Мальталылар

Мальталылар (мальт. Maltin) ― сәмит^[d] халкы, Мальтаның төп халкы (395 мең кеше). Шулай ук Австралиядә (163 мең кеше)^[1], Бөекбританиядә (40 мең кеше)^[2], АКШта (50 039 кеше)^[3]Канадада (38 780 кеше)^[4] һәм кайбер Африка илләрендә яшиләр. Гомуми саны ― 740 мең кеше.

Мальталылар
Үз аталышы	мальт. Maltin
яшәү җире	Мальта — 395 969 кеше Австралия Австралия — 163 990 кеше Бөекбритания Бөекбритания — 40 230 кеше АКШ АКШ — 50 039 кеше (2010) Канада Канада — 38 780 кеше
Теле	мальта, инглиз
Дине	католицизм (күпчелек)
Бүтән халыкка керүе	сәмит[d]
Кардәш халыклары:	гарәпләр, көньяк итальяннар, ассириялеләр, маронитлар, ливанлылар, яһүдләр
Килеп чыгуы	финикиялеләр[d] (фараз)
Мальталылар Викиҗыентыкта

Челтәр үрүче Мальта кыз балалары

Тел

Телләре ― мальта теле (рәсми де-факто), инглиз теле (рәсми де-юре), итальян теле (киң таралган). Мальта теле афразия тел макрогаиләсенең семит гаиләсе гарәп тел төркеменә керә. Гарәп теленә якын, әмма итальян һәм башка Европа телләренең көчле йогынтысын кичергән.

Дин

Ил халкының 95 %ы Рим католик чиркәвенә карый. Илдә яшәүче Бөекбритания пенсионерлары — протестантлар. Шулай ук Иегова шаһитләре, мормоннар, баптистлар, евангелистлар, Яһүд динен тотучылар, буддистлар, бахаистлар җәмгыятьләре бар. 2014 елда рәсми саннарда 10 мең мөселман исәпләнә^[5]. 2020 елга мөселманнар саны 55 мең.

Тарих

Мальта картада

Килеп чыгышы буенча мальталылар борынгы заманда Мальтаны колонияләштергән финикиялеләрнең^[d] токымнары дип фаразлана. Аннары, төрле гасырларда, алар карфагенлылар, римлеләр, византиялеләр (395―870), гарәпләр (870―1201), норманнар (1201 елдан Сицилиягә кушылган) хакимлеге астына эләгәләр.

Соңрак вакытларда Мальтага Иоаннитлар^[d] яки Мальта^[d] (1530 елдан) орденнары хуҗа булган, 1800 елдан Бөекбритания колониясенә әйләнгән. 1964 елда Мальта Милләтләр Дуслыгы кысаларында үзидарә ала, 1974 елда республика дип игълан ителә.

Хуҗалык һәм мәдәният

Мальталылар яшелчәчелек, терлекчелек, балыкчылык, диңгезчелек белән шөгыльләнәләр. Һөнәрләрдән челтәрләр ясау, филигран эшләү, саламнан үрү аеруча киң таралган. Авыл хуҗалыгында виноградчылык һәм бакчачылык мөһим роль уйный. Бәрәңге экспортка китә.

Йорт төзелешенең үзенчәлекле тибы ― фасад каршында галереялы йортлар. Шәһәрләрнең һәм торак пунктларның планировкасы ― Көньяк Европа өчен типик. Башкала архитектура һәйкәлләренә бай, нигездә төзелешкә Мальта ордены ярдәм иткән.

Киемнәре европалыларныкына якын. Хатын-кыз киеменең традицион детале ― каты каркас өстеннән кара япма (фальдетта^[d]).

Җәмгыятьтә патриархаль традицияләр көчле.

Фальдетта япкан Мальта хатын-кызы. 1890

Шәхесләр

• Джозеф Мускат^[d] (1974) ― Мальта Премьер-министры (2013―2020).
• Джордж Абела^[d] (1948) ― Мальта Президенты (2009―2014).