Җаек (шәһәр)

Җаек (каз. Oral, Орал, рус. Уральск) — Көнбатыш Казакъстанның Европа өлешендә, Җаек елгасы янында урнашкан шәһәр. Җаек (Уральск, Орал) Көнбатыш Казакъстан өлкәсенең административ үзәге, Каспий буе түбәнлегенең төньяк өлешендә урнашкан. Гомуми мәйданы, тирә-яктагы шәһәр администрациясенә буйсынучы авыл территорияләрен кертеп, якынча 700 квадрат чакрым.

Бу терминның башка аңлатмалары да бар, аларны карау өчен Җаек (мәгънәләр) битенә күчегез.

Җаек
каз. Орал
Илтамга
Нигезләнү датасы	1584
Рәсми исем	Уральск һәм Яицкий городок[1]
Дәүләт	Казакъстан
Нәрсәнең башкаласы	Көнбатыш Казакъстан өлкәсе
Административ-территориаль берәмлек	Уральская городская администрация[d]
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы	Äkim of Oral[d]
Халык саны	36 466 (1897), 67 575 (1939)[2], 103 914 (15 гыйнвар 1959)[3], 134 162 (15 гыйнвар 1970)[4], 167 352 (17 гыйнвар 1979)[5], 199 835 (12 гыйнвар 1989)[5], 194 905 (14 февраль 1999)[5], 202 161 (25 февраль 2009)[5], 235 764 (1 гыйнвар 2021)[6], 32 176 (1923)[7]
Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек	35 ± 1 метр
Кардәш шәһәр	Атырау, Плоешт, Искешәһәр, Острава, Ырынбур һәм Ростов-на-Дону
Мәйдан	700 000 000 квадрат метр
Почта индексы	090000–090013
Рәсми веб-сайт	uralsk.gov.kz
Номер тамгасы коды	L һәм 07
Монда җирләнгәннәр төркеме	[d]
Җаек Викиҗыентыкта

Халык саны — 216 467 ^[8] кеше (2010). Шәһәрдә яшел утыртулар мәйданы 6000 гектар тирәсе. Торак фонды — 4 млн м²

География

Җаек Урал елгасының урта агымында, уң ярыңда һәм Чаган елгасының түбән агымы, сул ярында урнашкан. Чаганның уң кушылдыгы Деркул елгасы шәһәр һәм Деркул поселогы яныннан үтә. Иң зур биеклек — Свистун-гора тавы.

Климат

• Уртача еллык температура — +6,2 °C
• Уртача еллык җил тизлеге — 2,9 м/с
• Уртача еллык һава дымлылыгы — 70%

Җаек климаты
Күрсәткеч	Гый	Фев	Мар	Апр	Май	Июн	Июл	Авг	Сен	Окт	Ноя	Дек	Ел
Абсолют максимум, °C	6,6	5,6	21,6	31,1	35,4	40,6	41,6	40,7	38,8	28,0	18,0	8,7	41,6
Уртача максимум, °C	−6,5	−6,2	0,4	14,1	22,7	28,1	29,9	28,2	21,6	12,0	1,5	−4,7	11,8
Уртача температура, °C	−10,4	−10,6	−4,1	7,9	15,7	21,0	22,9	20,9	14,4	6,3	−2	−8,2	6,2
Уртача минимум, °C	−14,2	−14,8	−8,2	2,4	8,8	14,0	16,0	14,1	8,2	1,9	−5,1	−11,7	1,0
Абсолют минимум, °C	−43,1	−40,5	−35,2	−24,3	−6,8	−1,1	4,3	0,4	−7,6	−19,2	−32,6	−39,2	−43,1
Явым-төшем нормасы, мм	28	20	23	21	29	32	43	26	28	40	29	29	348
Чыганак: Погода и Климат

Халык

1959[9]	1970[10]	1979[11]	1989[12]	1999[13]	2009[14]	2020[15]
103 914	134 162	167 352	199 835	221 855	247 236	234 155

Татарлар саны кими 2020 елда 4940 кеше тәшкил иткән.

	2010[14]	2020[15]
Казакълар	54.64%	68,74%	үсә
Урыслар	38.14%	26,72%	кими
Украиннар	2.40%	1,03%	үсә
Татарлар	2.05%	1,57%	кими
Әзербайҗаннар		0,41%
Кореялар		0,21%
Алманнар		0,21%
Белоруслар		0,20%
Үзбәкләр		0,14%
Чиченнар		0,11%
Әрмән		0,11%
Башкорт		0,05%
Бүтән		0,50 %

Атаклы кешеләр

Җаекта туган, яшәгән яки шәһәр аша үткән шәхесләр:

• Александр Алябьев
• Александр Гумбольдт
• Владимир Даль
• Гавриил Державин
• Василий Жуковский
• Владимир Короленко
• Иван Крылов
• Александр Суворов
• Аркадий Столыпин
• Симон Петер Паллас
• Емельян Пугачёв
• Александр Пушкин
• Лев Толстой
• Тарас Шевченко
• Федор Шаляпин

Казакълар

• Нурлан Канетов

Татарлар

• Сәлим Айткулов
• Нәҗип Җиһанов
• Гаяз Ишмөхәммәтов
• Габдулла Кариев
• Ләлә Кузнецова (1946), фоторәссам.
• Мотыйгулла Төхфәтуллин
  • кызы Галия Кайбицкая
  • улы Камил Мотыйгый
• Габдулла Тукай
• Абдулла Шаһиев

Габдулла Тукай музее

Мәдәният

Дин

Ислам

• Кызыл мәчет

Музейлар

• Габдулла Тукай музее