Үрдүн

Үрдүн Һәшими Мәмләкәте (гарәп. المملكة الأردنية الهاشمية‎, әл-Мәмләка з-Үрдүни́я аль-Һәшими́я) яки Иорда́ния, Үрдүн (гарәп. الأردن‎, Әл-Үрдүн) – Якын Көнчыгышта урнашкан гарәп дәүләте. Төньякта Сүрия, төньяк-көнчыгышта Гыйрак, көнчыгышта һәм көньякта Согуд Гарәбстаны, көнбатышта Исраил һәм Фәлистыйн милли идарәсе белән чиктәш. Үрдүн Исраил һәм Фәлистыйн милли идарәсе белән Үле диңгезнең һәм Исраил, Согуд Гарәбстаны һәм Мисыр белән Гәкабә култыгы яр сызыкларын бүлешә.

Үрдүн
гарәп. االْمَمْلَكَةُ الْأُرْدُنِيَةُ الْهَاشِمِيَة‎
Байрак[d]	Илтамга[d]
Нигезләнү датасы	1946
Рәсми исем	المملكة الأردنية الهاشمية
Катнашучы	Мисыр-Исраил сугышы (1967-1970)[d]
Гомер озынлыгы	74,329 ел[1]
... хөрмәтенә аталган	Иордан[d]
Демоним	Jordanian, jordán, Jordaniano, Yordänan, أردني, أردنية, أردنيون, иорданцы, iordanieni, iordanian, iordaniană, জর্দানীয়, giordano, giordana, giordani, giordane, urduni, xordanu, xordana, Jordanien[2], Jordanienne[2], ירדני, ירדנית, Jordanier, Jordanierin, zordana, zordane, zordani, zordan, Jordanec, Jordanka, أردني, أردنية, أردنيين, أردنيات һәм Iordánach[3]
Рәсми тел	гарәп теле[4]
Гимн	Үрдүн гимны[d]
Мәдәният	Үрдүн мәдәнияте[d]
Шигарь тексты	الله، الوطن، الملك, God, Country, King, Бог, Отечество, крал, Yes, it's Jordan, אללה, המולדת, המלך һәм Duw, Gwlad, Y Frenhiniaeth
Дөнья кисәге	Азия[5]
Дәүләт	Үрдүн
Башкала	Амман
Сәгать поясы	UTC+02:00, UTC+03:00 һәм Asia/Amman[d][6]
Иң көнчыгыш ноктасы	32°13′50″ с. ш. 39°18′05″ в. д.HGЯO
Иң төньяк ноктасы	33°22′ с. ш. 38°48′ в. д.HGЯO
Иң көньяк ноктасы	29°11′00″ с. ш. 36°04′22″ в. д.HGЯO
Иң көнбатыш ноктасы	29°22′06″ с. ш. 34°57′32″ в. д.HGЯO
Геомәгълүматлар	Data:Jordan.map
Иң югары ноктасы	Jabal Umm ad Dami[d]
Иң түбән ноктасы	Үле диңгез
Дәүләт башлыгы вазыйфасы	Үрдүн патшасы[d]
Ил башлыгы	Габдулла II[d]
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы	Үрдүн премьер-министры[d]
Башкарма хакимият башлыгы	Джафар Хассан[d]
Канунбирү органы	Үрдүн халык җыелышы[d]
Үзәк банкы	Үрдүн үзәк банкы[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләр	Германия, Исраил, Австралия, Сүрия, Изге тәхет[d], БГӘ, UE, Гыйрак, Малайзия, Пакьстан, Кытай Җөмһүрияте, Мексика, Греция, Мисыр, Бангладеш, Гөрҗистан, Корея Халык Демократик Республикасы[7], Кытай һәм Маҗарстан
Әгъзалык	Берләшкән Милләтләр Оешмасы, Гарәп Лигасы, Бөтендөнья сәүдә оешмасы, Ислам хезмәттәшлеге оешмасы[8], Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара үсеш ассоциациясе[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Инвестицион бәхәсләрне хәл итү буенча халыкара үзәк[d], ЮНАМИД[d], Африка икътисади үсеше өчен гарәп банкы[d], Икътисади һәм социаль үсеш өчен гарәп фонды[d], Гарәп валюта фонды[d], Интерпол[9][10], ХКТО[d][11][12], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[13], Бөтендөнья почта берлеге[14][15], Халыкара телекоммуникацияләр берлеге[d][16], OIPC[d], Бөтендөнья метеорология оешмасы[17], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[18], Бөтендөнья таможня оешмасы[d][19] һәм Атом-төш коралларының таратылмау турында килешү[d][20]
Никахка керү яше	18 яшь
Халык саны	10 428 241 (19 июнь 2019)[21]
Ир-ат халкы	5 555 605[22], 5 670 775[22], 5 780 154[22] һәм 5 846 915[22]
Хатын-кыз халкы	5 143 079[22], 5 257 947[22], 5 368 123[22] һәм 5 438 953[22]
Административ бүленеше	Аджлун (мухафаза)[d], Амман[d], Акаба[d], Эль-Балка[d], Ирбид[d], Джараш[d], Эль-Карак[d], Маан[d], Мадаба[d], Эль-Мафрак[d], Эт-Тафила[d] һәм Эз-Зарка[d]
Акча берәмлеге	Үрдүн динары[d]
Номиналь тулаем эчке продукт	45 116 317 042 $[23] һәм 47 451 499 859 $[23]
Кеше потенциалы үсеше индексы	0,72[24]
Inequality-adjusted Human Development Index	0,617[25]
Үз-үзенә кул салулар күрсәткече	2
Эшсезлек дәрәҗәсе	11 ± 1,1 процент[26]
Нәрсә белән чиктәш	Исраил, Согуд Гарәбстаны, Сүрия, Гыйрак, Үрдүн елгасының Көнбатыш яры[d] һәм Фәләстыйн
Аның белән шул ук территорияне били	Asia/Amman[d]
BTI Governance Index	4,68[27], 4,81[27], 4,44[27], 4,43[27], 4,63[27], 4,74[27], 4,84[27][28] һәм 4,86[27]
BTI Status Index	5,12[27], 5,15[27], 5,03[27], 5,09[27], 5,22[27], 5,14[27] һәм 4,98[28]
Мәктәптә укымаган балалар саны	261 842[29]
Автомобил хәрәкәте ягы	уң[d][30]
Челтәр көчәнеше	230 вольт[31]
Электр аергычы төре	NEMA 5-15[d][31], Europlug[d][31], D төре[d][31], Schuko[d][31], BS 1363[d][31] һәм SN 441011[d][31]
Алыштырган	Берләшкән Кыйраллыкның Фәләстыйн мандаты[d]
Кулланылган тел	гарәп теленең Көньяк Левант диалекты[d], Levantine Arabic Sign Language[d], заманча әдәби гарәп теле[d], гарәп теленең Нәҗд диалекты[d], гарәп теленең Көнчыгыш Мисыр һәм Левант бедуиннары диалекты[d], инглиз теле һәм малай теле
Мәйдан	89 341 ± 1 км²
Һәштәге	Jordan
Югары дәрәҗәле Интернет домены	.jo һәм .الاردن[d]
Официаль символ	I. nigricans[d]
Тематик география	Үрдүн географиясе[d]
Феноменның икътисады	Үрдүн икътисады[d]
Феноменның демографиясе	Үрдүн халкы[d]
Джини коэффициенты	33,7[32]
Өстәлгән кыйммәт салымы күләме	16 процент
Тулаем туулар коэффициенты	3,422[33]
Шәһәр халкы	9 757 520[22], 9 990 818[22], 10 214 721[22] һәм 10 363 475[22]
Авыл халкы	941 163[22], 937 903[22], 933 557[22] һәм 922 394[22]
Демократия индексы	3,49[34]
Социаль медиаларда күзәтүчеләре	69 832
Туым күрсәткече	22,6[22], 22,265[22], 21,95[22] һәм 21,616[22]
Үлем күрсәткече	3,148[22], 3,475[22], 3,868[22] һәм 3,957[22]
Happy Planet Index score	43,9[35]
Илнең мобиль коды	416
Илнең телефон коды	+962
Халыкара префикс	0
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны	9-1-1[d][36]
Илнең GS1 коды	625
Номер тамгасы коды	HKJ
Диңгездәге идентификацияләү номеры	438
Монда җирләнгәннәр төркеме	Төркем:Үрдүндә җирләнгәннәр[d]
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме	Төркем:Үрдүндә төшерелгән фильмнар[d]
Үрдүн Викиҗыентыкта

Биләмәләрнең 90 % тирәсен чүл һәм ярым чүл алып торалар.

Үрдүнгә туристлар Гакәбә култыгының рифларын һәм комлыкларын, Үле диңгезне һәм дөньяның яңа җиде могҗизасының берсе – Петраны күрер өчен киләләр.

Тарих

• 7 гасырдан Гарәп хәлифәлеге составында.
• 16 гасыр-1918 Госманлы империясе составында
• Беренче бөтендөнья сугышыннан соң Фалыйстыйн Бөекбритания мандат территориясе дип атала.
• 1921 елда Трансиордания әмирлеге буларак Бөекбританиягә буйсына.
• 1946 елдан бәйсез дәүләт итеп игълан ителә
• Беренче гарәп-исраил сугышы вакытында элегрәк Исраил яулап алган җирләре кире кайтарыла.
• Озак вакытлар Исраил белән дошманлашып тора. Еш кына конфликтлар була.
• 1994 елда Исраил белән тынычлык килешүе төзи.

Дәүләт төзелеше

Ил белән король җитәкчелек итә.Закон чыгару органы - Ике палаталы парламент: Сенат - аны король билгели, һәм Депутатлар палатасы.

Административ бүленеш

Ил 10 мөхәфәзәгә бүленгән.

Табигать

Илнен зур өлеше-тигезлекләр.Климат коры, субтропик. Уртача температура-гыйнварда-+8-14 градус,июльдә 24-30 градус. Явым-төшем уртача. Иң зур елга-Иордан елгасы, күл - Үле диңгез.

Халкы

Төп халкы - иордан гарәпләре. Бүгенге көндә Иордания халкының 95-97 % ы — гарәпләр, илдә башка этник төркемнәр дә бар. Төньяк Иорданиядә якынча 20 00 — 32 000 друз яши. Ассирия христианнары халыкның 0,8 % ын тәшкил итә, аларның күбесе качаклар. Биредә шулай ук 30 мең көрд бар, аларның күбесе Төркиядән, Иран һәм Гыйрактан качкан качаклар. Иорданиядә 5 мең әрмән яши. Илдә кайчандыр күпләп яшәгән яһүдләрнең саны нибары 300 кеше тәшкил итә^[37].

Дин

Мөселманнар ил халкының 94-97 % ын тәшкил итә. Аларның 93 % ы сөнниләр — дөньяда сөнниләрнең иң югары проценты. Христиан азчылыгы 4 %.

• Иорданиядә ислам

Мәдәният

Шулай ук карагыз: Үрдүндәге Бөтендөнья матди мәдәни мирас объектлары.