Usbekistan
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Ang Usbekistan (Usbeko: Oʻzbekiston, tr. Ўзбекистон), opisyal na Republika ng Usbekistan, ay bansang dobleng walang pampang na matatagpuan sa Gitnang Asya. Hinahangganan ito ng limang estado na hiwalay sa dagat: Kasakistan sa hilaga; Kirgistan sa hilagang-silangan; Tayikistan sa timog-silangan; Apganistan sa timog; at Turkmenistan sa timog-kanluran. Ang kabisera at pinakamalaking lungsod nito ay Taskent. Ang wika ng estado ay Uzbek. Ang lugar ay 448,978 km2. Sa kasalukuyan, ang populasyon ng bansa ay lumampas sa 37.5 milyong tao [8]. Pera — Soʻm ng Uzbekistan. Ang Republika ng Uzbekistan ay binubuo ng 12 oblast, ang lungsod ng Tashkent at ang Republika ng Karakalpakstan, ito ay isang autonomous na republika. Ang Uzbekistan ay miyembro ng CIS, UN, Organization for Security and Cooperation in Europe, Shanghai Cooperation Organization. Ang Uzbekistan ay isang sekular na estado na may republikang anyo ng pamahalaan. Ang pangunahing relihiyon ay Islam at karamihan sa mga Uzbek ay Muslim.
Nagmula ang pangalang Uzbekistan sa mga nomadikong Uzbek na mula sa lahing Mongol. Minsan na itong naging bahagi ng Imperyong Persa ng Samanida at nang lumaon ng Imperyong Timurida. Humiwalay bilang nagsasariling bansa ang Uzbekistan noong 1991 nang mabuwag ang USSR.
Pinakamataas na bundok ng Uzbekistan ang Khazret Sultan na may taas na 4 643 metro (15 233 talampakan) higit sa antas ng dagat. Matatagpuan ito sa Hissar Range sa probinsya ng Surkhandarya na nagsisilbing hangganan ng bansa sa Tajikistan
Ang klima ng Republika ng Uzbekistan ay kontinental na nakakukuha ng kaunting pag-ulan. Ang tag-araw ay napakainit at napakalamig naman ng taglamig. Ang temperatura nito ay umaabot sa 40 Degrees Celsius (104 Degrees Fahrenheit) sa tag-araw at -23 Degrees Celsius (-9 Degrees Fahrenheit) sa panahon ng taglamig.
Nakabatay ang ekonomiya ng Uzbekistan sa paggawa ng kalakal mula sa bulak, ginto, uranyo, potasyo at natural gas.
Remove ads
Kultura
Ang mga pambansang tradisyon at pagpapahalaga ng Uzbek - etniko at moral - ay naglalayon mula pa noong sinaunang panahon - mapangalagaan ang pamilya mula sa pagkawatak-watak at pagkasira, paggalang, paggalang at awtoridad ng mga matatandang henerasyon at mabuting pakikitungo sa mga dayuhan.
Ang kultura ng mga Uzbek ay maliwanag at orihinal, ito ay nabuo sa loob ng libu-libong taon at hinigop ang tradisyon,mga kaugalian ng mga tao na naninirahan sa teritoryo ng modernong Uzbekistan sa iba't ibang panahon. Ang mga sinaunang Persian, Greeks, nomadic mga tribong Turko, Arab, at mga Ruso ay nagbigay ng kanilang kontribusyon dito. Ang mga tradisyon ng multinasyunal na Uzbekistan ay makikita sa musika, mga sayaw, pagpinta, applied arts, wika, cuisine at pananamit. Ang kultura ng Uzbek ay isang quintessence ng mga kultura ng Gitnang Asya, ngunit kasabay nito, ang bawat rehiyon ng Uzbekistan ay may kanya-kanyang kakaibang mga kulay, na pinakamalinaw na ipinapakita sa pambansang pananamit at mga lokal na diyalekto.
Remove ads
Edukasyon
Ang Uzbekistan ay may mataas na antas ng literasi sumulat: 99.9% ng mga nasa hustong gulang na higit sa 15 taong gulang ay marunong bumasa at sumulat. Gayunpaman, dahil 76% lamang ng populasyon sa ilalim ng edad na 15 ang kasalukuyang nasa edukasyon (at 20% lamang ng mga batang may edad na 3 hanggang 6 ang pumapasok sa kindergarten), malamang na bumaba ang bilang na ito sa hinaharap. Ang mga mag-aaral ay pumapasok sa paaralan mula Lunes hanggang Sabado sa panahon ng taon ng pag-aaral, at ang pormal na edukasyon ay magtatapos sa pagtatapos ng baitang 11. Ayon sa Statistics Agency ng Uzbekistan, ang bilang ng mga pangkalahatang institusyong pang-edukasyon sa Uzbekistan sa simula ng taong panuruan 2022/2023 ay 10,522. Sa simula ng 2022/2023 school year, ang bahagi ng mga lalaki sa mga pangkalahatang institusyong pang-edukasyon ay 51.3%, habang ang bahagi ng mga babae ay 48.7%.
Ang pampublikong paggasta sa edukasyon sa Uzbekistan ay umabot sa 5.6% ng GDP noong 2019 at 6.2% ng GDP noong 2021. Noong 2019, sa kabuuang paggasta sa edukasyon, ang pamahalaan ay gumastos ng pinakamalaking bahagi sa sekondaryang edukasyon (mga 65%), pre-primary na edukasyon (21%), mas mataas na edukasyon (10%) at pangalawang espesyal na edukasyon (4%).
Noong 2023, sinuportahan ng UNICEF ang Gobyerno ng Uzbekistan sa pagbuo ng Education Reform Action Plan, na naglalayong pagsama-samahin ang mga pagsisikap ng gobyerno, mga kasosyo sa pag-unlad, mga guro, magulang, mag-aaral at mga komunidad ng paaralan upang makamit ang mga estratehikong layunin ng transformative quality education.[9].
Remove ads
Demography
Ang permanenteng populasyon ng Uzbekistan noong Enero 1, 2025 ay 37,543,167 thousand tao[10]. Kaya, ang paglaki ng populasyon para sa 2024 ay 2%, o 743.4 thousand tao. Ang data na ito ay ipinakita ng Statistics Agency sa ilalim ng Pangulo ng Uzbekistan. Sa kabuuang populasyon, 18.9 milyon (50.4%) ay lalaki at 18.6 milyon (49.6%) ay babae. Ang karamihan ng populasyon ay mga Uzbek, na bumubuo sa 84.4% ng populasyon. Ang Uzbekistan ay isang multinasyunal na republika na pinaninirahan ng mga kinatawan ng humigit-kumulang 130 nasyonalidad at grupong etniko.
Tulad ng sa ibang mga bansa sa Gitnang Asya, ang populasyon ng Republika ng Uzbekistan ay medyo "bata", karamihan sa mga ito ay nasa edad ng pagtatrabaho. 42% ng kabuuang populasyon ay mga kabataan sa ilalim ng edad ng pagtatrabaho, 51% ay nasa edad ng pagtatrabaho, 7% ay mas matanda kaysa sa edad ng pagtatrabaho.
Etnikong komposisyon ng populasyon ng Uzbekistan noong 2025:
- Uzbeks: 29.2 milyong tao, o 84.4% ng populasyon.
- Tajik: 1.7 milyong tao.
- Kazakh: 821.2 libong tao.
- Karakalpaks: 752.7 libong tao.
- Ruso: 720.3 libong tao.
- Kyrgyz: 291.6 libong tao.
- Turkmens: 206.2 libong tao.
- Tatar: 187.3 libong tao.
- Koreans: 174.2 thousand tao.
- Ukrainians: 67.9 libong tao.
- Azerbaijanis: 41.2 libong tao.
- Belarusians: 18.5 libong tao.
- Iba pang nasyonalidad: 426.4 libong tao.[11]
Transportasyon
Ang transportasyon ay pinakamahalaga sa Uzbekistan. Ang katamtamang laki ng mga teritoryo ng bansa at mataas na densidad ng populasyon, ang pagkakawatak-watak ng mga sentrong pang-industriya at agrikultura, gayundin ang kalayuan mula sa mga pamilihan sa daigdig ay ginagawang mahalaga para sa Uzbekistan ang pagkakaroon ng isang binuo na sistema ng transportasyon.
Rail transport
Ang mga riles ng Uzbekistan ay pinamamahalaan ng kumpanyang pag-aari ng estado na Uzbekistan Railways. Ang kumpanyang ito ay itinatag noong Nobyembre 7, 1994 [12]. Ang kumpanya ay gumagamit ng higit sa 54.7 libong mga tao. Noong 2022, ang haba ng mga riles sa Uzbekistan ay 7,400 kilometro. Sa mga ito, mahigit 1,300 kilometro ang nakuryente. Ang pangunahing linya ng mga riles ng Uzbekistan ay bahagi ng Trans-Caspian Railway na nag-uugnay sa Tashkent sa mga lungsod na matatagpuan sa pampang ng Amu Darya River. Ang Uzbekistan ay may mga koneksyon sa riles sa lahat ng nakapalibot na kalapit na estado. Kabilang sa mga estadong ito ang: Kazakhstan, Kyrgyzstan, Turkmenistan, Tajikistan at Afghanistan.
High-speed rail line
Sa kasalukuyan, ang mga high-speed railway sa Uzbekistan ay may kasamang 600 km na track at pinatatakbo ng Talgo 250 equipment. Ang 600 km (373 mi) na high-speed rail line ay nag-uugnay sa Tashkent at Bukhara, dalawang pangunahing lungsod sa Uzbekistan. Ang linya ay tumatawid sa anim na rehiyon: Tashkent, Syrdarya, Jizzakh, Samarkand, Navoi at Bukhara. Ang mga tren ay tumatakbo araw-araw sa ilalim ng tatak ng Afrosiyob. Ang linya ay unang nag-uugnay sa Tashkent sa Samarkand, ngunit isang extension sa Bukhara ay binuksan noong 25 Agosto 2016. Ang 600 km (373 mi) na paglalakbay mula Tashkent hanggang Bukhara ay tumatagal na ngayon ng 3 oras 20 minuto sa halip na 7 oras.
Aviation Sibil
Pagkatapos ng deklarasyon ng kalayaan ng Republika ng Uzbekistan, alinsunod sa Dekreto ng Pangulo ng Republika ng Uzbekistan na may petsang Enero 28, 1992, ang Pambansang Airline Uzbekistan Airways ay nilikha batay sa Civil Aviation Department ng Uzbekistan, na nasa ilalim ng hurisdiksyon ng dating Ministri ng [Uzbekistan]. Ang transportasyong panghimpapawid ay isa sa mga nangungunang sektor ng ekonomiya ng Uzbekistan, nagsisilbi sa pagpapaunlad ng internasyonal, pang-ekonomiya, diplomatiko, kultural na ugnayan ng bansa sa labas ng mundo [13] Sa Tashkent, Nukus, Samarkand, Bukhara, Urgench, Termez, Karshi, Namangan, Fergana, Navoi may mga paliparan na nilagyan ng modernong kagamitan. Ang Tashkent International Airport ay ang pinakamalaking internasyonal na paliparan sa rehiyon ng Gitnang Asya. Ang mga paliparan ng Bukhara, Samarkand, Urgenchay mayroon ding internasyonal na katayuan. Ang National Airline Uzbekistan Airways ay regular na nagsasagawa ng 20 internasyonal na flight. 44 na tanggapan ng kinatawan ang binuksan sa mga lungsod ng Europa, Amerika, Southeast Asia at ang CIS na mga bansa [14] Sa mga taon ng kalayaan, ang Pamahalaan ng Republika ng Uzbekistan ay naglaan ng 1 bilyong 200 milyong dolyar sa industriya ng aviation. Ang mga pamumuhunan sa halagang US dollars ay ginawa at binuo ang modernong imprastraktura. Lahat ng internasyonal na paglipad ay isinasagawa sa Boeing 767/757, A-310, U-85 na sasakyang panghimpapawid. Ang pambansang airline Uzbekistan Airways ay nakikipagtulungan sa malalaking kumpanya sa Europa Airbus Industriya, mga kumpanyang Amerikano Boeing, bureau ng disenyo ng Russia na Ilyushin, mga kumpanyang Aleman at Pranses sa iba't ibang larangan.
Remove ads
Mga teritoryong pampangasiwaan
Talababa
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads