Gomidas Vartabed

Gomidas (Ermenice: Կոմիտաս) veya gerçek adıyla Soğomon Kevork Soğomonyan^[3] (Ermenice: Սողոմոն Գեորգ Սողոմոնեան, d. 26 Eylül 1869, Kütahya - ö. 22 Ekim 1935, Paris), Ermeni ulusal müzik okulunun kurucusu sayılan Ermeni papaz, müzikolog, besteci, aranjör ve koro şefi.^[4][5] Gomidas, etnomüzikolojinin öncülerinden biri olarak tanınmaktadır.^[6][7]

Gomidas Vartabed
Կոմիտաս Վարդապետ
Gomidas (1901[1] veya 1902'de[2])
Doğum	Soğomon Kevork Soğomonyan 26 Eylül 1869(1869-09-26) Kütahya, Osmanlı (günümüzde Türkiye)
Ölüm	22 Ekim 1935 (66 yaşında) Paris, Fransa
Defin yeri	Gomidas Park ve Mezarlığı
Milliyet	Ermeni
Diğer ad(lar)ı	Komitas
Mezun olduğu okul(lar)	Gevorgian Seminary Frederick William Üniversitesi
Meslek	Müzikolog, besteci, koro şefi
Etkin yıllar	1891–1915

Gomidas, küçük yaşta yetim kaldı, Ermenistan'ın dinî merkezi olan Eçmiyazin'e götürüldü ve burada Gevorgian İlahiyat Okulu'nda eğitim gördü. 1895'te vartabed (bekâr rahip) olarak atandı ve Berlin Humboldt Üniversitesi'nde müzik okudu ve daha sonra batılı eğitimini "ulusal bir müzik geleneği oluşturmak için" kullandı.^[8]

Gomidas, Nisan 1915'te Ermeni Soykırımı sırasında diğer Ermeni entelektüeller ile birlikte, Osmanlı hükûmeti tarafından İstanbul'da tutuklandı ve cezaevi kampına sürüldü. Daha sonra serbest bırakıldı. Sürgün sırasındaki işkence ve kötü muamele sonrası travma sonrası stres bozukluğu yaşadı.^[9] İstanbul'a döndükten sonra durumu ağırlaşınca Şişli'deki Fransız La Paix Hastanesi'ne, ardından da Paris'te bir sanatoryuma yatırıldı ve hayatını geri kalanını orada tamamladı. Gomidas, tanınmış bir soykırım kurbanı olarak kabul görüyor ve sanat alanında da Ermeni Soykırımı'nın başlıca simgelerinden biri olarak gösteriliyor.^[9]

Hayatı

Sogomon Sogomonyan müzikle içli dışlı ve sadece Türkçe konuşan Kütahyalı bir ailede doğdu. 1 yaşındayken annesi, 11 yaşındayken babası öldü. 1880 yılına kadar babaannesinin yanında kaldı, o yıl içinde iyi bir eğitim alabilmesi için Bursa'daki anneannesi ve dedesinin yanına gönderildi. Dört ay sonra babasının ölüm haberini alması üzerine Kütahya'ya döndü.^[10] Eçmiyazin'deki Ermeni kilisesi ruhban okuluna giderek 1895'te buradan mezuniyetiyle papaz oldu. 7'nci yüzyılda yaşamış bir Ermeni halk ozanı olan Katolikos Gomidas'ın ismine atfen Komitas adını aldı. Papaz anlamına gelen vartaped unvanı ile birlikte anılmaya başlandı.

Eçmiyazin Manastırı korosunda bulunduktan sonra 1896'da Berlin'e giderek Humboldt Üniversitesi'ne kaydoldu ve müzikoloji öğrenimi gördü. 1899'da müzikoloji alanında doktor payesi alarak Eçmiyazin'e döndü. Gomidas, doktora tezi henüz jüri tarafından onaylanmadan Berlin'den ayrıldı. Bu nedenle, tezi arşivde bulunamadı.^[11]

Kırsal kesimde geziler yaparak 3000 kadar Ermeni halk şarkısını derleyerek notaya geçirmiş ve eşsiz bir koleksiyon oluşturmuştur. Türkçe, Kürtçe ve Farsça derlemeleri de vardır.

En önemli özgün eseri İlahi Litürji Badarak'tır. 1892'de bestelemeye başladığı bu eseri bitirememiştir. Uluslararası Müzik Cemiyeti'ne Avrupa dışından kabul edilen ilk müzik adamı olmuştur. Avrupa'da, Türkiye'nin çeşitli yerlerinde ve Mısır'da müzik icra etti, konuşmalar yaptı.

1910 sonrasında İstanbul'da yaşadı. 300 üyeli Gusan Korosu'nu kurdu.

Tehcir Kanunu sonrası

Gomidas, 24 Nisan 1915 tarihli Tehcir Kanunu gereğince tutuklanan 2234 Ermeni aydını arasındaydı. Ertesi gün 180 kadar İstanbullu Ermeni ile birlikte trene bindirilerek Çankırı'ya sürgün edildi. Mehmet Emin Yurdakul, Halide Edib Adıvar ve yabancı diplomatların girişimleri üzerine Talat Paşa'nın özel emriyle,^[12] diğer 8 Ermeni sanatçısı ile birlikte İstanbul'a dönmesine 7 Mayıs'ta izin verildi. Dönüşünden sonra akıl sağlığını yitiren Gomidas, önce Şişli'deki Fransız Lape Hastanesi'ne, ardından hayatının son 20 yılını geçireceği Paris'teki bir sanatoryuma yatırıldı. Hayatının son 18 yılında hiç piyano çalmadı, beste yapmadı, şarkı söylemedi ve konuşmadı. 20 Ekim 1935 tarihinde Paris'te öldü.

1969'da adına basılan Sovyet posta pulu.

Adı verilen eserler

• Eçmiadzin'in merkezi meydanı.
• Erivan Gomidas Devlet Konservatuvarı.
• Erivan'ın Arabkir ilçesinin ana caddesi olan Gomidas Bulvarı.
• Yazar şair ve müzisyenlerin yer aldığı Gomidas Park ve Mezarlığı.
• Adı verilen mezarlığın yanındaki Gomidas Müzesi.

Adına yapılan heykeller

• 
  Gomidas'ın Erivan'daki bir heykeli.
• 
  Erivan'da adı verilen Gomidas Park ve Mezarlığında bulunan mezar taşı ve heykeli.
• 
  Eçmiadzin'deki heykeli.

Konuyla ilgili yayınlar

• Gomidas Vartabed ile Çankırı Yollarında - Aram Andonyan (Belge Yayınları, Yaşam ve Anılar Dizisi, 2000), ISBN 9789753441247