Basa Navara
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Ła Basa Navara (in basco Nafarroa Beherea, in francexe Basse-Navarre) l'è un teritorio storico del Paexe Basco francexe. La forma parte del departemento de i Pirenei Atlantici, insieme con łe antiche viscontee de Lapurdi, Zuberoa e Bearn. L'è uno dei tri teritori storici francexi (i altri do i'è el Lapurdi e el Zuberoa) che forma parte del teritorio tradisionalmente denominà Euskal Herria, in acordo con quanto aferma l'Euskaltzaindia (Real Academia de la Lengua Vasca).[1][2]
|
Basa Navara | |||
|---|---|---|---|
| |||
| Teritorio |  Paexi Baschi | ||
| Capitałe | Donibane-Garazi (Saint-Jean-Pied-de-Port in francexe) | ||
 | |||
| Stato |  Fransa | ||
| Rejon | Aquitania | ||
| Departemento | Pirenei Atlantici | ||
| Superfiçie | 1 325 km² | ||
| Abitanti | 28 000 ab. (1999) | ||
| Densità | 22 ab/km² | ||
I comuni che le conpone i forma parte de i cantoni de Bidache (parsialmente), Hasparren (parsialmente), Iholdy, La Bastide-Clairence (parsialmente), Saint-Étienne-de-Baïgorry, Saint-Jean-Pied-de-Port e Saint-Palais (parsialmente), tuti in tel distreto (arrondissement) de Baiona.
Remove ads
Geografia
Ła Basa Navara l'è n'insieme de vałi in tei contraforti dei Pirenei. L'è dełimità a est da ła provinçia de Zuberoa, a sud da ła Spagna (comunità forałe de Navara - vałi d'Aezcoa, Roncevauz e Baztan) e a nord-ovest da ła provinçia del Lapurdi. L'è costituia da sinque vałi inte i Pirenei baschi:
- a ovest, ła vałe de Bidarray
- a sud, ła vałe de Baigorry, che ła se prolunga inte ła vałe de Aldudes
- a sud, ła vałe del Nive la forma el pays de Cize o Garazi dominà da Saint-Jean-Pied-de-Port
- a est se cata el pays de Mixe o Amikuze intorno a Saint-Palais
- tra łe do se cata ła vałe de l'Arberoue, formà da ła vałe del Joyeuse (o Aran).
Ła vałe de Aldudes, intorno a ła sità de Saint-Étienne-de-Baïgorry in tel sud de ła Basa Navara, ła preserva tante vece tradisioni, con caxe de arenaria roxa e gare de 'forsa basca', i xughi de forsa. El vin AOC (el corispondente francexe del nostro DOC) Irouléguy l'è prodoto a Aldudes.
El fiume Nive el nase in Basa Navara e el score longo ła provinçia e Baiona, ndoe el se unise a l'Adour. Drio a ła stesa Saint-Jean-Pied-de-Port, el Nive l'entra inte ła vałe de Ossès, con tante bełe vece caxe con architravi intaiè in tei paexi de Ossès, Irisarry e Bidarray. Na riserva inte ła vałe par el pottoka, el pony selvadego basco dei Pirenei, la conserva sta rara rasa.
A nord de Saint-Jean-Pied-de-Port ghè ła rejon de Mixe intorno a ła sità de Saint-Palais, na ex capitałe navarexe. Nonostante ła vicinansa a Bearn, l'influensa basca e łe tradision i'è forti. Poco a sud de Saint-Palais, łe tri prinsipałi rote par Santiago de Conpostela sul Camin de Santiago łe se incrociava in tel paexeto de Ostabat, portando tanta prosperità e comercio inte l'area durante el Medioevo.
El Camin de Santiago el se dirigea a sud da Saint-Jean-Pied-de-Port verso el paso montano sora Roncixvałe. I pełegrini i viaiava atraverso ła rejon de Cixe de ła Basa Navara par rivar in Navara. In ste cołine ondułè se fa comunemente formaio de pegora (pur brebis), incluxo el formaio Ossau-Iraty. Paexi come Estérençuby e Lecumberry i'è popołari par l'agriturixmo e łe foresta de fagi de Iraty sul confin spagnoło l'è nota par łe so viste e ła storia. Dolmen e altri monumenti neołitici i adorna el paesajo, incluxo ła Tour d'Urculu a 1.149 metri, na piataforma circołare de enormi blochi de piere veci de 2000 ani.
Remove ads
Storia
Sta provinçia la riceve el nome de Basa Navara soło che in epoca moderna par influensa del francexe (Basse Navarre), cosita come altre provinçe de ła Francia (par exenpio, Alta e Basa Normandia). In tel Medioevo e fin al secoło XI el teritorio el ga fato probabilmente parte del Ducato de Vasconia. Inte ła metà del secoło XI l'è consegnà al regno dei Navara. Sta mixura no la vien mia acetà dai baroni łocałi, che i continua ła ribełion fin quando in tel 1191 Ricardo Cuor de Leon el le consegna de novo al regno de Navara. La ghe ne forma parte fin al 1530 denominándose Merindad de Ultrapuertos o Tierra de Ultrapuertos a cauxa de ła so ubicasion geografica in tel versante nord dei Pirenei, a l'altro łato del porto de Roncixvałe. A l'interno del regno la mantien na çerta autonomia anca se, a cauxa de ła tradision popolar, no la se pol mia considerar propiamente namerindad.
In tel 1512 Fernando II de Aragona, con ła scuxa de apojar ła fasion navara beaumontexe inte ła goera çiviłe de Navara, l'invade el Regno de Navara e el ciapa el titoło de re de Navara unendoło a queło de Aragona.[3] In tel 1513 łe Corti de Navara a łe cuałi ciapa parte soło i beaumontexi, łe nomina re Fernando el Catółico. Posteriormente łe Corti de Castiglia a Burgos in tel 1515 le decide l'incorporasion al Regno de Castiglia, sensa ła prexensa de alcun navaro a sta asenblea. El títoło reałe navaro el diventa łigà a ła corona de Castiglia.[4] Al unir łe do corone in Carlo I, el títoło el resta łigà a i títołi reałi spagnołi.[5]
In tel secoło XV el regno de Navara el gavea el teritorio organixà połiticamente in sinque "merindades": queło de Panplona, Olite, Estella, Tudela e Sangüesa, esendo da sto último che i çitadini de Ultrapuertos i dipendea organicamente, teritorio che no costituea mia un merino.
I monarchi navari Xoani III de Albret e Caterina de Foix e in seguito Enrico II de Navara no i ga mai rinuncià al so dirito sora el regno de Navara e difati i ga tentà de riconquistarlo varie olte, anca se no l'è mia stà posibiłe. Come i re spagnołi, i continuava a portar el títoło real. In tel 1530 Carlo I de Spagna el decide, a cauxa de rajoni strategiche dovue a l'nposibiłità de controłarlo, de rinunciar definitivamente a ła parte transpirenaica del Regno de Navara: Xoani e Caterina, re de Navara, i pol quindi tornar a exercitar ła sovrania su sto teritorio. L'è cosita che el Regno de Navara el sopravive in Basa Navara in piena sovranità fin al 1610, quando i Regni de Navara e Francia i vien unifichè, anca se mantegnendo teoricamente ła so identità. Ła funsion de capitałe l'era exercità da ła sità de Saint-Palais, ndoe se riunea łe Corti del regno. Sto Regno de Navara el rimarca ła so indipendensa dal resto de ła Francia fin a ła Rivołusion francexe del 1789:
- Łe Corti riunie a Saint-Palais le stabiłise: “Ła nasion francexe la pol rivar a darse na costitusion bastansa prudente e judisioxa par che ła Navara la posa pensar un giono de rinunciar al suo e unirse a ła Francia, ma finché sto dì no'l riva, no ła farà mia el sacrificio de ła so propia costitusion che la ghe asicura ripoxo e łibertà.
In tel 1548, Xoana de Albret, reina de Navara, ła se spoxa con el duca de Vendôme Antonio de Borbon, dal cui matrimonio nase Enrico III de Borbon, erede del regno navaro. In tel 1589 l' acede al trono de Francia come Enrico IV de Francia, portando in testa ła corona de entranbi i regni e inisiando ła dinastia Borbona.
Dopo che ła caxa Borbona, che l'ostentava el títoło de re de Navara (come i re spagnołi), la acede al trono de Francia, el governo efetivo de łe tere che era apartegnue a ła caxa de Albret, cuałi ła Basa Navara, Bearn, ła viscontea de Zuberoa, łe tere de Lapurdi e el comune di Baiona (particamente ła totałità de l'odierno departemento francexe dei Pirenei Atlantici), le casca soto ła dinastia Agramont, storica famea ałeà a i re de Navara, con sede in tel principato de Bidache.
In tel 1610 Francia e Basa Navara le se unise, anca se i sucesivi re i continua a ostentar separatamente i do títołi.
Re de ła Basa Navara
I re de ła Basa Navara dopo ła conquista del resto de ła Navara i'è stè i seguenti:
- Caxa de Foix:
- Caterina de Foix e Xoani III de Albret (1512-1516)
- Caterina de Navara (1516-1518)
- Caxa de Albret:
- Enrico II de Navarra (1518-1555)
- Xoana III de Albret e Antonio de Borbon (4) (1555-1562)
- Xoana III de Albret (1562-1572)
- Caxa de Borbon:
- Enrico IV de Navara e IV de Francia (1572-1610)
Remove ads
Cultura e idioma
L'uxo del basco (in te ła forma de diałeto basonavaro) l'è tanto estexo. De i 28 000 abitanti de ła Basa Navara, 17.080 i se dichiara bascófoni, o sia el 61% de ła popołasion. Ła costituise ła seconda major parsentuałe de i Paexi Baschi francexi dopo ła provinçia de Zuberoa, con un 64%.[6]
Par quanto riguarda l'identità basca, un 63% de i basonavari i se dichiara baschi, un 9% in çerta mixura, e n'antro 24% no'l se considera basco.[7]
Comuni
Remove ads
Feste
- Ultima dominica de apriłe: Nafarroaren Eguna' (dì de ła Navara), organixà a Baigorri par rivendicar l'unità culturałe tra Basa e Alta Navara.
Riferimenti
Bibliografia
Varda anca
Ligamenti de fora
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads