Kulp

Kulp (Kurmanci: Pasûr, Zazaca: Pasor), Diyarbakır iline bağlı bir ilçedir. Yüzölçümü 1.601 km²dir. Nüfusu 2020 yılı itibarıyla 35.449'dur. Diyarbakır'a uzaklığı 135 km'dir.

Kulp
İlçe
Şehrin genel görünümü (Ağustos 2019)
Türkiye'de yeri
İlçe sınırları haritası
Ülke	Türkiye
İl	Diyarbakır
Coğrafi bölge	Doğu Anadolu Bölgesi
İdare
• Kaymakam	Burak Akeller[1]
• Belediye başkanı	Fatma Ay (DEM Parti)[2]
Yüzölçümü
• Toplam	1601 km²
Rakım	1050 m
Nüfus  (2018)
• Toplam	36.640
• Kır	-
• Şehir	-
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu	21900
İl alan kodu	412
İl plaka kodu	21
Resmî site www.kulp.gov.tr

Silvan'ın kuzeyinde yer alan ilçe kış aylarında uzun süre kar altında kalır. Volkanik ve birinci derecede deprem bölgesi olan sarp bir bölgede kurulan Kulp, eski bir yerleşim merkezidir. İdari yapı olarak merkez, bir belde (Ağaçlı), 3 bucak (Ağaçlı, Hamzalı, Aygün), 52 köy ve 120 mezradan oluşmaktadır. İlçe merkezi, Merkez eski mahallesi, Merkez yeni mahallesi, Yeşilköy mahallesi, Tepecik mahallesi, Erkan mahallesi ve Turgut Özal mahallerinden oluşmaktadır. Halk ise Kurmançlardan oluşur.^{[kaynak belirtilmeli]}

Kulp adının çoğu kaynaklardan adını madenci topluluklar olan Khalib'lere dayandığını belirtirler.^{[kaynak belirtilmeli]} Kulp'a yerli halk "Başkale" de der.^{[kaynak belirtilmeli]} Bu ismin geçmişteki medeniyetlerin ilçeye kurdukları 'Kefrum Kalesi'nden kaynaklandığı rivayet edilir.^{[kaynak belirtilmeli]} Kulp adını ise bölgeye egemen olan "Kulpo" adlı bir derebeyinden aldığı sanılmakta idiyse de, bölge halkının kulp işçiliğinde çok ileri gittiği yapılan kazılardan anlaşıldıktan sonra ismin gerçek kaynağı anlaşılmıştır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Tarihçe

Kulp ilçesinde kırmızı renkli 'terra rosa' olarak da bilinen toprak türü ve ilçenin dağ eteğinin üzerinde olması sebebiyle Peya Sor (Pasûr) ismiyle anılır. Tarihte ilk yerleşmelerin kurulduğu yerlerden biri olan Kuzey Mezopotamya bölgesinde su kaynaklarının bol olduğu bir coğrafyada kurulduğundan cazibeli bir yerleşme olma özelliği süregelmiştir. Sümerler, Mitanniler (Huriler), Urartular, Kimmerler, Medler ve İskender'in hakimiyetine girmiştir. Bir süre Ermeni hakimiyeti de bölgede hüküm sürmüştür. MS 226'da Roma egemenliğine giren Kulp, 637 yılında ise Halid bin Velid tarafından ele geçirilmiştir. Bir süre Cizre'ye, sonra Diyarbakır'a ve Silvan'a bağlanmış, Şeyhoğulları, Büveyhoğulları, Mervanoğulları eline geçmiş, 1515 yılında burayı Osmanlılar fethetmiştir.

1540 tarihli tahrir defterinde Kulp, Diyarbekir Eyaletine bağlı 11 Ocak'tan biri olarak görülmekteydi. Daha eskilerde Muş vilayetine bağlı kalmış, 1927 yılına dek Lice sancağına bağlı bir bucak iken, aynı yıl ilçe haline gelmiştir.

20 Mart 2021 tarihinde Resmî Gazetede yayımlanan 3677 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı sonucunda ilçenin bazı bölümleri Muş'a bağlanmıştır.^[3]

Coğrafya ve ekonomi

İlçe ekonomisi coğrafyanın tarıma elverişli olmamasından ötürü hayvancılığa, arıcılığa, ipek böcekçiliğine dayalıdır. Bir kesim de Kulp Çayı'dan yapılan balıkçılıkla geçimini sağlamaktadır. Kulp balığı bölge de tatlı su balıklarından çok leziz olanıdır. Bölgenin dağlık olması büyükbaş hayvancılığı tetiklemiştir. Ayrıca ilçede dut ağaçlarının yoğun olarak bulunması sadece dut yaprağı ile beslenebilen ipek böceklerinin yetişmesine ve Türkiye'de 3. önemde ipek böcekçiliği yapılmasını sağlamıştır. Ceviz, küçük tatlı soğan, elma, armut ve bol miktarda üzüm de ilçede yetişmektedir.

İlçede görülmeye değer yerler Kefrum kalesi, Kanîkan mağaraları, Badikan mıntıkasındaki İmam-ı Gazali türbesi, Kale-i Ulya, Cikse kalesi, Büyük Kaya, Karpuzlu ve Konuklu mahallesi Çiçekli mezrasında bulunan tarihi kiliseler, Düzce mahallesinde oldukları sanılan İnkaya mahallesi, harabeleri olan Bahemdan mahallesidir. Narlıca mahallesinde bulunan şifalı su kaynağı ve Karabulak mahallesinde bulunan Telli Ağa kasrı ilgi çeken yerler arasında görülür.

Nüfus

Yıl	Toplam	Şehir	Kır
1927[4]	11.232	446	10.786
1935[5]	12.619	1.023	11.596
1940[6]	15.419	1.138	14.281
1945[7]	16.551	1.184	15.367
1950[8]	19.554	1.562	17.992
1955[9]	23.450	2.149	21.301
1960[10]	26.421	2.153	24.268
1965[11]	29.181	3.375	25.806
1970[12]	35.761	6.346	29.415
1975[13]	36.705	4.474	32.231
1980[14]	42.047	5.619	36.428
1985[15]	46.977	6.679	40.298
1990[16]	50.482	7.472	43.010
2000[17]	40.454	15.825	24.629
2007[18]	35.464	11.474	23.990
2008[19]	36.588	10.616	25.972
2009[20]	36.415	9.858	26.557
2010[21]	36.939	10.119	26.820
2011[22]	37.615	11.004	26.611
2012[23]	37.191	11.205	25.986
2013[24]	36.796	36.796	veri yok
2014[25]	36.215	36.215	veri yok
2015[26]	35.061	35.061	veri yok
2016[26]	34.948	34.948	veri yok
2017[26]	35.723	35.723	veri yok
2018[26]	36.640	36.640	veri yok
2019[26]	35.357	35.357	veti yok
2020[26]	35.449	35.449	veri yok

Not: Büyükşehir yasası nedeniyle köyler mahalle statüsüne geçtiğinden 2013'ten itibaren kır nüfusu tabloda yer almamıştır.