Соя

Соя (лат. Glycine max) — кузаклылар гаиләлегеннән булган берьеллы үләнсыман үсемлек. Азия, Көньяк Аурупада, Америкаларда, Үзәк һәм Көньяк Африкада, Австралиядә таралган. Ватаны — Кытай.

Соя
сунд. Kadelé
Кыскача исем	G. max
Халыкара фәнни исем	Glycine max Merr., 1917[1]
Таксономик ранг	төр
Югарырак таксон	соя[d]
Таксонның халык атамасы	ffeuen soia[2], soybean[3], Sojaboon, Соя, sója, Sojabønne, Sojabohne, Sojfabo, Soja, Soijapapu, Soja, Soojabuan, Soia, ダイズ, Soja, Kacang soya hijau, Sojaboon[4], Soyabønne, Soyabønne, Soja, feijão-chinês, feijão-soja, Soja, Соевые бобы, Sojaböna, Soya Fasülyesi, 枝豆, 毛豆, 菜用大豆, 大豆[5][6][7][…], 野大豆[5], peltosoijapapu[8], 大豆[9][10], 菽[9], 黄豆[9], 大豆黄卷[9], 大豆黄卷[7], 淡豆豉[7], 黑豆衣[7], 穞豆[7], 豆腐[7], 豆腐浆[7], 豆油[7], 黑大豆花[7], 黑大豆皮[7], 黑大豆叶[7], 豆黄[7], 黑大豆[7], 黄大豆[7], 黄豆[7], 黄豆芽[7], 豆腐皮[7], 大豆根[7] һәм soja
Базионим	P. max[d]
Эндемик булган төбәкләр	Замбия[11]
Нәрсәнең чыганагы	соевые бобы[d], soy extract[d], soya lecithin[d], Соевое масло[d] һәм soy isoflavones[d]
Язу	латин язуы[d]
Нинди вики-проектка керә	ВикиПроект Инвазив биология[d]
Зоны морозостойкости растений	2[d][12]
Таксон ареалы	Пекин[6], Кытай[13][14], Фуҗиян[d][15], Тибетский автономный район[d][16] һәм Гуандун[d][17]
Ссылка на авторов таксона	L. Merr. һәм (L.) Merr.
GRIN URL	npgsweb.ars-grin.gov/gringlobal/taxonomydetail.aspx?id=17711[18]
Геном төзелеше URL-ы	plants.ensembl.org/Glycine_max[19]
Соя Викиҗыентыкта

Сыйфатлама

Соя – дөнья игенчелегендә иң борынгы культураларның берсе. Кытайда аның хакында безнең эрага кадәр V гасырда ук искә алына. Культуралы соя кузаклылар семьялыгындагы кыргый төрләрдән барлыкка килгән берьеллык үлән. Ул 50-120 сантиметр биеклектә, яхшы тармакланып туп-туры үсә. Кузаклары җирдән диярлек үк башлана. Бер сабакта 30-35 кузак, һәр кузакта 3-4 борчак була. 1000 бөртекнең авырлыгы 100-200 грамм тәшкил итә.

Азык-төлек кыйммәте

Соя башка үсемлекләр сыман клетчаткага гына түгел, аксымга да бай. Соя аксымы үзенең аминокислоталар составы буенча терлек аксымына охшаш дип санала. Теоретик яктан 1 кг соя аксым күләме буенча 3 кг бозау итенә, 5 кг ипигә, 2 кг эремчеккә, 1,3 л сөткә яки 80 тавык йомыркасына бәрабәр. Кайбер эшкәртелүче төрләрнең орлыкларында күп микъдарда (орлык массасыннан 15—26%) май туплана.

Соядан соя сөте, соя эремчеге (тофу), соя пастасы (мисс), сыр (суфу), соя соусы, кефир, йогырт, туңдырма, каймак, эретелгән сыр һәм башка ризыклар әзерләргә мөмкин. Шуңа күрә дә организмнары лактоза кабул итә алмый торган кешеләр өчен соя өстенлеккә ия.

Соя мае кәнфит, соус, шулай ук маргарин, сабын, гөлсирин, лак һәм буяу җитештерүдә кулланыла.

Соя продуктлары тышына "генетик үзгәртелгән" дигән язу куела. Галимнәр әлегә генетик үзгәртелгән ризыкларның организмга ни дәрәҗәдә йогынты ясавын яки ясамавын әйтә алмыйлар әле.

Соя үстерү

Җитештерү лидерлары - АКШ, Бразилия, Аргентина, Кытай, Һиндстан, Парагвай, Канада, Боливия, Индонезия һәм Россия.^[20]

• 
• 
• 
•