ภาษาอุยกูร์

ภาษาอุยกูร์ (ئۇيغۇر تىلى, Уйғур тили, Uyghur tili, Uyƣur tili, สัทอักษรสากล: [ujɣur tili] หรือ ئۇيغۇرچە, Уйғурчә, Uyghurche, Uyƣurqə, สัทอักษรสากล: [ujɣurˈtʃɛ], CTA: Uyğurçä; อดีตรู้จักกันในชื่อ ตุรกีตะวันออก) เป็นภาษากลุ่มเตอร์กิกที่เขียนในอักษรเปอร์เซีย-อาหรับ มีผู้พูด 25 ล้านคน^[3] ส่วนใหญ่พูดโดยชาวอุยกูร์ในเขตปกครองตนเองซินเจียงอุยกูร์ของจีนตะวันตก และมีชุมชนสำคัญที่พูดภาษานี้ในประเทศคาซัคสถาน คีร์กีซสถาน และอุซเบกิสถานกับหลายประเทศที่มีชาวอุยกูร์พลัดถิ่น ภาษอุยกูร์เป็นภาษาราชการของเขตปกครองตนเองซินเจียงอุยกูร์ และมีการใช้งานทั้งในทางสังคมและทางการ เช่นเดียวกันกับสื่อสิ่งพิมพ์ โทรทัศน์ กับวิทยุ และใช้เป็นภาษากลางของชนกลุ่มน้อยในซินเจียง^[4]

ภาษาอุยกูร์
ئۇيغۇر تىلى, Уйғур тили, Uyghur tili, Uyƣur tili, Uyğur tili
ศัพท์ "อุยกูร์" ในอักษรเปอร์เซีย-อาหรับ
ออกเสียง	[ʊjʁʊrˈtʃɛ], [ʊjˈʁʊr tili]
ประเทศที่มีการพูด	ประเทศจีน
ชาติพันธุ์	ชาวอุยกูร์
จำนวนผู้พูด	25 ล้านคน [1]  (2015)
ตระกูลภาษา	เตอร์กิก เตอร์กิกทั่วไป คาร์ลุก ภาษาอุยกูร์
รูปแบบก่อนหน้า	คาราข่าน ชากาทาย ตุรกีตะวันออก ภาษาอุยกูร์
ระบบการเขียน	ชุดตัวอักษรอุยกูร์ (อักษรเปอร์เซีย-อาหรับ (ทางการ), อักษรซีริลลิก, อักษรละติน, อักษรอุยกูร์ใหม่)
สถานภาพทางการ
ภาษาทางการ	จีน[2] เขตปกครองตนเองซินเจียงอุยกูร์
ผู้วางระเบียบ	คณะทำงานว่าด้วยภาษาและตัวเขียนกลุ่มชาติพันธุ์ ของเขตปกครองตนเองซินเจียงอุยกูร์
รหัสภาษา
ISO 639-1	ug
ISO 639-2	uig
ISO 639-3	uig Uighur, Uyghur
ขอบเขตทางภูมิศาสตร์ของภาษาอุยกูร์ในประเทศจีน (ซินเจียง) และบริเวณรอบนอก
บทความนี้มีสัญลักษณ์สัทอักษรสากล หากระบบของคุณไม่รองรับการแสดงผลที่ถูกต้อง คุณอาจเห็นปรัศนี กล่อง หรือสัญลักษณ์อย่างอื่นแทนที่อักขระยูนิโคด

เสียงพูด "วิกิพีเดีย สารานุกรมเสรี" ในภาษาอุยกุร์: ۋىكىپېدىيە ، ئوچۇق ئېنسىكلوپېدىيە

ระบบการเขียนที่ดัดแปลงจากอักษรอหารับเป็นอักษรที่พบได้มากที่สุดและเป็นอักษรมาตรฐานอักษรเดียวในประเทศจีน^[5] ถึงแม้ว่าจะมีการใช้ระบบการเขียนอื่นด้วยวัตถุประสงค์เสริมและประวัติศาสตร์ ชัดตัวอักษรอาหรับต้องเขียนสัญลักษณ์สระทั้งหมด เนื่องจากการปรับปรุงอักษรเปอร์เซีย-อาหรับในคริสต์ศตวรรษที่ 20 และยังมีอักษรละตินสองแบบ กับอักษรซีริลลิกแบบเดียวให้ใช้งาน แม้ว่าจะมีผู้ใช้งานน้อยกว่าอักษรอาหรับก็ตาม

ไวยากรณ์

การเรียงประโยคเป็นแบบ ประธาน-กรรม-กริยา ปรบท คำแสดงความเป็นเจ้าของ คำคุณศัพท์ คำบอกจำนวน มาก่อนคำนามที่ขยาย และคำแสดงคำถามอยู่ต้นประโยค มีคำอุปสรรคและปัจจัย การเรียงลำดับคำมีการแยกระหว่างประธานและกรรมรอง หัวข้อและความเห็น นามมี 8 การก แสดงด้วยปัจจัย ปัจจัยของคำกริยาแสดงประธาน บุคคล จำนวน รูปแบบของคำกริยามีรูปถูกกระทำ ผลสะท้อน ความสัมพันธ์ร่วมกัน และเป็นเหตุเป็นผล

คำศัพท์

คำศัพท์พื้นฐานมาจากภาษากลุ่มเตอร์กิก มีคำยืมจากภาษาเปอร์เซียมากเช่นเดียวกับภาษาอุซเบก นอกจากนี้เป็นคำยืมจากภาษาจีนและภาษารัสเซีย

ระบบการเขียน

บทความหลัก: ชุดตัวอักษรอุยกูร์

ป้ายหน้าพิพิธภัณฑ์ทหารซินเจียงเขียนในภาษาอุยกูร์ (ใช้อักษรอาหรับ) และภาษาจีนมาตรฐาน

ป้ายที่Ghulja ซินเจียง เขียนในภาษาอุยกูร์ (ใช้อักษรอาหรับ) และภาษาจีน (ทั้งอักษรจีนและพินอิน)

ภาษาคาร์ลุกเริ่มเขียนด้วยอักษรเปอร์เซีย-อาหรับ (Kona Yëziq) ในคริสต์ศตวรรษที่ 10 เมื่อกลุ่มคาราข่านเข้ารับอิสลาม ต่อมา มีการปรับปรุงอักษรเปอร์เซีย-อาหรับในคริสต์ศตวรรษที่ 20 ด้วยการใช้เครื่องหมายแสดงเสียงสระทุกเสียง และกำจัดอักษรอาหรับที่ไม่มีเสียงในภาษาอุยกูร์สมัยใหม่ ภาษานี้โดยหลักเขียนด้วยอักษรฐานเปอร์เซีย-อาหรับ ซึ่งต่างจากภาษากลุ่มเตอร์กิกสมัยใหม่หลายภาษา และยังมีอักษรซีริลลิกแบบเดียวและอักษรละตินสองแบบที่มีผู้ใช้งานน้อยกว่า

ชุดตัวอักษรสี่รูปแบบที่ใช้ในปัจจุบันสามารถสังเกตได้จากข้างล่างนี้.

• ชุดตัวอักษรอาหรับอุยกูร์ (Uyghur Arabic alphabet หรือ UEY)
• ชุดตัวอักษรซีริลลิกอุยกูร์ (Uyghur Cyrillic alphabet หรือ USY)
• อักษรใหม่อุยกูร์ (Uyghur New Script หรือ UYY)
• ชุดอักษรละตินอุยกูร์ (Uyghur Latin alphabet หรือ ULY)

ตารางอักษรข้างล่างแสดงชุดเปรียบเทียบอักษร พร้อมกับการถอดเสียงในสัทอักษรสากล

ลำดับ	สัทอักษรสากล	UEY	USY	UYY	ULY		ลำดับ	สัทอักษรสากล	UEY	USY	UYY	ULY
1	[ɑ]	ئا‎	А а	A a			17	[q]	ق‎	Қ қ	Ⱪ ⱪ	Q q
2	[ɛ] ~ [æ]	ئە‎	Ә ә	Ə ə	E e		18	[k]	ك‎	К к	K k
3	[b]	ب‎	Б б	B b			19	[ɡ]	گ‎	Г г	G g
4	[p]	پ‎	П п	P p			20	[ŋ]	ڭ‎	Ң ң	Ng ng
5	[t]	ت‎	Т т	T t			21	[l]	ل‎	Л л	L l
6	[dʒ]	ج‎	Җ җ	J j			22	[m]	م‎	М м	M m
7	[tʃ]	چ‎	Ч ч	Q q	Ch ch		23	[n]	ن‎	Н н	N n
8	[χ]	خ‎	Х х	H h	X x		24	[h]	ھ‎	Һ һ	Ⱨ ⱨ	H h
9	[d]	د‎	Д д	D d			25	[o]	ئو‎	О о	O o
10	[r]	ر‎	Р р	R r			26	[u]	ئۇ‎	У у	U u
11	[z]	ز‎	З з	Z z			27	[ø]	ئۆ‎	Ө ө	Ɵ ɵ	Ö ö
12	[ʒ]	ژ‎	Ж ж	Ⱬ ⱬ	Zh zh		28	[y]	ئۈ‎	Ү ү	Ü ü
13	[s]	س‎	С с	S s			29	[v]~[w]	ۋ‎	В в	V v	W w
14	[ʃ]	ش‎	Ш ш	X x	Sh sh		30	[e]	ئې‎	Е е	E e	Ë ë (อดีต É é)
15	[ʁ]	غ‎	Ғ ғ	Ƣ ƣ	Gh gh		31	[ɪ] ~ [i]	ئى‎	И и	I i
16	[f]	ف‎	Ф ф	F f			32	[j]	ي‎	Й й	Y y

ตัวอย่างข้อความ

ต่อไปนี้เป็นตัวอย่างข้อความภาษาอุยกูร์^[6]

ตัวอย่างข้อความภาษาอุยกูร์

K̡ona Yezik̡	ھەممە ئادەم زاتىدىنلا ئەركىن، ئىززەت-ھۆرمەت ۋە ھوقۇقتا بابباراۋەر بولۇپ تۇغۇلغان. ئۇلار ئەقىلغە ۋە ۋىجدانغا ئىگە ھەمدە بىر-بىرىگە قېرىنداشلىق مۇناسىۋىتىگە خاس روھ بىلەن مۇئامىلە قىلىشى كېرەك
Yengi Yezik̡	H̡əmmə adəm zatidinla ərkin, izzət-h̡ɵrmət wə hok̡uk̡ta babbarawər bolup tuƣulƣan. Ular ək̡ilƣə wə wijdanƣa igə h̡əmdə bir-birigə k̡erindaxlik̡ munasiwitigə hax roh bilən mu’amilə k̡ilixi kerək.
อักษรซีริลลิก	Һәммә адәм затидинла әркин, иззәт-һөрмәт вә һоқуқта баббаравәр болуп туғулған. Улар әқилғә вә виджданға игә һәмдә бир-биригә қериндашлиқ мунасивитигә хаш рох билән му’амилә қилиши керәк.
ULY	Hemme adem zatidinla erkin, izzet-hörmet we hoquqta babbarawer bolup tughulghan. Ular eqilghe we wijdan'gha ige hemde bir-birige qérindashliq munasiwitige xas roh bilen muamile qilishi kérek.
อักษรละตินแบบตุรกี	Hemme adem zatidinla erkin, izzet-hörmet we xoquqta babbarawer bolup tuğulğan. Ular eqilğe we wicdanğa ige hemde bir-birige qérindaşliq munasiwitige xaş rox bilen mu’amile qilişi kérek.
แปลเป็นไทย	มนุษย์ทุกคนเกิดมาอย่างมีอิสระและมีสิทธิเสรีภาพเท่าเทียมกัน เราทุกคนมีความคิดความเข้าใจเป็นของเราเอง เราทุกคนควรได้รับการปฏิบัติไปในทางเดียวกัน