Babaylan

Ang babaylan (na kinikilala din bilang katalonan o balian at iba pang mga katawagan) ay mga espiritwal na pinuno at manggagamot (karamihan ay mga babae) ng iba’t ibang pangkat-etniko sa mga isla ng Pilipinas bago dumating ang mga Kastila. Sila ang tagapamagitan ng tao sa espiritu ng kalikasan, mga ninuno, at iba pang nilalang sa paniniwalang Pilipino. Ang pagiging babaylan ay karaniwang ginagampanan ng mga babae, ngunit sa ilang pagkakataon, may mga lalaking babaylan din na tinatawag na asog o bayok na nagdadamit at nagkikilos babae sa konteksto ng tungkulin nila.^[1][2]

Sa tradisyon ng mga Pilipino, isang taong may kakayahang gumamot ng kaluluwa at katawan ang mga babaylan; isang babaeng nagsisilbi sa pamayanan sa pamamagitan ng pagiging isang tagahilom ng mga mamamayan, tagapagtanggol ng karunungan at bilang pilosopo; isang babaeng nagbibigay ng katatagan sa istrukturang panlipunan ng komunidad; isang babaeng maaaring pumasok sa mundo ng mga espiritu o iba pang katayuan ng diwa at paglabas-masok ng walang sagabal sa mga mundong ito; isang babaeng may malawak na kaalaman sa pagpapagaling mga sakit.^[3] Bilang karagdagan, isang taong namamagitan sa pamayanan at mga indibidwal ang babaylan at isa rin sa mga mismong nagsisilbi. Nararapat na tandaan sa bawat pag-aaral hinggil sa mga babaylan ang pagpipigil ng mga taga-Europa at Amerikanong sa mga gawa at gawi ng mga manggagamot na ito noong kapanahunan ng kolonyalismo sa Pilipinas.

Bago, habang at matapos ang himagsikang Pilipino ng 1896-1898, katulong sa paglaban sa mga Kastila ang mga babaylan ng Dios Buhawi at Papa Isio ng Negros Occidental. Kabilang sa kanilang mga pangunahing adhikain ay ang pagkakaroon ng kalayaan sa relihiyon at pagbabago sa mga patakaran sa pagmamay-ari ng lupang-sakahan (agrarian reform); biktima ng pagkamkam ng mga Kastila, kabilang ang mga paring dayuhan, sa kanilang mga lupain ang karamihan sa mga tagasunod ng mga tradisyon ng babaylan.

Terminolohiya

Isang ritwal ng mga Iraya Mangyan bilang paghahanda sa lupa para sa kaingin (swidden farming)

Ang pinakakaraniwang katutubong katawagan para sa mga shaman sa hanay ng mga Austronesian sa Island Southeast Asia ay balian, baylan, o mga cognate at baryasyon ng ispeling ng mga ito.^[4][5] Lahat ng ito ay nagmula sa Proto-Western-Malayo-Polynesian na *balian, na nangangahulugang "shaman" (na orihinal ay maaaring babae, transvestite, o hermaphroditic) o "medium".^[4] Iba't ibang cognate sa ibang di-Filipinong Austronesian languages ay kinabibilangan ng babalian, bobolian, at bobohizan (Kadazan-Dusun); wadian (Ma'anyan); belian (Iban); belian (Malay); walen o walyan (Old Javanese); balian (Balinese); bolian (Mongondow); balia (Uma); wulia o balia (Bare'e); balia (Wolio); balian (Ngaju); at balieng (Makassar). Gayunpaman, ang mga terminong nagmula sa *balian ay halos tuluyang nawala sa mga mabababang lugar sa Pilipinas matapos ang Kristiyanisasyon noong panahon ng Kastila. Ilan sa mga natatanging kaso ay sa Bikol kung saan ito'y nagpatuloy at nagkaroon ng Kastilang pambabaeng hulaping -a bilang balyana. Nanatili rin ito sa ilang Muslim Filipino tulad ng sa Maranao na walian, bagaman nag-iba ang kahulugan matapos ang Islamisasyon.^[4]

Iminungkahi rin ng lingguwista na si Otto Dempwolff na maaaring nagmula ang *balian sa Proto-Austronesian na *bali ("escort", "samahan") na may hulaping *-an, na ang ibig sabihin ay "isang taong nagsasama ng kaluluwa sa kabilang daigdig (isang psychopomp)".^[6] Gayunpaman, itinanggi ng mga lingguwista na sina Robert Blust at Stephen Trussel ang interpretasyong ito at sinabing walang ebidensiya na ang *balian ay isang anyong may hulapi, kaya naniniwala silang mali si Dempwolff.^[4]

Mas pangkalahatang katawagan ng mga Kastilang sanggunian para sa mga katutubong shaman sa buong kapuluan ay mula sa mga salitang Tagalog at Bisaya na anito ("espiritu"). Kabilang sa mga ito ang mga katawagang tulad ng maganito at anitera.^[7][8][9] Gayunpaman, ang bawat etnikong grupo ay may kani-kaniyang tawag sa mga shaman, kabilang ang mga may tiyak na papel. Kabilang dito ang mga sumusunod:^[10][4][11]

Kasarian at Sekswalidad

Itneg na manggagawa ng palayok. Ang tao sa kanan ay isang bayok na nakasuot ng pambabaeng kasuotan (c. 1922)^[12]

Sa karamihan ng mga pangkat-etniko sa Pilipinas, ang mga shaman ay kadalasang kababaihan, dahil ang papel ng isang shaman (lalo na bilang tagapamagitan ng espiritu) ay likas na itinuturing na pambabae.^[13] Sa iilang kalalakihan na naging shaman, karamihan sa kanila ay kabilang sa isang natatanging uri tinatawag na asog sa Visayas at bayok o bayog sa Luzon na tinanggap ang tinig, kilos, gupit ng buhok, at pananamit na karaniwang nauugnay sa kababaihan.^{[13][note 1][14]} Ang mga indibidwal na ito ay tinatrato sa lipunan na parang mga babae, at dahil dito ay nagkakaroon sila ng karapatang gumanap ng mga espiritwal at relihiyosong tungkulin.^[15]

Sa Historia de las islas e indios de Bisayas (1668), isinulat ng Kastilang historyador at misyonero na si Francisco Ignacio Alcina na ang mga asog ay naging shaman o babaylan dahil sa kung sino sila mismo. Hindi tulad ng mga babaeng babaylan, hindi na nila kailangang mapili o sumailalim sa mga ritwal ng pagtatalaga. Gayunpaman, hindi lahat ng asog ay nagsanay bilang shaman.^[16][17] Ayon kay Castano (1895), ang mga tao sa Bicol ay nagsasagawa ng isang ritwal ng pasasalamat na tinatawag na atang, na pinamumunuan ng isang "binabaeng" pari na tinatawag na asog. Ang kanyang babaeng katambal, tinatawag na baliana, ang umaalalay sa kanya at nangunguna sa mga kababaihan sa pag-awit ng tinatawag na soraki bilang parangal kay Gugurang.^[18]

Ipinapakita ng mga makasaysayang tala na noong panahon bago dumating ang mga Kastila, ang mga babaeng shaman ang namamayani sa larangang espiritwal.^{[13][note 2][19]:54} Halimbawa, sa Bolinao Manuscript (1685), nakatala na sa isang Inkwisisyon sa bayan ng Bolinao, Pangasinan mula 1679 hanggang 1685, 148 katao ang kinumpiskahan ng mga kagamitang pang-ritwal. Sa bilang na ito, 145 ay mga babaeng shaman at tatlo lamang ang mga lalaking shaman na nagbihis-babae na nagpapakita ng malinaw na kalamangan ng kababaihan sa bilang. Itinatampok din ng "Manila Manuscript" ang pantulong na papel ng mga lalaking hindi sumusunod sa inaasahang kasarian kumpara sa mga babaeng shaman. Ipinapakita ng mga datos na ito, kasama ng kawalan ng tala ng mga kababaihang may pagkakakilanlan bilang lalaki, na ang espiritwal na kapangyarihan ay hindi nakasalalay sa pagkilala sa isang "ikatlong kasarian", kundi sa pagkilala at pagtanggap sa kababaihan anuman ang kanilang pisikal na kasarian. Itinuturing ang kababaihan bilang tulay sa mundo ng mga espiritu noong panahon bago dumating ang mga Kastila, at ang mga lalaking shaman ay kailangang yakapin ang pagiging pambabae upang matanggap sa papel na ito.^[20] Bagaman inamin ni Brewer (1999) na may mga pangunahing lalaking shaman sa ilang lugar, itinuturing niya ito bilang mga di-pangkaraniwang kaso at bunga ng impluwensiya ng lalaking-sentrik na kultura ng Hispano-Katolisismo. Sa mga lugar tulad ng Negros noong huling bahagi ng ika-19 na siglo at unang bahagi ng ika-20 siglo, naging kalalakihan ang lahat ng kilalang babaylan.^{[13][note 3]} Nagpanukala rin si Lachica (1996) na ang pagkawala ng mga babaeng babaylan noong huling bahagi ng kolonyal na panahon ay maaaring dulot ng panlalaking estruktura ng Simbahang Katoliko na "nagpatalsik" sa kanila sa paghahanap ng kahalintulad ng mga pari.^[19]:57

Ang mga babaylan ay maaaring malayang mag-asawa at magkaanak,^[21] kabilang na ang mga lalaking asog na naitala ng mga sinaunang Kastila na may mga asawang lalaki.^{[16][17][note 4]} Sa ilang pangkat-etniko, ang pag-aasawa ay kailangan bago maging ganap na shaman.^[13]

Pagkatapos ng pananakop ng mga Kastila sa Pilipinas, ang pagsasanay ng pagiging shaman ay naging lihim dahil sa pag-uusig ng Simbahang Katoliko. Sa panahong ito, ang mga lalaking shaman (lalo na ang mga dalubhasa sa mga di-relihiyosong sining tulad ng halamang-gamot at panggagamot) ang naging mas laganap. Naging bihira ang mga babaeng shaman, habang ang mga asog—shaman man o hindi ay malupit na pinarusahan at itinaboy sa lihim na pamumuhay.^[22] Gayunpaman, hindi kaagad nabago ng pagbabagong ito ang orihinal na pa