Loading AI tools
Osmanlı idari yapılanmasında bir birim Vikipedi'den, özgür ansiklopediden
Menteşe Sancağı (Osmanlıca: منتشا سنجاغى), Osmanlı Devleti zamanında günümüzdeki Muğla iline denk gelen sancak.
|
Muğla civarının 1425 yılında Osmanlı topraklarına katılmasıyla kurulan Menteşe Sancağı, ilk olarak Anadolu Eyaleti’ne bağlanmıştır. 1827 yılına kadar bu eyalete bağlı kalan sancak bu tarihte yeni kurulan Aydın Eyaleti’ne bağlanmış, 1864’te bu eyaletin yerine kurulan Aydın Vilayeti’nin bir sancağı olmuştur. 1908'de İkinci Meşrutiyet'in ilanından sonra Aydın Vilayetin'den ayrılarak müstakil sancak olmuştur. 1922 yılında Osmanlı Devleti’nin yıkılmasıyla Muğla Sancağı lağvedilmiş yerine Muğla ili teşekkül edilmiştir.
Menteşe bölgesine Türklerin yerleşmesi 1071 yılındaki Malazgirt Muharebesinden sonra olmuştur. Selçuklu Devleti zamanında Anadolu’nun bu uç bölgelerine bazı Türk boyları yerleşmeye başlamıştı. 1261 yılından itibaren de Türk boyları Muğla bölgesini ele geçirerek burada merkezi Milas olan Menteşe Beyliğini kurmuşlardır.
1391 yılına kadar yaklaşık yüz yıl Menteşe Beyliğinin elinde kalan bölge 1391 yılında Yıldırım Beyazıt döneminde Osmanlı Devleti topraklarına katıldı. 1402 - 1425 yılları arasında Timur bu bölgeyi tekrar Menteşe hanedanına verdiyse de 1425 yılında II. Murad kesin olarak Muğla’yı Osmanlı topraklarına kattı. Bu yeni sancak, beylik dönemindeki aynı ismiyle Menteşe Sancağı olarak Anadolu Eyaleti’ne bağlandı. Merkezi ise Milas’tan Muğla’ya taşındı. 1827’deki yeni idari yapılanmada Anadolu Eyaleti dört ayrı eyalete bölünmüş, Menteşe Sancağı yeni kurulan Aydın Eyaleti’ne bağlanmıştır. Aydın Eyaleti, 1864 yılında kabul edilen Teşkil-i Vilâyet Nizamnâmesi ile kaldırılmış yerine Aydın Vilayeti kurulmuştur. Menteşe Sancağı, bu yeni kurulan vilayetin İzmir ve Aydın sancaklarıyla beraber üç sancaktan birisiydi. 1922 yılında Osmanlı İmparatorluğu yıkılana değin de Aydın Vilayetinin bir sancağı olarak kaldı. Yeni kurulan Cumhuriyet yönetiminde sancaklar lağvedilerek yerlerine müstakil iller kurulmuştur. 1284’ten beri Menteşe adını taşıyan sancak da lağvedilerek yerine adını Muğla şehrinden alan Muğla ili kurulmuştur.
Muğla Sancağı işlek yollar üzerinde bulunmadığından ve önemli bir konuma sahip olmadığından Osmanlı tarihinde önemli yere sahip değildir. Nispeten sakin bir sancak olan Menteşe tarihindeki tek kayda değer olay 1522 yılında Kanuni Sultan Süleyman‘ın Rodos Seferi‘ne giderken sancak topraklarını kullanması ve Osmanlı ordusunun Bodrum ve Rodos fetihleridir.
Menteşenin dağlık bir yapıya sahip olması yerleşimi de etkilemiş sancağın tarihi boyunca dikkat çekecek bir nüfus hareketi olmamıştır. Halkı çoğunlukla dağlar arasında kalan tarım alanı ovalarda yerleşmiş, yerel ölçekli tarım ve hayvancılıkla uğraşmıştır. Sancağın o dönemlerde Osmanlı ekonomisine katkısı sadece dağlarındaki geniş çam ormanlarından elde edilen kereste ile sınırlıydı. Etrafına açılan işlek yollara sahip olmadığından çevre sancaklarla ilişkisi de sınırlı olmuş, sadece deniz yolu müsait olduğundan Rodos Sancağıyla ticari ilişkileri düzenli ilerleyebilmişler.
Osmanlı idari yapılanmasında eyaletler sancaklardan, sancaklar kazalardan, kazalar nahiyelerden, nahiyeler de köylerden (karye) oluşurdu.
Dışarıya kapalı bir sancak olan Menteşe’de önemli nüfus hareketleri yaşanmamıştır. Sancağın erken dönemdeki nüfus bilgilerine dair sağlıklı bilgi bulunmaz. Halkın ekserisini konar-göçer de denilen yörükler oluşturmuştur. Yerleşik halk da genellikle ziraatle uğraştığı için yerleşim yerleri genelde dağlar arasındaki verimli ovalarda kurulmuştur. Milas, Muğla, Çine ve Dalaman bu yerleşimlerdendir. Fethiye, Marmaris, Bodrum gibi kıyı yerleşimleri ise denizcilik, balıkçılık, gemi yapımı gibi iş kollarıyla gelişmiştir. Gayrimüslim nüfus genelde esnaflık ve sanayi mallarının üretim ve ticaretiyle ilgilendiği için Fethiye‘de Rum, Milas’ta Yahudi nüfusu fazlaydı. 1923 Mübadelesinde Yunanistan'a gönderilen Rumlar özellikle Muğla ve Fethiye’de yaşamlarıyla derin izler bırakmışlardır.
Menteşe Beyliği zamanında kaynaklarda adı geçen önemli yerleşim yerleri başkent Milas ve Beçin, Muğla, Balat, Meğri, Bozüyük, Köyceğiz, Marin, Çine, Finike ve Tavas’tır.
Osmanlı hakimiyetine geçtikten sonra sancak Beçin, Çine, Balat, Milas, Bozüyük, Muğla, Marin, Tavas, Köyceğiz, Pırnaz, Isravalos ve Meğri adlı 12 kazaya bölünmüştü. Bu kazalara bağlı 548 köy bulunmaktaydı. Yıllar içinde bu kazalarda bazı eksilmeler ve eklemeler olsa da bu idari merkezlerde köklü bir değişiklik olmadı. Eskihisar, Gereme, Şahim, Döğer, Talama, Sobuca, Dadya, Gökabad, Ula, Tarahya gibi yerleşimler kaynaklarda kaza olarak anılan yerleşimlerdir.
Osmanlı İmparatorluğu’ndaki ilk nüfus sayımı verilerine göre Menteşe Sancağı’nın 1831 yılındaki nüfusu 49.830’u Müslüman, 2.578’i gayrimüslim olmak üzere toplam 52.460, 1860 yılında tamamlanan genel nüfus sayımı sonuçlarına göre 56.109’u Müslüman, 2.470’i gayrimüslim olmak üzere toplam 58.579 ve kadın ve çocukların da sayıldığı 1893 Osmanlı Genel Sayımı sonuçlarına göre 135.207’si Müslüman, 10.815’i gayrimüslim olmak üzere toplam 146.022’dir.
1914 yılındaki sayımda sancağın toplam nüfusu 188.916'dır. Bu nüfusun 19.923’ü Rumdu. Nispeten önemsiz sayıda Ermeni ve Yahudi nüfus da bulunmaktaydı. 1915 ve 1921 tarihli sayım belgelerinde de bu nüfusta fazla bir değişiklik görülmemiştir.
Sancağın Osmanlı hakimiyetine girdiği 1425’ten Türkiye’nin 48. ili olduğu 1923 yılına kadarki zaman dilimi içerisindeki kazaları aşağıda gösterilmiştir.[1]
Şehir ve kasabalar:
Peçin şehri
Balat şehri
Bozöyük kasabası
Çine şehri
Köyceğiz kasabası
Mekri kasabası
Milas şehri
Muğla şehri
Pırnaz kasabası
Tavas kasabası
Ula kasabası
Sancağın kaleleri Bodrum ve Beçin kaleleridir.
*TDV İslam Ansiklopedisi ‘’Menteşe’’ maddesi, yazar Zekai Mete, 29. cilt, s. 150-152
*XX. Yüzyılın Başlarında Menteşe Sancağının İdari ve Nüfus Yapısı, Serdal Soyluer, ÇÇTAD 2006 Güz sayısı, s. 109-135
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.