1946 Türkiye genel seçimleri

1946 Türkiye genel seçimleri, 21 Temmuz 1946^[1] tarihinde 8. dönem milletvekillerini belirlemek için yapılan genel seçimlerdir. 5 Haziran'da Milletvekili Seçim Yasası değiştirilmiş ve Cumhuriyet tarihinde ilk defa tek dereceli seçim esasında gerçekleştirilmiştir.^[2]

1946 Türkiye genel seçimleri

← 1943 21 Temmuz 1946 1950 →
← önceki üyeler seçilen üyeler →
Türkiye Büyük Millet Meclisinin 465 sandalyesi için Çoğunluk için gereken 233 sandalye
Kayıtlı	8.551.549
Katılım	%74,5
Birinci parti İkinci parti   Lider İsmet İnönü Celâl Bayar Parti CHP DP Liderin bölgesi Ankara İzmir Son seçim 488 sandalye, %100 Yeni parti Sandalye 397 61 Değişim 91 62 Aldığı oy 4.150.000~ 1.800.000~ Oran %85,4 %13,1 Değişim %14,6 Yeni Parti
Her seçim bölgesinden birinci çıkan partiye göre seçim sonuçlarını gösteren harita
Seçimden sonra Türkiye Büyük Millet Meclisinin sandalye dağılımı
Önceki Başbakan Şükrü Saracoğlu CHP Seçilen Başbakan Recep Peker CHP

Cumhuriyet Halk Partisi 397, Demokrat Parti 61 ve bağımsızlar 7 milletvekilliği kazandı.

Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk çok partili genel seçimi olan bu seçim adli denetim dışında, açık oy, gizli sayım ve liste usulü çoğunluk sistemi esasına göre yapıldı.^[3] (açık oy - gizli tasnif)^[4] Bu usulsüzlüklerinden dolayı "şaibeli seçim" şeklinde de anılmıştır.^[5] Bu genel seçim ile TBMM 8. dönem milletvekilleri seçilmiştir.

Seçimlerde ilk kez aday esaslı blok oy sistemi uygulanmıştır. Bu sistemle beraber her vilayetin bir de seçim çevresi olmaktadır. Her 40 bin yurttaş için bir milletvekili seçilirken, herhangi bir ilin nüfusunun 40 binin altında olması halinde o ile bir milletvekilliği tahsis edilmekteydi. Nüfusu 40 binin üzerindeki iller için milletvekili sayıları ise şöyle belirtilmişti:

• Nüfusu 55.000'e kadar olan iller: 1 milletvekili
• Nüfusu 55.001-95.000 arası: 2 milletvekili
• Nüfusu 95.001-135.000 arası: 3 milletvekili
• Nüfusu 135.001-175.000 arası: 4 milletvekili^[6]

Arka plan

Milli Kalkınma Partisinin kuruluşu

Demokrat Partinin kuruluşu

Yerel seçimlerin erkene alınması kararı

Genel seçimlerin erkene alınması kararı

5 Haziran 1946 tarihinde Milletvekili Seçim Kanunu değiştirilmiş, 10 Haziran'da da 2'ye karşı 383 oyla seçim kararı alınmıştır. 3 Temmuz'da, seçimlerin 21 Temmuz'da yapılacağı duyuruldu. Ülke genelinde 20.112 seçim bürosu oluşturuldu.

Kampanya dönemi

Cumhuriyet Halk Partisinin kampanyası

Bakanlar 27 Haziran'da seçim bölgelerine doğru yola çıktılar. 6 Temmuz'da İzmir'de Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel için verilen bir eğlencede iki karşıt partili öğrenci birbiriyle kavga etti. 8 Temmuz'da Başbakan Şükrü Saracoğlu ilk seçim konuşmasını radyodan yaptı. 15 Temmuz'da Hasan Saka Trabzon'da seçim çalışmalarını yürüttü. 17 Temmuz'da İsmet İnönün radyodan halka seslendi. 19 Temmuz'da İsmet İnönü 63 ilde adaylarını ilan etti.^[7]

Demokrat Partinin kampanyası

16 Haziran 1946 tarihinde Demokrat Parti seçime katılma kararı aldı.^[8] 27 Haziran'da Mareşal Fevzi Çakmak'ın bağımsız aday olarak Demokrat Parti listesinde yer alacağı açıklandı. Teşkilatlanmasını tam olarak tamamlayamayan parti seçim döneminde teşkilatlanmasını da hızlandırdı. 29 Haziran'da Celal Bayar Adana'dan seçim çalışmalarına başladı^[9] Osmaniye, Ceyhan, Tarsus ve Mersin'de büyük ilgiyle karşılanan Bayar buradan Ankara'ya döndü. 13 Temmuz'da İzmir'de 8bin kişilik bir miting düzenlendi; aynı gün İstanbul'da Fevzi Çakmak'ı 20bin kişi karşıladı 15 Temmuz'da Celal Bayar İzmir'de 30bin kişinin katıldığı bir miting düzenlerken, Refik Koraltan da Hatay'da seçim çalışmalarını yürüttü. Aynı gün Bayar Ödemiş'e gitti. 17 Temmuz'da İstanbul, Ankara, Aydın, Manisa, Erzurum, Erzincan, Denizli, Ordu, Kocaeli, Çankırı, Bilecik, Bursa, İzmir ve Konya adaylarını ilan etti. Aynı gün Bayar ve Menderes Aydın'da seçim çalışmaları gerçekleştirdi. Bayar aynı gün Bergama'ya, 19 Temmuz'da da Balıkesir'e ve Bursa'ya geçti; 20 Temmuz'da İstanbul'a geldi

Balıkesir, Bursa ve İstanbul'u kapsayan seçim gezileri yapmıştır. Fevzi Çakmak İstanbul'da bir takım geziler yapmıştır. Seçimlerden bir gün önce hükûmetin baskıları nedeniyle Urfa'da seçimlere katılmayacağını bildirmiştir.^[10]

Milli Kalkınma Partisinin kampanyası

17 Haziran 1946 tarihinde Milli Kalkınma Partisi seçimlere katılma kararı aldı^[11] 17 Temmuz'da İstanbul adaylarını ilan etti. 18 Temmuz'da İzmir, Kırklareli, Tekirdağ, Niğde, Amasya, Urfa, Adana, Zonguldak, Kocaeli adaylarını açıkladı.

Diğer partiler

13 Temmuz'da Türkiye İşçi ve Çiftçi Partisi İstanbul ve İzmir'de Liberal Demokrat Parti ve Yalnız Vatan İçin Partisi İstanbul'da adaylarını açıklamıştır. Sosyal Demokrat Parti seçimlerden 1 gün önce seçime katılmayacağını ve bağımsız adayları destekleyeceğini açıkladı.

Nevzat Tandoğan'ın intiharı

Ankara Cinayeti olaylarıyla ismi anılan Nevzat Tandoğan 9 Temmuz'da intihar etti.

Oy verme

Seçmenler 21 Temmuz 1946 günü saat 8.00 ila 19.00 arasında oy kullanma işlemlerini gerçekleştirdiler^[12] 22 yaşını geçmiş her Türk vatandaş oy kullanma hakkına sahiptir.

Sonuçlar

Seçim sonuçlarına ait verilere ulaşılamamaktadır. Aşağıdaki verilerde milletvekillerinin seçim mazbatalarından alınan veriler TÜİK'in 1950, 1954 ve 1957 yıllarındaki seçimleri hesaplarken kullandığı yöntemle hesaplanarak düzenlenmiştir. Kayıtlı seçmenler ve seçime katılan seçmenlere ait veriler yine mazbatalardan alınmış ve dönemin içişleri bakanının açıklamalarıyla düzenlenmiştir. Eskişehir, Kütahya ve Afyon sonuçları CHP bölge müfettişlerinin inceleme sonuçlarından alınmıştır.

1946 genel seçimlerinin sonuçları:^[13]

	Toplam
Kayıtlı seçmen sayısı	8.551.549
Kullanılan oy	6.373.543
Geçerli oy	6.373.543
Katılım oranı (%)	74,53
Seçim Bürosu	20.112

Parti		Genel Başkan	Oy	%	+/–	Sandalye	+/–
	Cumhuriyet Halk Partisi	İsmet İnönü	4.150.000~	85,4	14,6	397	91
	Demokrat Parti	Celâl Bayar	1.800.000~	13,1	Yeni	641	Yeni
	Milli Kalkınma Partisi	Nuri Demirağ	40.000~	0.6 +/-	Yeni	0	—
	Liberal Demokrat Parti	Kazım Demiraslan	2.858	0,04	Yeni	0	—
	Türkiye İşçi ve Çiftçi Partisi	Ethem Ruhi Balkan	134	0,00	Yeni	0	—
	Yalnız Vatan İçin Partisi	Yaşar Çimen	77	0,00	Yeni	0	—
	Bağımsızlar		350.000~	5.5~	—	4	3
Toplam			6.373.543	100		465

¹ 4 milletvekili Demokrat Parti listesinden bağımsız olarak seçildi.

CHP'nin aldığı oy

Mazbatalardan alınan verileri incelediğimizde oyların sadece CHP'ye ait olduğunu bilmemizin kesin olduğu 55 ildeki verilerde CHP 3.891.654 oy almıştır. Buna Burdur, Denizli, Kayseri, Maraş, Muğla ve Sinop'ta seçilen CHP'li vekillerin oyları (214.209) da eklendiğinde. CHP'nin 61 ilde en fazla 4.105.663 oy aldığı anlaşılmaktadır. Bu da oy kullanan seçmen sayısının yaklaşık %65'ine denk gelmektedir. Bu verilere göre CHP'nin en az %65 oy aldığını söyleyebiliriz

DP'nin aldığı oy

Mazbatalardan alınan verileri incelediğimizde oyların sadece DP'ye ait olduğunu bilmemizin kesin olduğu Çanakkale ve İçel verilerinde DP 96.127 oy almıştır. Buna CHP müfettişlerinin Afyon, Eskişehir ve Kütahya raporlarındaki veriler (166.112), Cumhurbaşkanlığı arşivinde bulunan Aydın, İstanbul, Niğde ve Çankırı'daki seçimlere dair notlar (228.108) ve gazetelerden alınan 15 ilin sonuçları eklendiğinde 24 ilde yaklaşık 1.051.086 oy aldığı tesit edilmiştir. Bu da oy kullanan seçmen sayısının yaklaşık %17'sine denk gelmektedir. Bu verilere göre DP'nin en az %17 oy aldığını söyleyebiliriz.

Demokrat Partinin kurucularından Adnan Menderes bu seçimlerde seçim sisteminin izin vermesi sayesinde Aydın iliyle birlikte Kütahya ilinden de milletvekili adayı oldu. Aydın'daki seçimlerle milletvekili seçilemeyen Menderes, Kütahya'dan seçilerek milletvekili olabildi.^[14]

İllere göre sonuçlar

İl	MV Sayısı[15]	CHP[16]	%	DP	%	MKP	%	Bağ.	%	Toplam[16]
Afyon	8	43.548	41,99	55.728	53,73	Katılmadı		2.449	4,28	103.711
Ağrı	3	39.614	86,08	Katılmadı		Katılmadı		6.406	13,92	46.020
Amasya	4	38.229	71,72	9.088 +/-	17,05 +/-	K	K			53.303
Ankara	17	141.850	59,16	87.484[17]	36,49[17]	Katılmadı		10.427 +/-	4,35 +/-	239.761
Antalya	7	64.432	79,54	27.211 +/-	33,59 +/-	Katılmadı				81.008
Aydın	7	59.180	61,23	30.084	31,57	Katılmadı		5.893	6,18	96.645
Balıkesir	13	105.091	59,09	K	K	Katılmadı				177.855
Bilecik	3	22.538	49,14	16.467 +/-	35,90 +/-	Katılmadı		6.864	14,96 +/-	45.869
Bingöl	2	31.267	95,56	Katılmadı		Katılmadı		1.453	4,44	32.720
Bitlis	2	28.265	100,00	Katılmadı		Katılmadı		Katılmadılar		28.265
Bolu	7	52.145	55,85	K	K	Katılmadı				93.371
Burdur	3	17.218 +/-	-	Bağımsız adayla birlikte		Katılmadı		16.303	-	41.316
Bursa	12	104.109	54,44	K	K	Katılmadı				181.242
Çanakkale	6	-	-	50.454	54,87	K	K			91.947
Çankırı	5	34.025	47,70	23.728	33,26	Katılmadı		13.480	19,04	71.733
Çoruh	5	62.085	90,02	Katılmadı		Katılmadı		6.884	9,98	68.969
Çorum	8	61.814	61,91	K	K	Katılmadı				99.844
Denizli	8	47.387 +/-	48.29 +/-	Bağımsız adayla birlikte		Katılmadı		-	-	98.132
Diyarbakır	7	69.000	86,00	10.895 +/-	13.58 +/-	—	—			80.228
Edirne	5	29.122	33,34	30.255	34,65			27.961	32,01	68.830
Elazığ	5	42.512	75,45			—	—			56.352
Erzincan	5	54.739	82,08	K	K	—	—			66.748
Erzurum	10	132.956	82,06	K	K	Katılmadı				162.018
Eskişehir[18]	6	33.842	41,34	46.280	57,45	Katılmadı		434	0,54	81.869
Gaziantep	7	48.318	61,21	K	K	Katılmadı				78.942
Giresun	8	66.604	75,45	Ortak liste hazırladılar (DP 4, MKP 3, Bağ. 1)						89.458
Gümüşhane	6	77.504	83,57	Katılmadı		Katılmadı		15.240	16,43	92.744
Hakkâri	1	14.427	100,00	Katılmadı		Katılmadı		Katılmadılar		14.427
Hatay	6	50.608	66,16	25.886 +/-	33.84 +/-	Katılmadı				76.494
Isparta	5	49.319	74,48	K	K	Katılmadı				66.219
İçel	7	-	-	45.673	62.03	Katılmadı		K	K	73.628
İstanbul	23	145.844	42,39	173.710	50,49	5.627	1,64	K	K	346.271
İzmir	16	116.354	53,13	100.561	45,92	1.053	0,48	1.047	0,48	222.532
Kars	9	133.359	98,95	Katılmadı		Katılmadı		1.418	1.05	134.777
Kastamonu	9	72.399	54,04	31.887 +/-	23,80 +/-	Katılmadı				133.981
Kayseri	9	56.076 +/-	48.14 +/-	47.646 +/-	40,90 +/-	Katılmadı		K	K	116.488
Kırklareli	5	43.715	74,14	K	K	K	K			58.960
Kırşehir	4	34.876	64,51	K	K	Katılmadı				54.062
Kocaeli	10	58.910	46,13	K	K	K	K			127.711
Konya	16	145.599	66,56	K	K	Katılmadı				218.754
Kütahya[19]	10	63.429	47,88	64.104	48,39	Katılmadı		3.443	2,63	132.462
Malatya	11	98.055	65,58	Katılmadı		Katılmadı		51.460	34,42	149.515
Manisa	11	81.948	53,93	K	K	Katılmadı				151.950
Maraş	6	38.805 +/-	-	Bağımsız adayla birlikte		Katılmadı		31.121	+/-	-
Mardin	7	108.394	97,54	Katılmadı		Katılmadı		2.735	2,46	111.129
Muğla	5	25.803 +/-	45,58 +/-	29.818 +/-	52,68 +/-	Katılmadı		986 +/-	1,74 +/-	56.607
Muş	2	25.738	84,87	Katılmadı		Katılmadı		4.589	15,13	30.327
Niğde	7	99.435	95,40	Katılmadı		1427	1,37	3.955	3,79	104.232
Ordu	8	65.919	73,69	K	K	Katılmadı				89.458
Rize	6	72.333	87,74	Katılmadı		Katılmadı		10.110	12,26	82.443
Samsun	10	71.382	54,81	62.120 +/-	41,70 +/-	K	K			130.230
Seyhan[20]	10	64.616	55,50	30.495	26.19	226	0.19	21.097	18.12	116.434
Siirt	4	62.434	100,00	Katılmadı		Katılmadı		Katılmadılar		62.434
Sinop	5	28.720 +/-	46,25 +/-	30.025+/-	48,36 +/-	Katılmadı				62.091
Sivas	12	139.415	79,51	25.777+/-	14,70 +/-	Katılmadı		10.161	5,79 +/-	175.353
Tekirdağ	5	54.149	75,45	K	K	K	K			71.770
Tokat	8	95.025	77,60	16.410 +/-	13,40 +/-	Katılmadı		11.026 +/-	9,00 +/-	122.461
Trabzon	12	175.834	96,13	K	K	Katılmadı				182.918
Tunceli	2	23.265	81,81			Katılmadı				28.438
Urfa	6	99.876	99,81	Katılmadı		K	K			100.062
Van	3	45.201	99,94	Katılmadı		Katılmadı		Katılmadılar		45.229
Yozgat	7	53.560	52,18	K	K	Katılmadı				102.646
Zonguldak	9	83.985	65,53	36.420 +/-	28,42 +/-	5.757 +/-	4,49+/-	2.005 +/-	1,56 +/-	128.167

• a: Afyon, Eskişehir ve Kütahya sonuçları CHP bölge müfettişinin raporlarından alınmıştır
• K: Seçime katıldı
• +/- : Toplanan verilere göre kesin olmamakla birlikte ortalama alabilecekleri oylar hesaplanmıştır. Yani bu sayı ve orana yakın oy almıştır.
• CHP'nin görülen oylarının hepsi mazbatalardaki veriler kullanılarak oluşturulmuştur.
• Oy kullanan seçmen sayısına mazbatalardan ulaşılmıştır

Kayıtlı seçmen sayısı ve seçimlere katılım oranı

Kayıtlı Seçmen ve oy kullanan seçmen sayılarına ait veriler milletvekillerinin seçim mazbatalarından alınmıştır^[21]

İl	Seçmen Sayısı	Oy Kullanan Seçmen Sayısı	Katılım Oranı (%)
Afyon	151.793	103.711	68,32
Ağrı	56.188	46.020	81,90
Amasya	63.143	53.303	84,42
Ankara	295.742	239.761	87,07
Antalya	121.931	81.008	66,44
Aydın	134..691	96.645	71,75
Balıkesir	237.532	177.855	74,88
Bilecik	64.886	45.869	70,69
Bingöl	40.389	32.720	81,01
Bitlis	35.424	28.265	79,79
Bolu	140.857	93.371	66,29
Burdur	55.883	41.316	73,93
Bursa	236.512	181.242	76,63
Çanakkale	119.824	91.947	76,73
Çankırı	88.209	71.733	80,75
Çoruh	83.274	68.969	82,82
Çorum	154.631	99.844	64,57
Denizli	148.561	98.132	66,05
Diyarbakır	104.477	80.228	76,79
Edirne	97.250	68.830	70,78
Elazığ	92.385	56.352	61,00
Erzincan	76.174	66.748	87,63
Erzurum	178.179	162.018	90,93
Eskişehir	109.632	81.869	74,68
Gaziantep	120.274	78.942	65,64
Giresun	123.313	89.458	72,55
Gümüşhane	107.524	92.744	86,25
Hakkâri	15.664	14.427	92,10
Hatay	102.757	76.494	74,73
Isparta	89.726	66.219	73,80
İçel	128.528	73.628	57,29
İstanbul	528.520	346.271	65,52
İzmir	318.957	222.532	69,77
Kars	142.388	134.777	94,65
Kastamonu	179.689	133.981	74,56
Kayseri	156.841	116.488	74,27
Kırklareli	83.097	58.960	70,95
Kırşehir	71.642	54.062	75,46
Kocaeli	183.226	127.711	69,70
Konya	286.513	218.754	76,35
Kütahya	186.550	132.462	71,01
Malatya	195.857	149.515	76,34
Manisa	222.320	151.950	68,35
Maraş	Veri yok	Veri yok	Veri yok
Mardin	151.449	111.129	73,38
Muğla	99.232	56.607	57,05
Muş	35.289	30.327	85,94
Niğde	129.249	104.232	80,88
Ordu	142.549	92.569	64,94
Rize	103.751	82.443	79,46
Samsun	162.737	130.230	80,02
Seyhan	162.224	116.434	71,77
Siirt	63.450	62.434	98,40
Sinop	96.340	62.091	64,45
Sivas	213.770	175.352	80,03
Tekirdağ	86.605	71.770	82,87
Tokat	146.410	122.461	83,64
Trabzon	208.631	182.918	87,68
Tunceli	35.288	28.438	80,59
Urfa	113.782	100.062	87,94
Van	49.442	45.229	91,48
Yozgat	122.850	102.646	85,55
Zonguldak	172.375	128.162	74,35
Toplam	8.335.167	6.312.670	75,74

Tartışmalar

Demokrat Partinin itirazları