Idioma friulanu

La llingua friulana, qu'en friulanu se llama furlan ye una fala románica del greyu retorrománicu; davezu inclúise dientro del ladín col que tien munches analoxíes pero estrémase nes influyencies d'otres llingües asina como pola so perceución social.

furlan y lenghe furlane
Faláu en
Faláu en	Italia y Rumanía
Númberu de falantes
Falantes Tipu Añu 300 000 2002
Datos
Familia	Retorrománicu
Estáu de vulnerabilidá	3 definitivamente en peligru
Sistema d'escritura	alfabetu llatín
Reguláu por	Agencia Regional para la Lengua Friulana (es)
Códigos
ISO 639-2	fur
ISO 639-3	fur

Romanía

Esti artículu fai parte de la serie Llingües romániques

Grupos llingüísticos

Iberorrománicu Occitanorrománicu Galorrománicu Retorrománicu Galoitalianu Italorrománicu Balcanorrománicu Sardorrománicu

Historia

La so formación llévase a cabu sobre l'añu 1000, mientres que les sos primeres espresiones lliteraries apaecen nel sieglu XIII cola poesía Piruc myo doz inculurit (El mio frutu, dulce y coloríu). Nel sieglu XVI el poeta Ermes de Colloredo dio a la llingua dignidá lliteraria coles sos obres sobro problemes diarios. Pero ye'l sieglu XIX cuando, cola obra poética de Pietro Zorutti y la prosa de Caterina Percoto, se vive la renacencia de les lletres friulanes.

Nesti mesmu sieglu naz el primer pallabreru friulanu, obra del Abade Pirona, y ye la principal figura friulana, el llingüista Graziado Isaia Ascoli, el que saca de la escuridá a esta llingua y crea la Sociedá Filolóxica Friulana pal espardimientu de la fala.

Anguaño, el centru de la llingua ta allugada na discusión sobre la norma gráfica a siguir pal bon desendolcu de la llingua.

Variantes

Esencialmente, distínguense cuatro, recíprocamente comprensibles ente toes elles. La distinción básase na terminación común de los sustantivos de la viniente forma:

• Friulanu del medio Friul y del arrodiu d'Udine: -e. Ye la forma estándar
• Friulanu de la Carnia: -o/-e.
• Friulanu de la Chanura de Friul y del Isontino: -a.
• Friulanu d'El Pordenonese: -a.

Clasificación llingüística

• Indoeuropéu
  • Itálicu
    • Románicu
      • Románicu occidental
        • Retorrománicu
          • Friulano

Bibliografía

• Consulta la edición de Wikipedia n'idioma friulanu.
• Paola Benincà, Laura Vanelli, Linguistica friulana, Unipress, Padova, 2005.
• Franc Fari (cur.), Manuâl di lenghistiche furlane, Forum, Udine, 2005.
• Giuseppe Francescato, Dialettologia friulana, Società Filologica Friulana, Udine,1966.
• Giovanni Frau, I dialetti del Friuli, Società Filologica Friulana, Udine, 1984.
• Sabine Heinemann, Studi di linguistica friulana, Società Filologica Friulana, Udine, 2007.
• Carla Marcato, Friuli-Venezia Giulia, Laterza, Roma - Bari, 2001.
• Piera Rizzolati, Elementi di linguistica friulana, Società Filologica Friulana, Udine, 1981.
• Paolo Roseano, La pronuncia del friulano standard: proposte, problemi, prospettive, Ce Fastu?, LXXXVI (2010), n. 1, p. 7-34.
• Federico Vicario (cur.), Lezioni di lingua e cultura friulana, Società Filologica Friulana, Udine, 2005.
• Federico Vicario, Lezioni di linguistica friulana, Forum, Udine, 2005.

Llingües romániques
Sardorrománicu	Sardu
Iberorrománicu	Galaicoportugués (Portugués • Gallegu • Gallegoasturianu • Fala de Xálima) • Asturlleonés (Asturianu • Lleonés • Mirandés • Estremeñu • Cántabru) • Castellanu • Navarroaragonés (Navarru • Aragonés)
Occitanorrománicu	Gascón • Llinguadocianu • Provenzal • Catalán-valencianu-balear (Balear • Catalán • Valencianu)
Galorrománicu	Llingües d'Oïl (Borbonés • Francés • Galó • Normandu • Picardu • Pictavín-santonxés • Franc-Comtois • Valón)
Galoitalianu	Piamontés • Lombardu • Ligur • Emiliano-Romañol • Vénetu
Retorrománicu	Romanche • Friulanu • Ladín
Italorrománicu	Italianu • Corsu • Napolitanu • Sicilianu
Balcanorrománicu	Dálmata • Rumanu • Macedorrumanu • Istriorrumanu • Meglenorrumanu