Wikang Kantones

Ang wikang Kantones (Tsinong tradisyonal: 廣東話; Tsinong pinapayak: 广东话; Jyutping: Gwong2 dung1 waa2; Cantonese Yale: Gwóngdùng wá) ay ang tradisyonal na prestihiyosong baryante ng wikang Yue, isang wikang Sinitiko na bahagi ng pamilyang Sino-Tibetano, na may higit sa 85 milyong katutubong nagsasalita.^[1] Nagmula ito sa lungsod ng Guangzhou (kilala bilang Canton dati) at sa nakapaligid na Delta ng Ilog Perlas.^[2] Habang partikular na tumutukoy ang salitang Kantones sa prestihiyosong baryante, sa lingguwistika kadalasan itong ginagamit sa buong subgrupong Yue ng Tsino, kabilang dito ang mga magkaugnay ngunit bahagyang nagkakaunawaang baryante tulad ng Taishanes.

Kantones
廣東話 Gwóngdūng wá
Gwóngdūng wá (Kantones) na nakasulat sa tradisyonal na Tsino (kaliwa) at pinapayak na Tsino (kanan)
Katutubo sa	Tsina, Hong Kong, Macau, at mga komunidad ng Tsino sa ibang bansa
Rehiyon	Guangdong, silangang Guangxi
Pamilya	Sinitiko Sino-Tibetano Tsino Yue Yuehai Kantones
Mga sinaunang anyo	Proto-Sino-Tibetano Lumang Tsino Silangang Tsinong Han Gitnang Tsino
Mga diyalekto	Hong Kong Malasyo Tanka Wuzhou Xigua
Sistema ng panulat	Sulating Kantones Braille ng Kantones Sulating Kantones
Opisyal na katayuan
Opisyal na wika sa	Hong Kong[a]  Macau[b]
Pinapamahalaan ng	Hong Kong: Kawanihan ng Edukasyon Macau: Kawanihan ng Edukasyon at Pag-unlad ng Kabataan
Mga kodigong pangwika
ISO 639-3	yue (superset for all Yue dialects)
ISO 639-6	yyef (Yue F) guzh (Guangzhou)
Glottolog	cant1236
Linguasphere	79-AAA-ma

Itinuturing ang Kantones na isang mahalaga at di-mapaghihiwalay na bahagi ng kultural na identidad para sa mga katutubong nagsasalita nito sa malalaking bahagi ng timog-silangang Tsina, Hong Kong at Macau, gayundin sa mga komunidad nito sa ibang bansa. Sa kalupaang Tsina, ito ang lingguwa prangka ng lalawigan ng Guangdong (bilang ang pangunahing wika ng Delta ng Ilog Perlas) at mga karatig na lugar tulad ng Guangxi. Ito rin ang nangingibabaw at ko-opisyal na wika ng Hong Kong at Macau. Higit pa rito, malawakang sinasalita ang wikang Kantones ng mga Tsino sa Timog-silangang Asya (lalo na sa Biyetnam at Malasya, gayundin sa Singapura at Kambodya sa mas mababang antas) at sa mundong Kanluranin.^[2][3]

Bagaman may maraming kahawig na bokabularyo ang Kantones sa Mandarin at iba pang uri ng wikang Tsino, hindi nagkakaunawaan ang mga wikang Sinitiko, pangunahin dahil sa mga pagkakaiba sa tunog, ngunit pati na rin sa mga pagkakaiba sa gramatika at bokabularyo. Minsan nagkakaiba ang istraktura ng pangungusap sa dalawang uri, lalo na ang puwesto ng pandiwa. Isang kapansin-pansing pagkakaiba ng Kantones at Mandarin ang pagkakasulat ng mga sinalita; maaaring irekord ang dalawa nang salita por salita, ngunit kakaunt lamangi ang mga nagsasalita ng Kantones na may kaalaman sa buong nakasulat na anyo ng bokabularyong Kantones, kaya gagamitin na lang ang pormalisadong pagkasulat na di-berbatim, na mas katulad sa nakasulat na Pamantayang Mandarin.^[4][2] Subalit, di-berbatim lamang ito pagdating sa bernakular na Kantones dahil posibleng basahin ang Pamantayang Tsino nang salita por salita sa pormal na Kantones, madalas na may kaunting pagbabago lamang sa leksikon na opsiyonal depende sa piniling rehistro ng mambabasa.^[3] Nagreresulta ito sa sitwasyon kung saan maaaring magkamukha ang tekstong Kantones at tekstong Mandarin ngunit magkaiba ang pagbigkas. Sa kabaligtaran, kadalasang ginagamit ang nakasulat na (bernakular na) Kantones sa mga di-pormal na sitwasyon tulad ng hatirang pangmadla at mga komiks.^[4][2]

Mga pangalan ng Kantones

Kantones
Kamalian ng Lua na sa Module:Infobox_multi-lingual_name na nasa linyang 127: attempt to call field '_transl' (a nil value).

Maaaring tumukoy ang "Kantones" sa iba't ibang bagay. Ang paggamit ng "Kantones" sa pagtukoy ng wika na katutubo sa lungsod ng Kanton, ang tradisyonal na pangalan ng Guangzhou sa Ingles, ay pinasikat ng An English and Cantonese Pocket Dictionary ("Pambulsang Diksiyonaryo ng Ingles at Kantones", 1859), isang pinakamabenta ng misyonero na si John Chalmers.^[5] Bago ang 1859, madalas itong tinawag na "diyalektong Kanton" sa wikang Ingles.^[6][5]

Subalit maaari ring tumukoy ang Kantones sa pangunahing sangay ng Tsino na kinabibilangan ng Kantones mismo pati Taishanes at Gaoyang; maaaring tawagin itong mas malawak na paggamit na "pananalitang Yue" (粵語; 粤语; Jyut6 jyu5; Yuhtyúh). Sa artikulong ito, ginagamit ang "Kantones" para sa wikang Kantones mismo.

Halimbawa

Ang sumusunod ay isang halimbawang teksto sa wikang Kantones ng Artikulo 1 ng Pangkalahatang Pagpapahayag ng Karapatang Pantao at salin sa wikang Tagalog.

Cantonese[7]	人人生而自由，喺尊嚴同埋權利上一律平等。佢哋有理性同埋良心，而且應當以兄弟關係嘅精神相對待。
IPA	/jɐn˨˩ jɐn˨˩ sɐŋ˥˧ ji:˨˩ tsiː˨ jɐuː˨˩, hɐi˧˥ tsy:n˥˧ jiːm˨˩ tʰʊŋ˨˩ ma:i˨˩ kʰyːn˨˩ lei˨ sœ:ŋ˨ jɐt˥ lɵt˨ pʰɪŋ˨˩ tɐŋ˧˥. kʰɵy˩˧ tei˨ jɐu˩˧ lei˩˧ sɪŋ˧ tʰʊŋ˨˩ ma:i˨˩ lœ:ŋ˨˩ sɐm˥˧, ji:˨˩ tsʰɛ:˧˥ jɪŋ˥ tɔ:ŋ˥˧ ji:˩˧ jy:˩˧ hɪŋ˥˧ tɐi˨ kʷaːn˥˧ hɐi˨ kɛ:˧ tsɪŋ˥˧ sɐn˨˩ sœ:ŋ˥˧ tɵy˧ tɔ:i˨./
Romanisasyong Yale[8]	yàhnyàhn sàng yìh jihyàuh, hái jyùnyìhm tùhngmàaih kyùhn leih seuhng yātleuht pìhngdáng. kéuihdeih yáuh léihsing tùhngmàaih lèuhngsàm, yìhché yìngdòng yíh hìngdaih gwàanhaih ge jìngsàhn sèung deui doih.
Romanisasyong ILE	jan4 jan4 sang1 ji4 dzi6 jau4, hai2 dzyn1 jim4 tung4 maai4 kyn4 lei6 soeng6 jat7 loet9 ping4 dang2. koey5 dei6 jau5 lei5 sing3 tung4 maai4 loeng4 sam1, ji4 tse2 jing1 dong1 ji5 hing1 dai6 gwaan1 hai6 ge3 dzing1 san4 soeng1 doey3 doi6.
Romanisasyong Jyutping	jan4 jan4 sang1 ji4 zi6 jau4, hai2 zyun1 jim4 tung4 maai4 kyun4 lei6 soeng6 jat1 leot6 ping4 dang2. keoi5 dei2 jau5 lei5 sing3 tung4 maai4 loeng4 sam1, ji4 ce2 jing1 dong1 ji5 hing1 dai6 gwaan1 hai6 ge3 zing1 san4 soeng1 deoi3 doi6.
Tagalog:	"Bawat tao'y isinilang na may laya at magkakapantay ang taglay na dangal at karapatan. Sila'y pinagkalooban ng pangangatwiran at budhi, na kailangang gamitin nila sa pagtuturingan nila sa diwa ng pagkakapatiran."

Talababa

1. De paktong sinasalitang wika—habang walang partikular na baryedad ng Tsino na opisyal sa Hong Kong, Kantones ang pangunahing uri na sinasalita at ang de paktong pamantayan sa pagsasalita sa rehiyon. Nagtataguyod ang gobyerno ng Hong Kong ng trilingguwalismo sa Kantones, Mandarin, at Ingles, lalo na sa pampublikong edukasyon.
2. De paktong sinasalitang wika—habang walang partikular na baryedad ng Tsino na opisyal sa Macau, Kantones ang pangunahing uri na sinasalita at ang de paktong pamantayan sa pagsasalita sa rehiyon. Nagtataguyod ang gobyerno ng Macau ng Kantones, Mandarin, Portuges, at Ingles, lalo na sa pampublikong edukasyon.