Kenii
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Kenii (suahilikš da anglijaks: Kenya, anglijan virkand [ˈkɛnjə], suahili [ˈkɛɲɑ]), täuz' oficialine form — Kenijan Tazovaldkund (suah.: Jamhuri ya Kenya, angl.: Republic of Kenya), om valdkund Päivnouzmaižes Afrikas. Sen pälidn da kaikiš suremb lidn om Nairobi.
Remove ads
Istorii
Vn 1963 tal'vkun 12. päiväl Kenii tedištoiti ripmatomudes Sures Britanijaspäi.
Valdkundan ezmäine ripmatomuden Konstitucii (suah.: Katiba, angl.: Constitution) oli olmas vspäi 1963 äiluguižidenke vajehtusidenke. Jäl'gmäine kahtenz' lugul Konstitucii[3][4] om vahvištadud vn 2010 elokun 27. päiväl kaiken rahvahan referenduman satusiden mödhe (67 % «za»-änid), se om väges vajehtusita.
Geografijan andmused
Kenii om mavaldkundröunoiš Efiopijanke pohjoižes (röunan piduz — 861 km), Somalinke päivnouzmas (682 km), Tanzanijanke suvipäivlaskmas (769 km), Ugandanke päivlaskmas (933 km) da Suvisudananke lodehes (232 km). Ühthine röun kuivmadme — 3477 km. Kenijan suvipäivnouzmaižed randad lainištab Indine valdmeri 536 km randanpirdanke[1].
Kenijan mägišt levigandeb man keskuses. Valdkundan kaikiš korktemb čokkoim om Kenii-mägi, 5199 m meren pindan päl, kahtenz' surtte Afrikan pindal Kilimandžaro-mägen jäl'ghe. Kaikiš suremb afrikaine Viktorii-järv om valkundan päivlaskmaižel röunal. Järed pit'kač Rudol'f (Turkan)-järv sijadase man lodehes. Kaks' surt joged om Kenijas: Tan (800 km pitte) da Ivaso Njiro (700 km).
Klimat om ekvatorialine mererandpolel da läz Viktorii-järved, räk da kuiv man südäimes, ven klimat om mägil. Ekvator läbitab man kesktahod da jagab sidä ani poleti.
Kenijas om enamba 60 rahvahaližid puištoid da kel'dtahoid, i kaiked om 329 kaitud londuselišt territorijad.
Londuseližed pävarad oma kivivoi, kuld, cink, rubinad, baritad; toižed varad oma mouckivi, sod, špat, sauvondgips.
Remove ads
Tobmuz
Ohjandusen form om unitarine prezidentine tazovaldkund äjiden partijoiden ezitajiden sistemanke. Valdkundan da ohjastusen pämez' om prezident (suah.: Rais wa Jamhuri ya Kenya, angl.: President of the Republic of Kenya), rahvaz valičeb händast videks vodeks, ühten kahtenden strokun voimuz om olmas. Hän-žo om Kenijan ičtazkaičendvägiden päkäsknik. Rahvaz änestab varaprezidentad-ki (suah.: Naibu Rais wa Kenya, angl.: The Deputy President of Kenya) videks vodeks, voib olda kaks' strokud.
Parlament (suah.: Bunge la Kenya) om kaks'kodine. Üläkodi om Senat (suah.: Seneti, angl.: Senate), 67 ühtnijad valitas videks vodeks (municipaližed nevondkundad valitas 47 heišpäi, panese 16 našt politižil partijoil; üks' mez' da üks' naine norištospäi; üks' mez' da üks' naine invalidoišpäi). Alakodi om Nacionaline Suim (suah. Bunge la Taifa, angl. National Assembly), valitas sen 349 ühtnijad videks vodeks (290 — rahvaz änestab, 47 našt kaikuččes ümbrikospäi, 12 — partijoišpäi valutud rahvahal proporcijas). Molembiden Kodiden ezimehed (spikerad) oma oficialitomad personad, ei mülütagoi parlamentan ühtnijoiden luguhu.
Järgenduseližed pävaličendad oliba vn 2017 elokun 8. päiväl. Kenijas om generaližiden valičendoiden vero. Änestadas kaikid ühthe kerdha videks vodeks: prezidentad varaprezidentanke, parlamentan kandidatoid da erasid toižid. Uhuru Keniata radab prezidentan vn 2013 sulakun 9. päiväspäi kahtenden strokun jäl'geten, sai vn 2017 elokun valičendoil 54,17 % (toštmižvaličendoil vn 2017 26. redukud 98,26 %, vl 2013 — 50,51 %, Raila Odinga oli vastustajan kaikid kerdoid). Uil'jam Samoei Ruto om valitud da radab varaprezidentan vn 2013 sulakun 9. päiväspäi.
Administrativiž-territorialine jagand
Kacu kirjutuz: Kenijan administrativiž-territorialine jagand.
Kenii jagase nell'kümneks seičemeks ümbrikoks, ühtes Nairobi-pälidnan da Mombas-lidnan ümbrikoidenke. Ümbrikod alajagasoiš valičemižümbrikoikš, niid om 290.
Eläjad
Kenijas elädas kenijalaižed. Vl 2013 valdkundan ristitišt oli 44,037,656 eläjad[5]. Kaikiš suremb valdkundan ristitišt om nügüd'.
Uskondan mödhe (2009): hristanuskojad — 83,0 % (protestantad 47,7 %, katolikad 23,4 %, toižed hristanuskojad 11,9 %), islamanuskojad — 11,2 %, veroližiden uskondoiden polenpidajad — 1,7 %, toižed uskojad — 1,5 %, religijatomad — 2,4 %, märhapanendata — 0,2 %.
Toižed järedad lidnad (enamba 250 tuh. ristituid vn 2009 rahvahanlugemižen mödhe[6], surembaspäi penembha): Mombas, Kisumu, Nakuru, Eldoret, Kenanč. Vl 2009 oli 100 lidnad enamba 30 tuh. ristitištonke Kenijas. Lidnalaižiden pala om kaks' seičemendest (2020).
Remove ads
Ižanduz
Kenii om industrialiž-agrarine ekonomik šingoteses, ei ole lujad rippundad irdpol'žes torguindaspäi. Vl 2024 valdkundan nominaline kogosüdäiprodukt oli 116,32 mlrd. US$ ekvivalentas (66. sija mail'mas; US$2,220 ühtele hengele, 150. sija) vai 375,56 mlrd. US$ tazostadud ostmižmahtusen mödhe (59. sija; US$7,160 ühtele hengele, 142. sija). Elektruz om vedatadud kodiižandusiden videndeses vaiše (2010). Surehk valdkundaline velg (KSP:n kaht koumandest surtte vl 2021) telustab balansiruidud konkurirujan ekonomikan sauvomižele Kenya Vision 2030-planan mödhe. Znamasižed sarakod oma maižanduz, kaivuztegimišt, peniden kulutandtavaroiden pästand, kivivoin ümbriradmine, sauvondmaterialiden tehmine i turizm. Finansine voz' zavodiše 1. heinkud.
Kogosüdäiproduktan palad (2021): maižanduz 29 %, tegimišt 18 %, holitišiden sfer 53 %. Vn 2020 andmusiden mödhe radnikoiden 54 % om ottud maižandushe, 8 % ratas industrijas, 38 % — holitišiden sferas.
Valdkundan päeksport om čai, änikod, kivivoi, kofe; toine eksport — muil da peroksikarbonatad, sobad, reaktivižed lendimed. Kenijan eksportan kaks' videndest tegese nenihe maihe (6..10 %, 2017): Ugand, Pakistan, AÜV, Alamad, Sur' Britanii. Vl 2022 import ületi eksportad läz 70 procentaks. Importan tavarad oma mašinansauvomižen produkcii i transportine mašiništ, kivivoi i sen ümbriradmižen produktad, likkuimed, raud da teraz, räzinad i plastmassad. Importan pätorguindpartnörad oma Kitai (videndez vl 2017), Indii (kümnendez), AÜE (8,7 %).
Remove ads
Galerei
Kenijan parlamentan sauvused Nairobiš vn 2012 semendkus (ezimal)
Kenijan Ülembaine Käskuzkund (Nairobi, viluku 2011)
Kenijan Keskuzbank (Nairobi, keväz'ku 2007)
Kenijan Keskuzbankan penzijoiden sauvuz (Nairobi, eloku 2025)
Kenijan Nacionaližed arhivad i dokumentacijan radnikoičend (Nairobi, sügüz'ku 2007)
Kenijan Nacionaline kirjištradnikoičend (Nairobi, sügüz'ku 2020)
.jpg)
.jpg)
Homaičendad
Irdkosketused
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads