారం చూపాలి]}

మక్రై క్రింద నది వడోదర జిల్లా, నర్మదా జిల్లా మధ్య ప్రవహిస్తుంది. తరువాత గుజరాతు రాష్ట్రంలోని భరూచి జిల్లా గొప్ప మైదానం గుండా వెళుతుంది. నదీతీరాల మద్య పాత ఒండ్రు నిక్షేపాలు, గట్టిపడిన మట్టి, నోడ్యులరు సున్నపురాయి, ఇసుక కంకరల అధికంగా ఉన్నాయి. నది వెడల్పు మక్రై వద్ద 1.5 కిమీ (0.9 మైళ్ళు) నుండి భరూచు సమీపంలో 3 కిమీ (1.9 మైళ్ళు) వరకు, గల్ఫు ఆఫ్ కాంబే వద్ద 21 కిమీ (13.0 మైళ్ళు) వరకు విస్తరించి ఉంది. ప్రస్తుత నది నుండి 1 కిమీ (0.6 మైళ్ళు) నుండి 2 కిమీ (1.2 మైళ్ళు) దక్షిణాన ఉన్న నది పాత కాలువ భరూచి క్రింద చాలా స్పష్టంగా ఉంది. అసలు ప్రవాహంలో కరంజను, ఓర్సింగు చాలా ముఖ్యమైన ఉపనదులుగా ఉన్నాయి. పూర్వం రుంధు వద్ద, తరువాతి గుజరాతులోని వడోదర జిల్లాలోని వ్యాసు వద్ద ఒకదానికొకటి ఎదురుగా చేరి నర్మదా మీద త్రివేణి (మూడు నదుల సంగమం) ఏర్పడుతుంది. అమరావతి, భుఖీ ఇతర ప్రాముఖ్యత కలిగిన ఉపనదులు ఉన్నాయి. భుఖీ నోటికి ఎదురుగా అలియా బెటు లేదా కడారియా బెటు అని పిలువబడే పెద్ద డ్రిఫ్టు ఉంది.

భరుచి పైన 32 కి.మీ (19.9 మైళ్ళు) వరకు టైడలు పెరుగుదల కనిపిస్తుంది. ఇక్కడ చక్కటి ఆటుపోట్లు ఒక మీటరు, స్ప్రింగు టైడు 3.5 మీ (11.5 అడుగులు) వరకు పెరుగుతాయి. భారుచి వరకు 95 టన్నుల (అంటే 380 బొంబాయి క్యాండీలు), షమ్లపిత, ఘాంగ్డియా వరకు 35 టన్నుల (140 బొంబాయి క్యాండీలు) ఓడల కోసం ఈ నది ప్రయాణించడానికి అనువుగా ఉంటుంది. గుజరాతులోని తిలకావాడ వరకు చిన్న ఓడలు (10 టన్నులు) ప్రయాణిస్తాయి. నోటి వద్ద, భారుచి వద్ద ఇసుక స్థావరాలు, షోల్సు ఉన్నాయి. నర్మదా నదిలో సమీపంలోని కబీర్వాడు ద్వీపంలో ఒక భారీ మర్రి చెట్టు ఉంది. ఇది 10,000 చ.మీ (2.5 ఎకరాలు) విస్తరించి ఉంది. 10,000 చదరపు మీటర్లు (2.5 ఎకరం).^[5]

మూలాలు

1. "Chapter 3: Drainage System". India: Physical Environment. NCERT. March 2006. p. 27. ISBN 81-7450-538-5.
3. Chadhar, Mohanlal (2017), Amarakantak kshetra ka puravaibhava, SSDN, Publisher and Distributor, New Delhi, ISBN 978-93-8357-509-1
5. "Gujarat". traveliteindia.com. Archived from the original on 14 జూన్ 2008. Retrieved 24 అక్టోబరు 2019.