Эритрея

Эритрея – Африка кыйтгасына керүче дәүләт. Кызыл диңгез ярында урнашкан.

Эритрея
гарәп. إرترة‎ тигринья ኤርትራ
Байрак[d]	Илтамга[d]
Нигезләнү датасы	24 май 1993
Рәсми исем	دولة إرتريا[1], ሃገረ ኤርትራ һәм État d'Érythrée[2]
ХФӘ билгесе	ɛɾɪˈtɾeːɑ
Гомер озынлыгы	65,092 ел[3]
... хөрмәтенә аталган	Кызыл диңгез
Демоним	Eritrean, eritreai, eritreer, Eritreano, Lerütränan, إِرِتْرِيٌّ, إرترية, إرتريون, אריתריאי, אריתריאית, ইরিত্রিয়, Érythréen[2], Érythréenne[2], eritreo, eritrea, eritrei, eritree, ertri, eritréu, eritrea, Eritreano, ኤርትራዊ, eritrea, eritree, eritrei, eritreo, إريتري, إريترية, إريتريين, إريتريات һәм Eiritréach[4]
Рәсми тел	тигринья теле[5], гарәп теле[5] һәм инглиз теле[5]
Гимн	Эритрея гимны[d]
Мәдәният	Эритрея мәдәнияте[d]
Дөнья кисәге	Африка[6]
Дәүләт	Эритрея
Башкала	Асмэра[d][7]
Сәгать поясы	UTC+03:00 һәм Африка/Аддис-Абеба[d][8]
Табигый-георафик объект эчендә урнашкан	Көнчыгыш Африка
Иң көнчыгыш ноктасы	12°42′49″ т. к. 43°08′13″ кч. о.
Иң төньяк ноктасы	18°01′14″ т. к. 38°34′57″ кч. о.
Иң көньяк ноктасы	12°21′17″ т. к. 42°42′03″ кч. о.
Иң көнбатыш ноктасы	15°10′03″ т. к. 36°26′00″ кч. о.
Геомәгълүматлар	Data:Eritrea.map
Иң югары ноктасы	Соира[d][7]
Иң түбән ноктасы	Lake Kulul[d]
Дәүләт башлыгы вазыйфасы	Эритрея президенты[d][7]
Ил башлыгы	Исайяс Афеворк[d][7]
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы	Эритрея президенты[d][7]
Башкарма хакимият башлыгы	Исайяс Афеворк[d][7]
Канунбирү органы	Эритрея парламенты[d][7]
Үзәк банкы	Эритрея банкы[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләр	Германия, Согуд Гарәбстаны, Исраил, Йәмән, Кытай Җөмһүрияте, Дания, Җибути, Америка Кушма Штатлары, Кытай, Гөрҗистан, Корея Халык Демократик Җөмһүрияте[9], Чили, Бүснә-Һәрсәк, Барбадос, Багамалар һәм Бутан
Әгъзалык	Берләшкән Милләтләр Оешмасы, АБ, Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара үсеш ассоциациясе[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Африка үсеш банкы[d][10], Африка, Кариб диңгезе һәм Тын океан дәүләтләре[d], Интерпол[11][12], ХКТО[d][13][14], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[15], Бөтендөнья почта берлеге[16][17], Халыкара телекоммуникацияләр берлеге[d][18], Бөтендөнья метеорология оешмасы[19], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[20], Бөтендөнья таможня оешмасы[d][21], Атом-төш коралларының таратылмау турында килешү[d][22] һәм African Continental Free Trade Area[d][23]
Рәсми бәйрәм	Эритрея бәйсезлек көне[d]
Никахка керү яше	18 яшь
Халык саны	3 497 000 (2019)[24]
Ир-ат халкы	1 724 860[25], 1 753 513[25], 1 785 840[25] һәм 1 817 878[25]
Хатын-кыз халкы	1 773 958[25], 1 802 355[25], 1 834 472[25] һәм 1 866 154[25]
Административ бүленеше	Ансеба вилаяте[d], Маэкель[d], Гаш-Барка[d], Дэбуб-Кэй-Бахри[d], Сэмиэн-Кэй-Бахри[d] һәм Дэбуб[d]
Акча берәмлеге	Эритрея накфасы[d][7]
Кеше потенциалы үсеше индексы	0,492[26]
Үз-үзенә кул салулар күрсәткече	7,9[27]
Эшсезлек дәрәҗәсе	7 ± 1 процент[28]
Нәрсә белән чиктәш	Судан[7], Җибути[7], Хәбәшстан[7] һәм Гарәп Лигасы
BTI Governance Index	2,19[29], 2,07[29], 2,27[29], 1,78[29], 1,34[29], 1,13[29], 1,2[29] һәм 1,12[30]
BTI Status Index	2,94[29], 2,37[29], 2,68[29], 1,82[29], 1,76[29], 1,71[29], 1,84[29], 1,7[29] һәм 1,68[30]
Мәктәптә укымаган балалар саны	968 035[31]
Автомобил хәрәкәте ягы	уң[d][32]
Челтәр көчәнеше	230 вольт[33]
Электр аергычы төре	Europlug[d][33] һәм L төре[d][33]
Кулланылган тел	заманча әдәби гарәп теле[d], билин теле[d], инглиз теле[7], кунама теле[d][7], сахо теле[d][7], нара теле[d][7], афар теле[d][7], беджа теле[d][7], дахлик[d], тигринья теле[7], тигре теле[7] һәм малай теле
Кайда өйрәнелә	Eritrean studies[d]
Мәйдан	117 600 ± 1 км²
Рәсми веб-сайт	shabait.com/index.php​(ингл.)
Һәштәге	Eritrea һәм State-of-Eritrea
Югары дәрәҗәле Интернет домены	.er
Тематик география	Эритрея географиясе[d]
Самый густонаселенная городская территория	Асмэра[d]
Феноменның икътисады	Эритрея икътисады[d]
Феноменның демографиясе	Эритрея халкы[d]
Тулаем туулар коэффициенты	4,284[34]
Шәһәр халкы	1 424 439[25], 1 470 245[25], 1 519 988[25] һәм 1 570 319[25]
Авыл халкы	2 074 379[25], 2 085 623[25], 2 100 324[25] һәм 2 113 713[25]
Демократия индексы	2,15[35]
Туым күрсәткече	28,941[25], 28,706[25], 28,624[25] һәм 28,426[25]
Үлем күрсәткече	6,309[25], 6,424[25], 6,729[25] һәм 6,727[25]
Илнең мобиль коды	657
Илнең телефон коды	+291
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны	114[d][36], 113[d][36] һәм 116[d][36]
Номер тамгасы коды	ER
Диңгездәге идентификацияләү номеры	625
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме	Төркем:Эритреядә төшерелгән фильмнар[d]
Эритрея Викиҗыентыкта

География

Ил территориясе күбесенчә таулы. Климат субэкваториал. Җирнең иң кызу җирләренең берсе.

Дәүләт төзелеше

• Дәүләт башлыгы-Президент
• Канун чыгару органы – Милли Ассамблея

Эритрея Африка Берлеге, Берләшкән Милләтләр әгъзасы һәм Гарәп Лигасында Бразилия, Венесуэла, Һиндстан һәм Төркия белән беррәттән күзәтүче булып тора.

Халык

Милли состав

• тигринья – 50 %,
• тигре һәм кунама – 40 %,
• афарлар – 4 %,
• сахо – 3 %,
• башкалар 3 %.

Диннәр

Ил башкаласы Асмара(ингл.) шәһәрендәге Хулафа әл-Рәшидун Зур мәчете. 1938 елда төзелгән. Манарасы Рим колоннасын хәтерләтә

Христиан-монофистлар һәм мөселманнар. Шулай ук католиклар һәм протестантлар бар.

Илнең 1997 елда кабул ителгән Конституциясе буенча Эритреяда дини ирек гарантияләнергә тиеш булса да, 2002 елда хөкүмәт дүрт төп диннән (ислам, Эритрея Православие Чиркәве, Эритрея Евангелие (Лютеран) чиркәве һәм Рим—католик чиркәве) башка дини төркемнәрне теркәүне таләп итә. Теркәлү үтмәгән дини төркемнәр законнан тыш дип игълан ителә, эзәрлекләнә, активистлары төрмәгә озатылган һәм җәзаларга дучар ителгән ^[37][38][39].

АКШ Дәүләт департаменты мәгълүматы буенча, 2011 елда ил халкының чама белән яртысы ― ислам дине тарафдары ^[40], яртысы ― христианнар (Эритрея православие чиркәве тарафдарлары 30 %, католиклар 13 %, протестантлар 5 %).

• Эритреяда ислам

Дәүләт гимны

Дөресен әйтергә кирәк, шайтани көчләрнең халыклар язмышы белән ничек “идарә итүе”, аларны үзара ызгыштыруы дөньяның “Африка мөгезе” дип аталган төбәгендә аермачык күренеп тора. Әйтик, бай тарихлы, гомер бакый татулыкта яшәгән Хәбәшстан дәүләтеннән Эритреяны аерып алуның төп максаты һич кенә дә уртак телле, тугандаш тиграи һәм тигре халыкларын азатлыкка ирештерү булмады. Элегрәк, әле Советлар Берлеге үзенең “коммунизм” идеологиясен көчләп такмаган чорда, азчылык тәшкил итүче тиграи кешеләре Хәбәшстанның хөкүмәтен дә, дәүләтен дә җитәкләделәр. Беркайчан да, бернинди колонизатор да яулап ала алмаган Хәбәшстан иленең диңгезгә чыгу юлын капладылар Эритреяның ябык гәүдәсе белән. Тиграи, тигре, кунама һәм афар халыкларының төп өлеше Хәбәшстанда калды. Кызыл диңгез ярында тар гына сукмакта яшәп, хәерчелектән чыга алмаган Эритреяга бердәм дәүләттә яшәү икътисадый яктан да отышлырак булыр иде.
Эритреяның ኤርትራ ኤርትራ ኤርትራ (Эритра, Эритра, Эритра) дип аталган милли гимнында бу вазгыять бик ачык чагылып тора. Аның сүзләрен Соломон Цеһайе Бераки (Solomon Tsehaye Beraki), көен Исаак Абраһам Меһарезги (Isaac Abraham Meharezghi) һәм Арон Текле Тесфацион (Aron Tekle Tesfatsion) язган. 1993 елда ил парламенты тарафыннан рәсмиләштерелгән. Тигринья һәм гарәп телләрендә җырлана.

|: ኤርትራ ኤርትራ ኤርትራ፡ በዓል ደማ እናልቀሰ ተደምሲሱ፡ መስዋእታ ብሓርነት ተደቢሱ። :| መዋእል ነኺሳ ኣብ ዕላማ፡ ትእምርቲ ጽንዓት ኰይኑ ስማ፡ ኤርትራ'ዛ ሓበን ውጹዓት፡ ኣመስኪራ ሓቂ ክምትዕወት። ኤርትራ ኤርትራ፡ ኣብ ዓለም ጨቢጣቶ ግቡእ ክብራ። ናጽነት ዘምጽኣ ልዑል ኒሕ፡ ንህንጻ ንልምዓት ክሰርሕ፡ ስልጣነ ከነልብሳ ግርማ፡ ሕድሪ'ለና ግምጃ ክንስልማ። |: ኤርትራ ኤርትራ፡ ኣብ ዓለም ጨቢጣቶ ግቡእ ክብራ። :|

|: إرتريا إرتريا إرتريا قد دحرت بغيظهم أعداءها وتوجت بالنصر تضحياتها  :| مع الأعداء قد مرت من عهود غدا اسمها معجزة الصمود فخر المكافحين في إرتريا قد برهنت أن العلا لها إرتريا إرتريا تبوأت مكانها بين الأمم بإصرارنا الذي جنى التحرير سننجز البناء والتعمير لتزدهر وتلبس الوقار تعاهدنا أن تسمو إرتريا |: إرتريا إرتريا تبوات مكانها بين الأمم :|

|: Eritra, Eritra, Eritra, Märxämätsez doşman tar-mar itelgän, Häm şähadät xörriät bulıp iñgän. :| Härdaim tuğrı telägenä, Äylände nıqlıq ürnägenä, Ğorurlıq teräge, Eritra Xaqlıq östenlegen raslap tora. Eritra, Eritra, Xaq urının Cir yözendä ul qora. Fidakärlek ilgä yul saldı, Watan yañarışqa yul aldı, Burıçı itep alğarışın, Uñğan xalıq buldıra barısın. |: Eritra, Eritra, Xaq urının Cir yözendä ul qora.  :|

|: Эритра, Эритра, Эритра, Мәрхәмәтсез дошман тар-мар ителгән, Һәм шәһадәт хөррият булып иңгән. :| Һәрдаим тугры теләгенә, Әйләнде ныклык үрнәгенә, Горурлык терәге, Эритра Хаклык өстенлеген раслап тора. Эритра, Эритра, Хак урынын Җир йөзендә ул кора. Фидакарьлек илгә юл салды, Ватан яңарышка юл алды, Бурычы итеп алгарышын, Уңган халык булдыра барысын. |: Эритра, Эритра, Хак урынын Җир йөзендә ул кора. :|

Хор башкаруында:

[]