Мальта

Ма́льта – Урта диңгездәге утрау-дәүләт. Исеме финикия телендәге malat (һаван) сүзеннән килеп чыккан.

Мальта
мальт. Malta
Байрак[d]	Илтамга[d]
Нигезләнү датасы	21 сентябрь 1964
Рәсми исем	Repubblika ta' Malta
ХФӘ билгесе	ˈmalʲtə
Гомер озынлыгы	81,79756 ел[1]
... хөрмәтенә аталган	бал
Демоним	Maltese, máltai, Maltano, Malteänan, مالطي, مالطية, مالطيون, мальтийцы, мальтієць, мальтійка, мальтійці, maltez, malteză, מלטזי, מלטזית, maltezi, মাল্টীয়, maltese, maltesi, malti, maltés, maltesa, Maltano, Maltais[2], Maltaise[2], maltezo, maltezi, malteza, malteze, مالطي, مالطية, مالطيين, مالطيات, Maltežan, Maltežanka, Maltańczyk, Maltanka, Máltach[3] һәм مالطه‌لی
Рәсми тел	мальта теле һәм инглиз теле
Гимн	Мальта гимны[d]
Мәдәният	Мальта мәдәнияте[d]
Шигарь тексты	Truly Mediterranean
Дөнья кисәге	Европа[4]
Дәүләт	Мальта
Башкала	Валлетта
Сәгать поясы	UTC+01:00
Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы	Урта диңгез
Табигый-георафик объект эчендә урнашкан	Көньяк Европа[4]
Иң көнчыгыш ноктасы	35°51′41″ с. ш. 14°34′35″ в. д.HGЯO
Иң төньяк ноктасы	36°05′ с. ш. 14°14′ в. д.HGЯO
Иң көньяк ноктасы	35°48′22″ с. ш. 14°30′59″ в. д.HGЯO
Иң көнбатыш ноктасы	36°04′10″ с. ш. 14°11′01″ в. д.HGЯO
Геомәгълүматлар	Data:Malta.map
Иң югары ноктасы	Та-Дмейрек[d]
Иң түбән ноктасы	Урта диңгез
Идарә итү формасы	парламентар демократия[d]
Дәүләт башлыгы вазыйфасы	Мальта президенты[d]
Ил башлыгы	Мириам Спитери Дебоно[d]
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы	Мальта премьер-министры[d]
Башкарма хакимият башлыгы	Роберт Абела[d][5]
Башкарма хакимият	Мальта хөкүмәте[d]
Канунбирү органы	Мальта парламенты[d]
Югары мәхкәмә органы	Мальта конституция мәхкәмәсе[d][6]
Үзәк банкы	Мальта үзәк банкы[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләр	Италия, Австралия, Германия, Беларусь, Украина, Греция, Исраил, Бөекбритания, Словакия, Кипр Республикасы, Ливия дәүләте, Испания, Төркия, Португалия, Пакьстан, Кытай Җөмһүрияте, Америка Кушма Штатлары, Сербия, Россия, Һиндстан, Япония, Корея Халык Демократик Республикасы[7], Кытай, Маҗарстан, Польша һәм Косово Җөмһүрияте
Әгъзалык	Европа Берлеге, Берләшкән Милләтләр Оешмасы, Милләтләр Дуслыгы[8], Аурупа шурасы, Бөтендөнья сәүдә оешмасы, ОБСЕ, Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Инвестицион бәхәсләрне хәл итү буенча халыкара үзәк[d], Австралия группасы[d], Евроконтроль[d], Интерпол[9][10], Атом-төш чималны сатучылар төркеме[d][11], ХКТО[d][12][13], Халыкара гидрография оешмасы[d][14], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[15], Җирнең биофизик торышын күзәтү төркеме[d], Бөтендөнья почта берлеге[16][17], Халыкара телекоммуникацияләр берлеге[d][18], Шенген зонасы[d][19], Visa Waiver Program[d][20], OIPC[d][21], Бөтендөнья метеорология оешмасы[22], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[23], Халыкара миграция сәясәтен яхшырту үзәге[d], Бөтендөнья таможня оешмасы[d][24] һәм Атом-төш коралларының таратылмау турында килешү[d][25]
Балигълык яше	18 яшь
Никахка керү яше	18 яшь
Пенсия яше	62 яшь
Халык саны	553 214 (2023)[26]
Ир-ат халкы	269 705[27], 259 854[27], 266 898[27] һәм 276 869[27]
Хатын-кыз халкы	248 831[27], 244 207[27], 248 434[27] һәм 254 244[27]
Административ бүленеше	Гоцо[d], Төньяк тәбәге[d], Көньяк төбәге[d], Port Region (Port)[d], Көнбатыш төбәге[d] һәм Көнчыгыш төбәге[d]
Акча берәмлеге	евро
Номиналь тулаем эчке продукт	17 765 270 015 $[28]
Кеше потенциалы үсеше индексы	0,918[29]
Inequality-adjusted Human Development Index	0,849[30]
Үз-үзенә кул салулар күрсәткече	5,3
Эшсезлек дәрәҗәсе	6 ± 1 процент[31]
Моның хуҗасы	Fort Manoel[d] һәм Форт Сант-Анджело[d]
Нәрсә белән чиктәш	Италия
Мәктәптә укымаган балалар саны	2795[32]
Автомобил хәрәкәте ягы	сул[d][33]
Челтәр көчәнеше	230 вольт[34]
Электр аергычы төре	BS 1363[d][34]
Алыштырган	Мальта дәүләте (1964-74)[d] һәм Британ империясенең Мальта таҗ колониясе (1813-1964)[d]
Кулланылган тел	инглиз теле[35], инглиз теле[35], мальта теле һәм мальталы ишарә теле[d]
Бүләкләр	[36]
Канунбирү шурасында урыннары саны	6[37]
Мәйдан	316 км²
Рәсми веб-сайт	gov.mt
Һәштәге	Malta
Югары дәрәҗәле Интернет домены	.mt
Тематик география	Мальта географиясе[d]
Ачык мәгълүматлар порталы	Malta Data Portal[d]
Феноменның икътисады	Мальта икътисады[d]
Феноменның демографиясе	Мальта халкы[d]
Джини коэффициенты	31[38]
Өстәлгән кыйммәт салымы күләме	18 процент
Тулаем туулар коэффициенты	1,38[39]
Шәһәр халкы	491 624[27], 477 236[27], 488 246[27] һәм 503 893[27]
Авыл халкы	26 912[27], 26 826[27], 27 086[27] һәм 27 220[27]
Демократия индексы	7,68[40]
Туым күрсәткече	8,5[27], 8,6[27], 8,6[27] һәм 8,1[27]
Үлем күрсәткече	8[27], 7,3[27], 7,9[27] һәм 8[27]
Happy Planet Index score	43,5[41]
Илнең мобиль коды	278
Илнең телефон коды	+356
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны	112[d][42]
Илнең GS1 коды	535
Номер тамгасы коды	M
Диңгездәге идентификацияләү номеры	215, 229, 248, 249 һәм 256
Монда җирләнгәннәр төркеме	Төркем:Мальтада җирләнгәннәр[d]
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме	Төркем:Мальтада төшерелгән фильмнар[d]
Объектның күренешләре өчен төркем	Төркем:Мальта күренешләре[d]
Мальта Викиҗыентыкта

Европа берлеге әгъзасы.

Тарихы

Төп мәкалә: Мальта тарихы

Европадан Азия һәм Африкага илтүче диңгез юлларының үзәгендә урнашкан Мальта элек-электән басып алучыларны үзенә җәлеп иткән. Б.э.к. VIII гасырда Мальтаны финикиялеләр (һәм алар белән бер үк вакытта диярлек греклар) колонияләштерәләр. Б.э.к. IV гасырдан б.э XIII йөзьеллыгына кадәр утрауны алмаш-тилмәш карфаген, рим, византиялеләр, гарәпләр, норманнар, испаннар басып алалар.

1530 елда Карл V император Мальтаны иоаннитларның ритсер орденына бирә (әлеге орден шул вакыттан бирле Мальта ордены дип атала башлый). 1798 елда утрауны Наполеон җитәкчелегендәге француз армиясе Мисырга барышлый басып ала. 1800 елның 5 сентябрендә инглизләр Мальта башкаласы Валеттаны алалар, утрауның губернаторы булып Александр Болл билгеләнә. 1814 елгы Париж тынычлык килешүе нигезендә Мальта Бөекбританиягә күчә. Инглизләр аны колония һәм хәрби-диңгез базасына әверелдерәләр.

1964 елда Мальта бәйсезлек ала, ә 1974 елдан республика игълан ителә, ләкин 1979 елга кадәр, Мальтада соңгы инглиз базасы бетерелгәнче, дәүләт башлыгы булып элеккечә инглиз патшабикәсе санала.

Сәяси төзелеш

Мальта - парламент республикасы. Мальта конституциясе 1964 елда кабул ителә. Законнар чыгару хокукы Президент һәм вәкилләр пулатыннан торучы парламентка карый. Вәкилләр пулаты 65 депутаттан тора. Палата әгъзалары гомуми сайлауларда 5 елга билгеләнәләр. Ил башлыгы - президент. Башкарма хакимият Премьер-министр җитәкчелегендәге хакимият тарафыннан тормышка ашырыла.

Дин

Паола мәчете

Ил халкының (~425 мең кеше) 95 проценты Рим католик чиркәвенә карый. Илдә яшәүче Бөекбритания пенсионерлары — протестантлар. Шулай ук Иегова шаһитләре, мормоннар, баптистлар, евангелистлар, Яһүд динен тотучылар, буддистлар, бахаистлар җәмгыятьләре бар. 2014 елда рәсми саннарда 10 мең мөселман исәпләнә^[43]. 2020 елга мөселманнар саны 55 мең. Бер мәчет (Паола мәчете), бер мәктәп-мәдрәсә, берничә намаз уку бүлмәләре бар. Катар илчесе Мальта хөкүмәтенә илнең төньягында икенче мәчет төзү инициативасы белән чыккан.

• • Мальтада ислам

Дәүләт гимны

Мальта телендә	Гарәп телендә	Тәрҗемәсе
Lil din l-art ħelwa, l-Omm li tatna isimha, Ħares, Mulej, kif dejjem Int ħarist: Ftakar li lilha bil-oħla dawl libbist. Agħti, kbir Alla, id-dehen lil min jaħkimha, Rodd il-ħniena lis-sid, saħħa 'l-ħaddiem: Seddaq il-għaqda fil-Maltin u s-sliem.	،لذين الأرض حِلوة، الأم اللي عطاتنا اسمها حارس، مولاي، كيف دايم أنت حرست فتكر لي لِيلْها بالأُحلى دَوْل لبّست ،عطي، كبير الله، الذهن لِلْمِنْ يَحكمها رُد الحنانة للسيد، صحَّة للخدَّام صدَق العَقدة في المالطين والسلام	Элек саклагандай сакла, Аллаһ, аны – Безнең исемдәге бу Ватан-Ананы! Күз уңыңда тот – һәрвакыт тоткан кебек! Зирәк булсын – Үзең бар иткән күк элек. Аллаһыбыз, ярлыкауларың кодрәтле, Арттыр безнең бердәм һәм тату куәтне!