Zuberoa
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Zuberoa ( Xiberua o Xiberoa in diałeto sułetin, Soule in francexe, Sola in guascon) l'è el nome in basco unificà del teritorio storico più picenin del Paexe Basco francexe. L'è situà in tel dipartimento dei Pirenei Atlantici, inte ła vałe del Saison (Uhaitza in basco). In francexe el vien ciamà anca Pays de Soule. Secondo ła Euskaltzaindia (Real Academia de la Lengua Vasca) el sarea uno de i sete teritori che forma Euskal Herria, o sia un teritorio con carateristiche culturałi, antropołogiche e etnografiche comuni, come ła prexensa del basco.
I comuni che le conpone i forma parte de i cantoni de Mauléon-Licharre e Tardets-Sorholus in tel distreto (arrondissement) de Oloron-Sainte-Marie e Saint-Palais (parsialmente), in tel distreto (arrondissement) de Baiona. Inoltre, i comuni che se considera apartenenti a sto teritorio storico e i forma parte del distreto de Oloron-Sainte-Marie i se ga asocià inte na comunità de municipi (Communauté de communes de Soule-Xiberoa). Quei che apartien al distreto de Baiona no i forma parte de ła comunità.
Ła capitałe storica l'è Mauleón-Licharre (in basco Maule-Lextarre), rixultà da ła fuxion de i comuni de ła sità de Mauleón e ła łocałità de Licharre in tel 1841.
Ła so economia ła dipende prinçipalmente da l'agricoltura, el subapalto aeronautico e calche picoła industria artixanałe come queła de łe espadrillas.

Remove ads
Geografia
El Zuberoa el confina:
- a nord el torente pirenaico d'Oloron el le separa da Bearn
- a est con ła vałe de Barétous (Bearn)
- a sud con ła vałe de Salazar in Navara (Spagna)
- a ovest con ła Basa Navara
Ła çima più alta del Zuberoa l'è el monte Orhia (2017 m), ła prima çima de 2000 m dei Pirenei partendo da oçidente. L'è anca ła çima più alta de Euskal Herria dopo del Toła dei tre re (in basco Hiru Errege Mahaia, in spagnoło Mesa de los Tres Reyes), Ezkaurre e Arlas.
D'altra parte, l'Otsogorrigaina (1.922 m) e el Sardekagaina (1 893 m) i'è rispetivamente el secondo e el terzo monte più alto de ła provinça. In tuto, ghè 27 çime che supera i 1 000 metri.
Remove ads
Storia
Dal Zuberoa antico al dominio bearnexe
Par che sto teritorio storico el fuse popołà xa in tel Pałeołitico Medio, esendo stè catè resti preistorici de l'omo de Neanderthal inte łe grote de Xaxixiloaga (Aussurucq) e Etxeberri. A ła fin del Neołítico, ła popołasion la s'era estexa e l'avea asimiłà tecniche e conosense de altri popołi. I Romani i ga avuo gran influensa in Zuberoa, cosita come in tel resto de l'Aquitania, anca se el ga manteguo el protobasco (predecesor e continium del basco).
Dopo ła caduta de l'Impero Roman in tel secoło V scominsia łe invaxioni de i Vixigoti e de i Franchi. Inte l'ano 602, i teritori baschi del nord dei Pirenei i vien riunii in tel ducato de Vasconia, vinsendo poco dopo (635) l'exercito del re franco Dagoberto I e tentando de asicurarse in sta maniera na rełativa indipendensa. Spario el Regno de Tołoxa, che l'era in man franca, el ducato de Vasconia el se inpadronise de łe tere del ducato de Aquitania (660), anca se el resta indipendente fin a ła conquista carołingia del 768. Nonostante łe łote par restar indipendente, el Ducato de Vasconia el rixulta unio a queło de Aquitania tra i secołi VII e IX.
Dal dominio de ła viscontea de Bearn fin al dominio inglexe
In tel secoło IX sorge ła viscontea de Zuberoa a cauxa de ła nasita del regno de Panplona (824), el cui primo re, Iñigo Arista, el nomina Aznar primo visconte in tel 832, dando inìsio a na dinastia che sarea durà fin al XIII secoło.In tel secoło XI el duca de Guascogna el cede i so diriti sul Zuberoa al visconte de Bearn, mentre el re el continuava a esar el paron del castel de Mauleón. El ducato de Aquitania el se inposesa de i teritori baschi, conservando łe so istutisioni, par cedarło poco dopo in tel 1152 insieme col Lapurdi a i Inglexi, a cauxa del matrimonio tra Ełeonora de Aquitania e Enrico Plantageneto. Soto ła dominasion inglexe, el Zuberoa el consegue gran łibertà e el conserva i so costumi, xviłupando ła so economia. Dopo el dominio inglexe, in tel 1449, el pasa inte łe mane del visconte de Bearn Gaston IV de Foix.
Remove ads
Cultura e łéngua

In Zuberoa existe na tradision de teatro muxicałe folclórico, el coxì ciamà pastorałe: i abitanti de i paexi i dedica tuto l'ano a preparar e provar danse e opare de teatro. Tradisionalmente, el tema de l'opara l'era soratuto rełijoxo, ma da poco se ga scomisià a raprexentar anca epixodi de ła storia de i Baschi.
El francexe l'è l'unica łéngua ofisiałe, anca se ła majoransa de ła popołasion (el 64% de i abitanti de ła provinçia) ła parla anca el basco inte ła forma del diałeto sułetin[1] e guascon. Nonstante ła mancansa de ofisiałità, el basco el ga un çerto riconosimento, con ła posibiłità comune a tuto el Paexe Basco francexe de ła cartełonistica stradałe biłéngue par indicar i nomi de łe łocałità. El Zuberoa l'è stà biłéngue par secołi a cauxa de ła viçinansa de Bearn, ła cui łéngua, el bearnexe, na variante del guascon, el ga influensà on mucio el sułetin.
L'identità culturałe basca l'è tanto sentia: el 71% dei sułetini i se dichiara basco, ła parsentuałe più alta de tuto el Paexe Basco francexe.[2]
Comuni

Remove ads
Varda anca
Bibliografia
- Juan José Lapitz (1984), Amar a Euskalerría conociéndola, Fuenterrabía. ISBN 84-400-5011-9
Riferimenti
Ligamenti de fora
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads