Phylum
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Sa taksonomiya ng larangan ng biyolohiya, phylum [isahan] o phyla [maramihan]; Griyego: Φῦλα), o ang lapi, o kalapian, ay isang kahanayang ng pagkakapangkat-pangkat na nasa antas sa ilalim ng kaharian at nasa ibabaw ng biyolohiya. Kinuha ang salitang "phylum" mula sa phylai (φυλαί) ng wikang Griyego, mga grupo ng mga angkan na naninirahan sa mga lungsod ng isinaunang Gresya; may kakayahan at karapatan sa paghalal ng pinunong-kaangkan ang mga phylai. Sa larangan ng taksonomiya, kinakatawan ng mga phylum ang pinakamalaki at pinakakaraniwang kinikilalang pagbubuklod-buklod ng mga hayop at iba pang mga nilalang na may-buhay, at may tiyak na mga katangiang pang-ebolusyonaryo, bagaman kung minsan maaaring ihanay ang mga mismong phylum sa mga superphyla (katulad ng Ecdysozoa na may walong phylum, kabilang ang mga arthropod at bulating-bilog; at ang Deuterostomia na kabilang ang mga echinoderm, chordate, hemichordate at bulating-pana) (arrow worm).

Sa impormal na paraan, maaaring isipin na ang mga phylum isang paglilipon ng mga hayop batay sa isang panlahatang kayarian ng katawan;[1] Tinatawag itong pagpapangkat-pangkat na pang morpolohiya (ayon sa pagkakahawig ng mga anatomiya). Samakatuwid, sa kabila ng tila pagkakaiba ng mga panlabas na mga kaanyuhan ng mga nilalang, inihanay sila sa mga phylum ayon sa kanilang mga panloob na kayarian.[2] Halimbawa, bagaman tila magkahiwalay at magkaiba, kapwa kabilang ang mga gagamba at mga alimango sa mga Arthropoda, samantalang ang mga bulating-lupa at bulating-payat, bagaman magkahugis, ay mula sa dalawang kahanayan. Kabilang ang mga bulating-lupa sa mga Annelida, samantalang ang mga bulating-payat ay mula sa mga Platyhelminthes. Datapwa pinapayagan ng Kodigong Pansandaigdigan ng Pagpapangalang Pang-botaniko ang paggamit ng salitang "phylum ilang panukoy sa mga halaman, higit na mas ginagamit ng mga botanista ang salitang "kahatian".
Ang pinakakilalang mga phylum ng hayop ay ang Mollusca, Porifera, Cnidaria, Platyhelminthes, Nematoda, Annelida, Arthropoda, Echinodermata, at Chordata. Sa huli nabibilang mga ang mga tao. Bagaman may 35 - humigit-kumulang - na mga phylum, kabilang sa siyam na nabanggit ang karamihan sa mga sari. Marami sa mga phylum ang nabubuhay sa tubig, at nag-iisa lamang ang wala sa mga karagatan ng mundo: ito ang Onychophora o bulating-pelus (bulating-tersiyupelo).
Ang pinakabagong natuklasang sari ay ang Cycliophora[3], na natuklasan noong 1993; tatlong bagong sari lamang ang natuklasan sa loob ng huling dantaon.
Ang pagsabog na Kambriyano ay isang malakihang pamumulaklak ng mga nilalang na may-buhay na naganap sa pagitan, humigit-kumulang, ng 530 at 520 milyong taon na ang nakalipas;[4] noong mga panahong ito mayroon nang mga nilalang na kahawig ng makabagong sari, bagaman hindi naman kabilang sa mga ito;[5] habang ang ilan naman ay parang mga kinatawan na nasa loob ng Ediacaran biota, nananatili itong isang usapin na kung ang lahat ba ng mga sari ay namumuhay na bago man dumating ang pagsabog. Sa loob ng maraming panahon, nagpabagu-bago ang mga gawain ng iba't ibang mga sari. Halimbawa, noong panahong Kambriyano, ang nakalalamang na mga megafauna (megahayop), o malalaking mga hayop, ay ang mga artropoda, ngunit sa ngayon ang mga megahayop ay nalalamangan ng mga vertebrata (kordata)[6] Magpahanggang sa ngayon, ang pinaka-nakalalamang na sari ay ang mga artropoda.
Remove ads
Mga phyla
Mga hayop
Protostome | Bilateria | Nephrozoa | |
Deuterostome | |||
Basal/disputed | Non-Bilateria | ||
Vendobionta | |||
Parazoa | |||
Others |
Mga halaman
Land plants | Viridiplantae | |
Green algae | ||
Other algae (Biliphyta)[11] |
Fungi
Protista
Harosa | |
Protozoa |
The Catalogue of Life includes Rhodophyta and Glaucophyta in kingdom Plantae,[32] but other systems consider these phyla part of Protista.[33]
Bacteria
Currently there are bacterial 40 phyla (not including "Cyanobacteria") that have been validly published according to the Bacteriological Code[34]
- Acidobacteriota, phenotypically diverse and mostly uncultured
- Actinomycetota, High-G+C Gram positive species
- Aquificota, deep-branching
- Armatimonadota
- Atribacterota
- Bacillota, Low-G+C Gram positive species, such as the spore-formers Bacilli (aerobic) and Clostridia (anaerobic)
- Bacteroidota
- Balneolota
- Bdellovibrionota
- Caldisericota, formerly candidate division OP5, Caldisericum exile is the sole representative
- Calditrichota
- Campylobacterota
- Chlamydiota
- Chlorobiota, green sulphur bacteria
- Chloroflexota, green non-sulphur bacteria
- Chrysiogenota, only 3 genera (Chrysiogenes arsenatis, Desulfurispira natronophila, Desulfurispirillum alkaliphilum)
- Coprothermobacterota
- Deferribacterota
- Deinococcota, Deinococcus radiodurans and Thermus aquaticus are "commonly known" species of this phyla
- Dictyoglomota
- Elusimicrobiota, formerly candidate division Thermite Group 1
- Fibrobacterota
- Fusobacteriota
- Gemmatimonadota
- Ignavibacteriota
- Kiritimatiellota
- Lentisphaerota, formerly clade VadinBE97
- Mycoplasmatota, notable genus: Mycoplasma
- Myxococcota
- Nitrospinota
- Nitrospirota
- Planctomycetota
- Pseudomonadota, the most well-known phylum, containing species such as Escherichia coli or Pseudomonas aeruginosa
- Rhodothermota
- Spirochaetota, species include Borrelia burgdorferi, which causes Lyme disease
- Synergistota
- Thermodesulfobacteriota
- Thermomicrobiota
- Thermotogota, deep-branching
- Verrucomicrobiota
Archaea
Currently there are 2 phyla that have been validly published according to the Bacteriological Code[34]
- Nitrososphaerota
- Thermoproteota, second most common archaeal phylum
Other phyla that have been proposed, but not validly named, include:
- "Euryarchaeota", most common archaeal phylum
- "Korarchaeota"
- "Nanoarchaeota", ultra-small symbiotes, single known species
Remove ads
Tingnan din
- Kladistiko
- Pilohenetiko
- Sistematiko
- Taksonomiya
Mga sanggunian
Mga ugnayang panlabas
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads