Гибралтарлылар

Гибралтарлылар (ингл. Gibraltarians) ― этник төркем, Гибралтарда, Бөекбританиядә һәм Испаниянең Андалусия төбәгендә яшәүче халык. Гибралтарлылар Гибралтар халкының зур өлешен тәшкил итә. Халык саны ― 34 003 (2021 ел)^[1].

Гибралтарлылар 2004 елның 4 августында Британия Гибралтарының өч йөз еллыгын бәйрәм иткәндә Кыяны уратып ала.

Гибралтарлылар
Үз аталышы	Llanitos
яшәү җире	Бөекбритания Бөекбритания
Теле	инглиз, янито[d]
Дине	католицизм (күпчелек)
Бүтән халыкка керүе	һинд-европа халыклары[d]

Этногенез

Гибралтарлылар ― нигездә, Англия ярымутрауны яулап алганнан соң соңгы 300 ел эчендә бу районда урнашкан иммигрантларның токымнары^[2].

Тел

Гибралтарлылар инглиз һәм янито телендә (инглиз Һәм испан телләренең итальян һәм яһүд сүзләре белән катнашмасы) сөйләшәләр. Испан теле дә киң таралган^[3].

Дин

Гибралтарлыларның төп дине ― католиклар, инглизләрнең шактый өлеше протестантлар, шулай ук яһүдләр. Дәүләттә дин тоту иреге закон белән беркетелгән. Монда хәтта Англикан чиркәве епископлыгы да урнашкан, һәм аның епархиясе тулысынча Көньяк Европаны колачлый^[4].

Тарих

Гибралтарлылар. 1856

Гибралтарлылар этносы Британиянең Гибралтарны басып алуы (XVIII гасыр башы) һәм итальян (Генуя) чыгышлы испан телле халыкның ирландлар һәм шотландлар (нигездә колониядә урнашкан Британия гарнизоны солдатлары), шулай ук испаннар һ.б. белән катнашуыннан соң барлыкка килә. XIX гасырда Мальта, Италия Һәм Португалия төркемнәре өстәлгән^[5].

Һөнәр

Гибралтар икътисады финанс хезмәтләренә, туризм һәм диңгез сәүдәсенә нык бәйле. Халыкның төп эшчәнлеге ― хезмәт күрсәтү өлкәсе, аерым алганда туризм. Гибралтарда авыл хуҗалыгы юк диярлек, сәнәгать суднолар ремонтлау һәм тәмәке эшләнмәләре җитештерү белән шөгыльләнүче предприятиеләр белән чикләнә. Икътисадның тагын бер тармагы ― банк һәм финанслар.

Тормыш рәвеше

Матди мәдәният испанныкына якын булса да, рухи мәдәният инглиз традицияләрен саклый. Гореф-гадәтләрдә һәм сәнгатьтә инглиз Һәм испан мәдәниятләренең йогынтысы һәм үзара бәйләнеше сизелә. Архитектурада һәм музыкада испан стиле өстенлек итә, театр һәм кино инглиз традицияләренә нигезләнгән.

Һәрбер җирле кеше тормышында иң мөһим кыйммәт ― аның гаиләсе. Гибралтар хатын-кызлары мөстәкыйль, үзләре өчен көрәшә алалар. Гаилә мөнәсәбәтләрендә хатын-кызлар аерым урын алып тора ― аларның сүзләре һәрвакыт ишетелә, балалар җирле халык өчен бик кадерле. Алар турында кайгырталар, аларга теләсә нинди эшләр белән шөгыльләнергә рөхсәт ителә, аларны ачуланмыйлар^[6].

Ярымутрау төбәкнең эре сәүдә һәм финанс үзәге булганлыктан, монда төп игътибар униформага бирелә. Эшлекле районнарда галстуклы кырыс костюм бу форманы эссе җәйге чорда да саклый. Порт районында киемгә мөнәсәбәт артык кырыс түгел, ләкин монда да киемдә типик британ консервативлыгы исәпкә алына^[7].

Кухняда инглиз, һинд, испан һәм марокко кулинария сәнгате традицияләре сакланган. Гибралтар кухнясы, асылда, традицияләрнең кушылуы. Болоньезе соусы белән пешерелгән макароннар, шулай ук томат соусы, сыер ите һәм гөмбәләр белән эдам сыры белән пешерелгән макароннар бик популяр. Күп кенә ризыкларга балык һәм диңгез продуктлары керә. Ил халкы шулай ук ипи пешерә дә белә. Борчак оныннан калентита ипие бик популяр^[8].

Хәзерге хәл

Гибралтар халкының киләчәге берничә факторга, шул исәптән демографик тенденцияләр, икътисадый үсеш һәм сәяси вәзгыятькә бәйле булачак. Соңгы елларда халык санының аз гына артуы күзәтелә, бу миграция һәм туучылар саны белән бәйле. Әмма Гибралтарның чикләнгән территориаль ресурсларын исәпкә алып, киләчәктә халык саны үсеше чикләнер дип көтелә. Гибралтар шулай ук киләчәктә халыкның этник һәм мәдәни составына йогынты ясарга мөмкин, чөнки ул төрле илләрдән, шул исәптән Бөекбритания, Испания һәм башка Европа илләреннән мигрантларны җәлеп итә.

Гибралтар икътисады финанс хезмәтләренә, туризм һәм диңгез сәүдәсенә нык бәйле. Киләчәктә бу тармаклар үсешен дәвам итәр дип көтелә, бу Гибралтарга күбрәк чит ил эшчеләрен һәм белгечләрен җәлеп итәргә мөмкинлек бирәчәк. Гибралтар шулай ук мәгълүмати технологияләр һәм цифрлы икътисад секторларын актив үстерә. Бу җирле халык өчен яңа мөмкинлекләр тудырырга һәм башка илләрдән инвестицияләр һәм талантлар җәлеп итәргә мөмкин.

Гибралтардагы сәяси вәзгыять шулай ук халыкның киләчәгенә йогынты ясарга мөмкин. Гибралтар хәзерге вакытта Британиянең диңгез арты территориясе^[d] булып тора, ләкин Европа Берлегендә үзенчәлекле статуска ия. Бөекбританиянең Европа Берлегеннән чыгуы белән Гибралтар һәм Европа мөнәсәбәтләренең киләчәге билгесез булып кала бирә. Шуңа да карамастан, Гибралтар Европа белән тыгыз икътисади һәм сәяси элемтәләрне саклап калу теләген белдерә һәм киләчәк мөнәсәбәтләр турында сөйләшүләр алып бара. Әлеге сөйләшүләрнең нәтиҗәләре Гибралтар халкының киләчәгенә, шул исәптән миграция мөмкинлекләрен һәм хезмәт базарына керү мөмкинлеген дә кертеп, йогынты ясарга мөмкин^[9].

Танылган шәхесләр

Кайяне Алдорино[d]	Джо Боссано[d]	Адольфо Канепа[d]	Джеральдин Финлейсон[d]	Джозеф Гарсиа[d]	Маруа Харбуш[d]	Стивен Линарес[d]
Гибралтар сәясәтчесе, Гибралтар мэры (2017―2019)	Гибралтар сәясәтчесе, Гибралтарның Баш министры (1988―1996)	Гибралтар сәясәтчесе	Гибралтар галиме һәм Гибралтар Милли музееның генераль директоры	Гибралтар тарихчысы һәм сәясәтчесе	Гибралтар моделе һәм Мисс Гибралтар титулы иясе	Гибралтар укытучысы, профсоюз эшлеклесе, элеккеге сәясәтче