Fonetica d'o francés

From Wikipedia, the free encyclopedia

Remove ads

A fonetica d'o francés explica a traviés de lei fonetica a buena part d'a evolución dende o latín orichinal ta o francés moderno. Tamién ye un criterio pa identificar os galicismos present en atras luengas.

Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla.
Remove ads

Vocalismo

O sistema vocalico de partida en a evolución dende o latín ta o francés ye o sistema vocalico d'o latín vulgar u sistema cualitativo italico que en l'aragonés y as atras luengas galorromanicas y iberorromanicas[1]. Manimenos as vocals d'o francés amuestran una diferent evolución pendendo si a silaba ye libre u zarrada, a l'igual que en as atras luengas d'Oil[2].

Silaba libre

A Ĭ curta evolucionó ta oi[1] en silaba libre:

  • FICATUM > foie[3] ("figado").
  • FĬRE > foi ("fe").
  • LICERE > loisir[3] ("tiempo libre").
  • PARIES > paroi[3] ("paret").
  • PICEM > poix[3] ("pez", "pegunta").
  • PĬLE > poil ("pelo").
  • PĬPER > poivre ("pebre").
  • PĬRA > poire ("pera").
  • PISUM > pois[3] ("bisalto").
  • SĬTE > soif ("sete").
  • VIA > voie ("vía").
  • VICES > fois[3] ("vegada").

A Ē luenga latina evoluciona ta oi[1] en silaba libre:

  • TĒLA > toile ("tela").
  • VĒLU > voile ("velo").
  • HABĒBAT > avoit > avait ("heba", tercera persona singular d'o pasau imperfecto d'indicativo).
  • Infinitivos acabaus en -oir.
    • CREDĒRE > croire ("creyer").
    • HABĒRE > avoir ("haber", "tener").
  • Sufixo de formación vechetal -ĒTUM, -ĒTA > -oi, -oie (sufixo -et(o), -eta).

Tamién se produció esta evolución en as silabas trabadas en as que a consonant ya heba evolucionau ta una i:

O diptongo oi evolucionó ta /óe/ primero, en o sieglo XIII ta /oé/, y en o sieglo XVI ya existiba una pronunciación en /uá/ que se fació normativa dimpués d'a Revolución Francesa[1].

A Ĕ curta latina evolucionó ta ie en silaba libre[1] dando resultaus pareixius a los de l'aragonés:

  • PĔDE > pied.
  • PĔTRA > pierre ("piedra").
  • FĔLE > fiel.
  • MĔLE > miel.
  • BĔNE > bien.

As Ā luenga y Ă curta latinas se palatalizan en silaba libre convertindo-se en una e. Esto representa una d'as diferiencias mes importants entre francés y occitán[1].

A Ŏ curta latina evolucionó ta eu en silaba libre:

  • NŎVEM > neuf ("nueu").
  • MŎLA > meule.
  • *CŎRE > coeur ("corazón").
  • FŎCU > feu ("fuego").

Se sabe que primero a Ŏ curta se convertió en una o ubierta, que dimpués diftongó en . O diftongo disimiló ta , que remató fusionando-se con o diftongo eu en una /ö/ que se representa ortograficament como eu, de fueras de silabas con c y g[1].

A Ō luenga latina en silaba libre evolucionó ta eu

  • VŌTA > voeu ("voda").
  • FLŌRE > fleur ("flor").
  • Sufixo -ŌSO, -ŌSA > -eux, -euse (sufixo -oso).

Se sabe que primero diptongó en -ou-, que dimpués se disimiló en eu, que remató fusionando-se con o diftongo en una /ö/ que se representa ortograficament como eu[1].

A Ŭ curta latina en silaba libre evolucionó ta eu:

A Ū luenga no amuestra evolucions diferents en situacions de silaba libre u zarrada, en os dos casos se produce la suya palatalización ta /ü/ d'acuerdo con una tendencia present en o galorromance[2].

Silaba zarrada

A Ō luenga latina en silaba zarrada u rematada en consonant evolucionó ta o en o sistema vocalico d'o latín vulgar, pero dimpués en francés evolucionó ta u pa ocupar o espacio fonetico vuido creyau por haber-se dau enantes a evolución d'a u latina ta ü. N'esta evolución o francés coincide con atras luengas que tienen ü como l'arpitán, l'occitán, o retorromanico y as luengas galoitalicas, por o menos en part d'os respectivos dominios linguisticos. En francés antigo s'escribiba o u u pero dende o sieglo XIII s'imposó a grafía ou.

  • OLLA > oule ("olla" en francés antigo).
  • CORTE > cour ("cort").
  • TORTA > tourte ("torta").
  • FORMA > furme ("forma" en francés antigo, en francés actual se fa servir o cultismo forme).
Remove ads

Consonantismo

En o consonantismo destaca a lei fonetica por a que o francés y atras luengas d'oil palatalizan o fonema /K/ d'a silaba latina inicial CA-, quedando una africada representada graficament como una ch-[1]

  • CAPUT > chief (francés antigo) > chef (en aragonés antigo teneba o cognato "cabo").
  • CANE > chien ("can").
  • CAPRA > chèvre ("cabra").
  • CARRU > char ("carro").
  • CABALLU > cheval ("caballo").
  • CANTARE > chanter ("cantar").
  • CAMERA > chambre ("cambra").
  • CATENA > chaîne[4] ("cadena"), palabra amprada en chistabín como ixena.

Esto tamién s'observa en a evolución d'a cheminada latina -CC-:

  • BŬCCA > bouche ("boca").
  • SICCA > sèche ("seca").
  • VACCA > vache ("vaca").
  • *BRECCA (amprau d'o francico breka) > brèche ("breca").

As consonants oclusivas intervocalicas latinas sonoras -B-, -D-, -G- y xordas -P-, -T- y -K- tienden a desapareixer:

  • PRECARE > prier ("pregar").
  • NEGARE > nier ("negar").
  • SETA > soie ("seda").
  • CATENA > chaîne[4] ("cadena").

Bi ha una epentesi de consonant-puent en os grupos consonanticos secundarios con m, n, l, ss como primer elemento, y en os grupos -m'l- y -n'l-, grupos consonanticos cambian por estar mes familiars os grupos consonanticos latinos -MBR- (en UMBRA), -STR- (en FENESTRA), u romances -ndr- (en fendre), -mbl- (en ambler) y -ngl- (en ongle).[1]

  • NUMERU > *NUMRO > nombre.
  • CINERE > *CINRE > cendre.
  • SIMULARE > *SIMLARE > sembler.
  • ESSERE > estre > être.
  • ESPINULA > espingle > épingle.

Bi ha un accento de frase que reemplaza l'accento tonico d'as parolas[2].

O grupo QU- perdió o suyo elemento semivocalico y quedó redueito a k-. Por o que fa a la evolución de QU- enta k- Ye una evolución fonetica que encomenzó en a evolución interna d'os pronombres relativos e interrogativos latinos, que yeran as parolas d'uso mes frecuent con este grupo inicial. En a evolución d'este grupo chunto con vocal palatal (QUI, QUE), bi ha diferiencias importants entre o francés y as luengas d'oïl d'o nord-este como o picardo, valón y lorenés (a "Belgo-romania")[1].

  • QUOMODO > comme.
  • QUĪNDECIM > quinze.
  • QUĪ > qui (pronombre relativo de subchecto que equivale parcialment a l'aragonés qui).
  • QUAERERE > querre (en francés antigo) > quérir.
  • QUETU > coi.
  • QUATTUOR > catre.
  • QUALE > quel ("cual").

En os casos en os que ye secundario tamién se reduce:

  • COACTICARE > cacher.
  • COAGULAT > caille.

O grupo GU- tenió una evolución pareixida a la d'a suya posición interior en SANGUIS ("sangre") y LINGUA ("luenga") y a la d'o grupo inicial QU- y afectó mes a sobén a parolas d'orichen chermanico encomenzadas por W-[1]:

  • Werra > guerre ("guerra").
  • Wisa > guise.
  • Wardôn > garder ("guardar").
  • Warnjam > garnir ("guarnir").

Un fenomeno important en a evolución d'as consonants finals en francés ye a ligazón u liaison, tamién documentau en provenzal, y mesmo en belsetán con a l cheminada. A liaison consiste en a pronunciación d'una consonant muda cuan a palabra deixa d'estar aislada. A liaison nunca no se fará con a conchunción copulativa et ni con as s finals d'as parolas composadas.[5] Os emplegos d'a liaison se clasifican en obligatorios u facultativos.[6]

Lo grupo latino -TY- precediu de vocal orichina una "s sonora" y por metatesi la suya -y- se combina con esta vocal:

  • RATIONE > rayzon > raison.
  • PRETIARE > prieyzer > priser.
  • -ITIA > -ise.

Lo grupo latino -CI- precediu de vocal orichina una "s xorda" y por metatesi la suya -y- con esta vocal:

  • FACIA > face.
  • FACTIONE > façon.
  • -ICIA > -esse.
Remove ads

Referencias

Bibliografía

Loading related searches...

Wikiwand - on

Seamless Wikipedia browsing. On steroids.

Remove ads