Водии Фарғона

Водии Фарғона — водиест, ки дар байни се давлати имрӯза тақсим шудааст: Ӯзбекистон, Тоҷикистон ва Қирғизистон.

Водии Фарғона

Ҷуғрофия

Водии Фарғонаро қаторкӯҳҳои кӯҳӣ фаро гирифтааст: дар шимолу ғарб – Қуромин ва Чоткол, дар шимолу шарқ – Фарғона, дар ҷануб – Туркистон ва Олой . Танҳо дар ғарб як гузаргоҳи танге мавҷуд аст, ки ҳоло онро Баҳри тоҷик ишғол карда, ба сарҳади Дашти Гурусна мебарад. Баландии пуштаҳои гирду атроф қариб ба 6 хазор метр (дар сарчашмаҳои дарёи Сух) мерасад. Сатҳи водии Фарғона асосан ҳамвор буда, қисми зиёди онро айвони бостонии Сирдарьё ва дарёҳое, ки аз қаторкӯҳи Олой ҷорӣ мешаванд, ташкил медиҳанд. Танҳо дар ҷанубу шарқ боқимондаҳои оҳаксанг баланд мешаванд (Гул-Майрам, Сулаймон-Тоо ва ғайра). Баландии водии Фарғона аз 300–400 м дар Ғарб то 900–1000 м дар Шарқ аст. Қисмҳои канориро адирҳо тавсиф мекунанд, ки аз конгломератҳо иборатанд ва бо лесс фаро гирифта шудаанд. Дар қисматҳои Марказӣ ва Ғарбии водӣ регҳои шурзамин ( дашти Язёвон ) вомехӯранд. Дар канори водии Фарғона ва дар кӯҳҳои ҳаммарзи он конҳои нафт, газ, ангишт, оҳан, мис, маъданҳои полиметаллӣ, симоб, сурма, сулфур, оҳаксанг, реги сохтмонӣ, намаки сангӣ мавҷуданд. Мухити мураккаби заминшиноси тектоники ва фаъолияти равандҳои тектоники сейсмикии баланди водии Фаргонаро муайян мекунад.

Дарёи калонтарин Сирдарё мебошад, ки аз омезиши дарёҳои Норин ва Қарадарё дар водии Фарғона ба вуҷуд омадааст. Майдонҳои васеи барфӣ ва пиряхҳои сершумори кӯҳӣ (хусусан дар қаторкӯҳи Олой аксарияти дарёҳоеро ба вуҷуд меоранд, ки водиҳоро обшор мекунанд ( Исфара, Сӯх ). Барои обьёрии заминхои водии Фарғона гурӯҳи васеи каналхо ба вуҷуд оварда шуд, ки аз Сирдарё ва шохобҳои он об мегиранд.

Аҳолӣ

Харитаи вилояти Фарғона, 1876

Водии Фарғона дар Осиёи Марказӣ зичии бештари аҳолӣ дорад. Қисмати марказиро вилоятҳои сераҳолии Ӯзбекистон ( Фарғона, Намангон ва Андиҷон ), қисматҳои канориро — Ҷалолобод, Ӯш ва Бодканди Қирғизистон ва вилояти Суғди Тоҷикистон ишғол мекунанд. Дар асрҳои XVIII—XIX водӣ маркази хонии Қӯқанд буд ва баъдтар, соли 1876 ба ҳайати Империяи Русия ( вилояти Фарғона ) дохил шуд. Дар тӯли таърихи худ як воҳиди ҷуғрофӣ ва сиёсиро ташкил карда, минтақа танҳо дар солҳои 1920 байни кишварҳои дар боло зикршуда тақсим карда шуд.

Иқтисод

Пахтазори водии Фарғона

Аксарияти куллии аҳолӣ дар соҳаи кишоварзӣ кор мекунанд. Дар заминхои обй пахтаю шолй, боғу токпарварӣ, , доманаҳҳо ғаллаи лалмӣ мавҷуд аст. Даштҳои биёбонӣ ҳамчун чарогоҳи солона хизмат мекунанд, дар ҳоле ки адирҳо бо растаниҳои эфемерӣ ҳамчун чарогоҳи баҳорӣ хизмат мекунанд. Аммо пайдо шудани марзҳои давлатӣ алоқаи наклиётиро душвор мегардонад. Водии Фарғона як минтақаи калони кирмакпарварӣ буда, таърихи якуним ҳазорсолаи истеҳсоли абрешим дорад.

Адабиёт

• Бернадский Г. М. Маршруты Ферганской долины. — М.: Физкультура и спорт, 1972. — 120 с. — (По родным просторам). — 19 000 экз.
• Абашин С. Н. Население Ферганской долины (К становлению этнографической номенклатуры в конце XIX — начале XX века) // Ферганская долина: Этничность, этнические процессы, этнические конфликты. — М., 2004.

Нигаред низ

• Вилояти Фарғона