Җибути

Җибу́ти (Җибу́ти Җөмһүрияте, гарәп. جمهورية جيبوتي‎) — Африканың төньяк-көнчыгышында урнашкан дәүләт. Эритрея, Сомали, Хәбәшстан белән чиктәш.

Җибути
гарәп. جمهورية جيبوتي‎ фр. République de Djibouti сомал. Jabuuti
Байрак[d]	Илтамга[d]
Нигезләнү датасы	23 июнь 1977
Рәсми исем	جمهورية جيبوتي, République de Djibouti[1] һәм Jabuuti
Гомер озынлыгы	62,465 ел[2]
... хөрмәтенә аталган	Җибути[d]
Демоним	Djiboutian, dzsibuti, djiboutier, Djibutiano, Cibutänan, جيبوتي, جيبوتية, جيبوتيون, ג'יבוטי, ג'יבוטית, djiboutieni, djiboutian, djiboutiană, জিবুতীয়, gibutiano, gibutiana, gibutiani, gibutiane, xibutianu, xibutiana, Ĝibutiano, Djiboutien[1], Djiboutienne[1], zibutana, zibutane, zibutani, zibutan, دجيبوتي, دجيبوتية, دجيبوتيين һәм دجيبوتيات
Рәсми тел	француз теле һәм гарәп теле
Гимн	Җибути гимны[d]
Мәдәният	Җибути мәдәнияте[d]
Шигарь тексты	اتحاد، مساواة، سلام, Unité, Égalité, Paix, Unity, Equality, Peace, Единство, равенство, мир, Djibeauty һәм Undod, Cydraddoldeb, Heddwch
Дөнья кисәге	Африка[3]
Дәүләт	Җибути
Башкала	Җибути[d]
Сәгать поясы	UTC+03:00 һәм Africa/Djibouti[d][4]
Табигый-георафик объект эчендә урнашкан	Көнчыгыш Африка
Иң көнчыгыш ноктасы	12°07′17″ т. к. 43°25′01″ кч. о.
Иң төньяк ноктасы	12°42′ т. к. 43°08′ кч. о.
Иң көньяк ноктасы	10°54′47″ т. к. 41°56′48″ кч. о.
Иң көнбатыш ноктасы	11°29′36″ т. к. 41°46′16″ кч. о.
Геомәгълүматлар	Data:Djibouti.map
Иң югары ноктасы	Муса Гали янартавы[d]
Иң түбән ноктасы	Ассаль[d]
Дәүләт башлыгы вазыйфасы	Җибути президенты[d]
Ил башлыгы	Исмаил Омар Гелле[d]
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы	Җибути премьер-министры[d]
Башкарма хакимият башлыгы	Дилейта Мохамед Дилейта[d] һәм Габделкадыйр Камил Мөхәммәт[d]
Канунбирү органы	Җибути милли җыелышы[d]
Үзәк банкы	Җибути үзәк банкы[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләр	Филипин, Австралия, Хәбәшстан, Франция, Сомали, Йәмән, Кытай Җөмһүрияте, Эритрея, Америка Кушма Штатлары, Кытай, Германия, Корея Халык Демократик Җөмһүрияте[5], Косово Җөмһүрияте һәм Бөекбритания
Әгъзалык	Берләшкән Милләтләр Оешмасы, АБ, Гарәп Лигасы, Бөтендөнья сәүдә оешмасы, Ислам хезмәттәшлеге оешмасы[6], Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара үсеш ассоциациясе[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Африка үсеш банкы[d][7], ЮНАМИД[d], Африка, Кариб диңгезе һәм Тын океан дәүләтләре[d], Икътисади һәм социаль үсеш өчен гарәп фонды[d], Гарәп валюта фонды[d], Интерпол[8][9], ХКТО[d][10][11], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[12], АФРИСТАТ[d], Бөтендөнья почта берлеге[13][14], Халыкара телекоммуникацияләр берлеге[d][15], Франкофония[d], Бөтендөнья метеорология оешмасы[16], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[17], Бөтендөнья таможня оешмасы[d][18], Атом-төш коралларының таратылмау турында килешү[d][19] һәм African Continental Free Trade Area[d][20]
Балигълык яше	18 яшь
Никахка керү яше	18 яшь
Халык саны	1 152 944 (2023)[21]
Ир-ат халкы	533 626[22], 541 471[22], 548 890[22] һәм 556 264[22]
Хатын-кыз халкы	540 367[22], 548 686[22], 556 667[22] һәм 564 584[22]
Административ бүленеше	Җибути төбәге[d], Али Сабье[d], Арта[d], Дихил[d], Обок[d] һәм Таджурах[d]
Акча берәмлеге	Җибути франкы[d]
Номиналь тулаем эчке продукт	3 372 287 462 $[23] һәм 3 515 109 075 $[23]
Кеше потенциалы үсеше индексы	0,509[24]
Inequality-adjusted Human Development Index	0,309[25]
Үз-үзенә кул салулар күрсәткече	6,7[26]
Нәрсә белән чиктәш	Хәбәшстан, Эритрея һәм Сомали
BTI Governance Index	5,14[27] һәм 5,17[28]
BTI Status Index	4,16[27] һәм 4,12[28]
Мәктәптә укымаган балалар саны	137 785[29]
Автомобил хәрәкәте ягы	уң[d][30]
Челтәр көчәнеше	220 вольт[31]
Электр аергычы төре	Europlug[d][31] һәм CEE 7/5[d][31]
Алыштырган	Афарлар һәм иссалар яшәгән француз территориясе[d]
Кулланылган тел	заманча әдәби гарәп теле[d], сомали теле, француз теле һәм афар теле[d]
Кайда өйрәнелә	Djiboutian studies[d]
Мәйдан	23 200 ± 1 км²
Рәсми веб-сайт	presidence.dj
Һәштәге	Djibouti
Югары дәрәҗәле Интернет домены	.dj
Тематик география	Җибути географиясе[d]
Феноменның икътисады	Җибути икътисады[d]
Феноменның демографиясе	Җибути халкы[d]
Джини коэффициенты	41,6[32]
Тулаем туулар коэффициенты	3,195[33]
Шәһәр халкы	836 802[22], 850 998[22], 864 734[22] һәм 878 521[22]
Авыл халкы	237 192[22], 239 158[22], 240 823[22] һәм 242 328[22]
Демократия индексы	2,71[34]
Туым күрсәткече	22,748[22], 22,477[22], 22,205[22] һәм 21,911[22]
Үлем күрсәткече	8,421[22], 8,821[22], 9,147[22] һәм 8,962[22]
Илнең мобиль коды	638
Илнең телефон коды	+253
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны	17[d][35], 18[d][35] һәм 19[d][35]
Диңгездәге идентификацияләү номеры	621
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме	Төркем:Җибутида төшерелгән фильмнар[d]
Җибути Викиҗыентыкта

Дәүләт төзелеше

Җибути — унитар дәүләт. Конституция 1992 елда кабул ителә.

Ил һәм башкарма хакимият башлыгы — Президент. Ул ике турда узучы сайлауларда 6 елга сайлана. Президент дәүләт сәясәтенең юнәлешен билгели.

Югары канун чыгару органы — Милли Җыен. Ул бер палатадан тора. Депутатлар 5 елга сайлана.

Югары башкарма орган — Президентка буйсынучы премьер-министр җитәкчелегендәге парламент. Ул киңәшмә орган ролен үти.

Конституция нигезендә илдә дин дәүләттән аерылмаган һәм дәүләт дине — Ислам.

Илдә күппартияле система яши.

Халык

Милли состав

• Кушетлар — 89,5 %
  • арафа — 48,3 %
  • сомали — 41,2 %
• Французлар — 2,3 %
• Гарәпләр — 2,5 %

Шәһәрләрдә яшәүчеләр

• Җибути — 642,8 мең кеше
• Амсабих — 41,3 мең кеше
• Таҗура — 22,9 мең кеше

Дини состав

Төп мәкалә: Җибутида ислам

Ил башкаласында Салман мәчете(ингл.)

Җибутида ислам – дәүләт дине. 1992 елда кабул ителгән Конституция нигезендә, илдә дин дәүләттән аерылмаган һәм дәүләт дине — Ислам. Ил халкы (0, 9 млн, 2016 ел, бәяләү) эчендә мөселманнар ― 94 % (740 000 кеше, 2012 елга), христианнар (католиклар) ― 5 % (7000 кеше, 2006 ел)^[36], яһүдләр ― 1 %, индуистлар ― 1 %.

• Мөселманнар — 94 %
• Христианнар — 5 %
• Яһүдләр — 1 %
• Индуистлар — 1 %

Дәүләт гимны

“Җибути” — Көнчыгыш Африканың шул ук исемдәге гимны атамасы. Илнең рәсми телләрендә бу сүз төрлечә языла һәм укыла: сомали телендә — Jabuuti, афар (кафар) телендә — Gabuuti, гарәп телендә —  جيبوتي (Җибути), француз телендә — Djibouti (Джибути). Гимн 1977 елда, ил Франциядән бәйсезлек алганда язылган. Сомали телендә сүзләрен Aden Elmi (Аден Эльми) ­иҗат иткән, көен — Abdi Robleh (Абди Робле). Музыкасы 4х4 тактлы калыпта язылган һәм 20 такттан тора. Соңгы ике юлы кабатлана.

Оркестр башкаруында

Сомали телендә — “Jabuuti”	Афар телендә — “Gabuuti”	Тәрҗемәләр
Hinjinne u sara kaca, Calankaan harraad iyo Haydaar u mudateen! Haydaar u mudateen! Hir cagaarku qariyayiyo. Habkay samadu tahayoo; Xiddig dhi igleh hoorshoo, Caddaan lagu hadheeyaay. |: Maxaa haybad kugu yaal! Maxaa haybad kugu yaal! :|	Doogehiik inkih solaa, Simbiliiy kah ningicle Bakaarat kah sugunne! Bakaarat kah sugunne! Bulci kaak qaran sido, Gubi kak way anxar lusa; Cutukti caxte caydu, Qidi wagri silaalo. |: Maysooy heebati kumuu! Maysooy heebati kumuu! :|	Күтәрел, байрагыбыз, Дәррәү торып басыгыз! Алдык аны без яу итеп, Әрнүләр, сусау үтеп. Безнең мәңгелек төсләр: Җирләр — яшел, күкләр — зәңгәр; Ак төс — иминлек хасы, Канлы йолдыздыр — уртасы. |: Байрак — безнең горурлык! Байрак — безнең хозурлык! :|	Kütärel, bayrağıbız, Därräw torıp basığız! Aldıq anı bez yaw itep, Ärnülär, susaw ütep. Bezneñ mäñgelek töslär: Cirlär — yäşel, küklär — zäñgär; Aq tös — tınıçlıq xası, Qanlı yoldızdır — urtası. Bayraq — bezneñ ğorurlıq! Bayraq — bezneñ xozurlıq!

Сомали телендә видео: []

Афар телендә видео: []