Tâi-oân Kheh-ka-gí

Tâi-oân Kheh-ka-gí (Hàn-jī: 臺灣客家語), sio̍k-chheng Kheh-ōe (客話), sī Tâi-oân ê Kheh-lâng leh kóng ê Kheh-ka-gí, goân-chū Tiong-kok Kńg-tang tang-pō͘, koh ū Hok-kiàn lâm-pō͘ kap sai-pō͘, taⁿ sī Tâi-oân ê kok-ka gí-giân. Ji̍t-pún sî-tāi tiāⁿ-tiāⁿ hō-chò Kńg-tang-gí (廣東語), tī hit-chūn ia̍h-ū chiâⁿ chōe Kheh-gí-bûn ê chok-phín.^[1] Kin-kù 2020 nî ê pò-kò, Tâi-oân Kheh-ka-gí ê sú-ēng chêng-hêng, Sì-koān-kiuⁿ--ê chiàm ū 57.5%, Lâm Sì-koān-khiūⁿ--ê chiàm ū 1.3%, Hái-lio̍k-khiuⁿ--ê chiàm ū 35.8%, Tōa-pō͘-khiuⁿ--ê chiàm ū 4.1%, Jiâu-pêng-khiuⁿ--ê chiàm ū 0.6%, koh-ū Chiàu-an-khiuⁿ--ê chiàm ū 0.7%.^[2]

2010 nî 6 hōe í-siōng ê Tâi-oân jîn-kháu sú-iōng Tâi-oân Kheh-ka-gí tī hiong-tìn-chhī-khu tiong ê pí-lē

Khiuⁿ-kháu

Tâi-oân Kheh-ka-gí ê khiuⁿ-kháu sī àn-chiàu chó͘-che̍k-tē hō-miâ--ê.

Sì-koān-khiuⁿ

Sì-koān-khiuⁿ (四縣腔; Kheh-pheng: xi ien kiongˊ) lâi-chū Chheng-kok Kńg-tang-séng Ka-èng Ti̍t-lē-chiu (嘉應直隸州) Têng-hiong-koān (程鄉縣), Heng-lêng-koān (興寧縣), Tìn-pêng-koān (鎮平縣), Pêng-oán-koān (平遠縣) chit sì koān. Sî-koān-kiuⁿ sī Tâi-oân Kheh-ka-gí siōng chú-liû ê khiuⁿ-kháu, mā sī kong-chiòng to͘-ha̍p hòng-sàng (thih-lō͘, chia̍t-ūn) só͘ sú-iōng ê phiau-chún.

Sì-koān-kiuⁿ tī Tâi-oân hun-pò͘ ê só͘-chāi ū:

• Thô-hn̂g-chhī ê Tiong-le̍k-khu, Pêng-tìn-khu, Iûⁿ-mûi-khu (pō͘-hūn), Lêng-thâm-khu.
• Sin-tek-koān ê Koan-se-tìn (pō͘-hūn), Gô-bî-hiong (pō͘-hūn).
• Biâu-le̍k-koān ê Biâu-le̍k-chhī, Chō-kiô-hiong, Kong-koán-hiong, Thâu-hūn-chhī (pō͘-hūn), Lâm-chng-hiong (pō͘-hūn), Sam-oan-hiong, Tōa-ô͘-hiong, Tâng-lô-hiong, Sam-gī-hiong, Se-ô͘-hiong, Thâu-ok-hiong, Tah-lân-tìn (tōa-pō͘-hūn), Thong-siau-tìn (pō͘-hūn), Āu-lâng-tìn(pō͘-hūn).
• Lio̍k-tui Tē-khu: Ko-hiông-chhī ê Bi-long-khu, Sam-nâ-khu, La̍k-ku-khu. Pîn-tong-koān ê Tek-chhân-hiong, Bân-bân-hiong, Lāi-po͘-hiong, Tióng-tī-hiong, Lîn-lo̍k-hiong, Sin-pi-hiong, Ka-tang-hiong, Ko-chhiū-hiong.
• Tâi-tang-koān ê Tî-siōng-hiong, Koan-san-tìn, Lo̍k-iá-hiong, Sêng-kong-tìn, Pi-lâm-hiong, Thài-mâ-lí-hiong.
• Hoa-liân-koān ê Hoān-liân-chhī, Kiat-an-hiong, Hù-lí-hiong.

In-ūi Lio̍k-tui Tē-khu ê Sì-koān-khiuⁿ Lâm Sì-koān-khiūⁿ (南四縣腔)

Hái-lio̍k-khiuⁿ

Hái-lio̍k-khiuⁿ (海陸腔; hoiˊ liugˋ kiongˋ) lâi-chū Chheng-kok Kńg-tang-séng Hūi-chiu-hù ê Hái-hong-koān (海豐縣) kap Lio̍k-hong-koān (陸豐縣).

Tōa-po͘-khiuⁿ

Tōa-pō͘-khiuⁿ (大埔腔; taiˋ pu⁺ kiong⁺)

Jiâu-pêng-khiuⁿ

Jiâu-pêng-khiuⁿ (饒平腔; ngiau pin kiongˇ; Biâu-le̍k Tah-lân: ngiauˋ pinˋ kiongˇ）

Chiàu-an-khiuⁿ

Chiàu-an-khiuⁿ (詔安腔; zhio^ onˇ kiongˇ) lâi-chū Chheng-kok Hok-kiàn-séng Chiang-chiu-hú ê Chiàu-an-koān (詔安縣), Lâm-chēng-koān (南靖縣), Pêng-hô-koān (平和縣), Hûn-siau-koān (雲霄縣). Sû-lūi kah Ho̍h-lò-ōe ū bē-chió só͘-chāi sio-kâng, m̄-koh mā ū chiok chē te̍k-sû ê sû-lūi kap im-ūn cho͘-ha̍p.

Gí-im

Bó-im

Chit tiuⁿ pió í Sì-koān-khiuⁿ ûi chú, kî-thaⁿ khiuⁿ-kháu ē chò chù-kái.^[3] Kî-tiong téng chōa sī Kok-chè Im-piau, ē pâi tò-chhiú sī Kheh-ka-gí Pheng-im Hong-àn, ē chōa chiàⁿ-chhiú sī Tâi-oân Hông-im Hû-hō.

	Chêng-bó-im	Iong-bó-im	Āu-bó-im
Koân-bó-im	[i]i／ㄧ	[ɨ]ii／帀	[u]u／ㄨ
Tiong-bó-im	[e]e／ㄝ	[ə]er／ㄜ	[o]o／ㄛ
Pòaⁿ-kē-bó-im	[ɛ]ee		[ɔ]oo
Kē-goân-im		[a]a／ㄚ

1. "ee, oo" kan-taⁿ Chiàu-an-khiuⁿ leh iōng.
2. "er" kan-taⁿ chhut-hiān tī Hái-lio̍k-khiuⁿ, Jiâu-pêng-khiuⁿ ê sió-chheng (小稱) sû-bóe
3. Tah-lân Jiâu-pêng-khiuⁿ, Hûn-lîm Chiàu-an-khiuⁿ, Lio̍k-tui Ko-chhiū téng-téng só͘-chāi bô bó-im /ɨ/.^{[bô chhut-chhù]}

Chú-im

Siaⁿ-tiāu

Í-hā ê chu-liāu sī tùi Kheh-ka Úi-oân-hōe ê kàu-châi lâi--ê.^[4] Tān-sī ha̍k-chiá Tēⁿ Bêng-tiong (鄭明中) bat chò-kòe tiâu-cha, tit-tio̍h bô-kâng ê tiāu-ta̍t.

Tâi-oân Kheh-ka-gí kok chhù-hong-giân siaⁿ-tiāu hô-hó kap tiāu-ta̍t

	Im-piâⁿ		Iông-piâⁿ	sióng-siaⁿ	Im-khì	Iông-khì	Im-ji̍p	Iông-ji̍p
lē-jī	夫		扶	府	富	護	福	服
Pak-sì-koān-khiuⁿ (Biâu-le̍k)	vˊ 24	v+ 33	vˇ 11	vˋ 31	v 55		vdˋ 2	vd 5
Lâm-sì-koān-khiuⁿ (Bi-long)	vˊ 24	v+ 33	vˇ 11	vˋ 31	v 55		vdˋ 2	vd 5
Hái-lio̍k-khiuⁿ	vˋ 53		v 55	vˊ 24	vˇ 11	v+ 33	vd 5	vdˋ 2
Tōa-po͘-khiuⁿ	v+ 33	vˊ35[chù 1]	vˇ 113	v^ 31	vˋ 53		vd^ 21	vdˋ 54
Jiâu-pêng-khiuⁿ (Sim-tek)	vˇ 11		v 55	vˋ 53		vˊ 24	vˋ 2	v 5
Jiâu-pêng-khiuⁿ (Tah-lân, Thô-hn̂g)	vˇ 11		vˋ 53	v^ 31		v 55	vˋ 2	v 5
Chiàu-an-khiuⁿ	vˇ 11		vˋ 53	v^ 31		v 55	vdˊ 24	vdˋ 43

1. v tāi-piáu ūn-bó，vd tāi-piáu tòa po̍k-phò-im ê ūn-bó, tō sī ji̍p-siaⁿ-ūn; siaⁿ-tiāu hû-hō thóng-it piau-sī tī leh chiàⁿ-pêng-téng--á.
2. Tâi-oân Kheh-ka-gí sióng-siaⁿ bô hun im, iông.

Piàn-tiāu

Sì-koān-khiuⁿ ê piàn-tiāu

1. Im-piâⁿ (24) im-chat āu-piah tòe khì-siâⁿ (55), iông-ji̍p (5) ia̍h sī lēng-gōa chi̍t ê im-piâⁿ (24), thâu-chêng hit-ê im-chat lóng ài tha̍k-chò 11, káⁿ-ná sī iông-piâⁿ.
   • 新衫 (xinˊ samˊ) tha̍k--khí-lâi káⁿ-ná “xinˇ samˊ”.
   • 針線 (ziimˊ xien) tha̍k--khí-lâi káⁿ-ná “ziimˇ xien”.
   • 音樂 (imˊ ngog) tha̍k--khí-lâi káⁿ-ná “imˇ ngog”.

Bûn-jī

• Hàn-jī
  • Kheh-gí hàn-jī (hām Tâi-oân Kheh-ka-gí thui-chiàn iōng-jī)
• Piáu-im Pûn-jī
  • Kheh-gí Pe̍h-oē-jī (Pha̍k-fa-sṳ)
  • Tâi-oân Kheh-ka-gí Pheng-im Hong-àn
  • TLPA téng
• Hàn-lô (hàn-jī kap Lô-má-jī sio lām)