Жилина

Жилина (словак. Žilina, венгр. Zsolna, нем. Sillein, пол. Żylina) — Словакияның төньяҡ-көнбайышындағы ҡала, Кисуца һәм Райчанка йылғаларының Ваг йылғаһына ҡойған урында урынлашҡан, Жилина крайының үҙәге. Халҡы һаны яҡынса 86 мең кеше тәшкил итә.

Жилина
словак. Žilina
Байраҡ[d]
Нигеҙләү датаһы	1069
Рәсми атамаһы	Žilina
Дәүләт	Словакия[1]
Административ үҙәге	Жилин крайы[d], Жилина[d] һәм Жилинский край[d]
Административ-территориаль берәмек	Жилина[d]
Сәғәт бүлкәте	UTC+1:00[d] һәм UTC+2:00[d]
Һыу ятҡылығы буйында урынлашҡан	Ваг[d]
Халыҡ һаны	80 257 кеше (31 декабрь 2024)[2]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек	345 метр
Туғандаш ҡала	Днепр[3][4][5]
Майҙан	80,036418 км² (2024)[6]
Почта индексы	010 01
Электрон почта	[e-mail]
Рәсми сайт	zilina.sk/eng/
Һәйкәлдәр исемлеге	list of cultural heritage monuments in Žilina[d]
Иң тәүге яҙма ваҡыты	1297
Урындағы телефон коды	041
Номер тамғаһы коды	ZA
Бында ерләнгән кешеләр категорияһы	Q77966768?
Элементтың күренеше өсөн категория	Category:Views of Žilina[d]
Жилина Викимилектә

Университет, Kia Motors Slovakia автомобилдәр төҙөү заводы бар

Будатин замогы, Мариин майҙаны ансамбле, күп һанлы костёлдар һәм һарайҙар һаҡланған.

Тарихы

Замок Будатинский

V быуатта төбәктә славяндар йәшәгән. Беренсе славян ҡаласығы Жилина биләмәһендә IX быуат менән даталана. Ҡала беренсе тапҡыр 1297 йылда телгә алына, 1327 йыл ҡала хоҡуҡтарын ала.

XIII быуат аҙағында Жилина ҙур янғындан зыян күрә, ҡалаға немец колонистары килә, улар уны төҙөкләндерә башлай. 1381 йылда Венгрия короле ҡалаға словактарҙың ялыуына яуап итеп, ҡала мэрияһына словактарҙы һәм немецтарҙы сиратлап һайлау ҡағиҙәләрен нығытыусы хоҡуҡтар бирә.

XV быуатта ҡала ныҡ үҫешә башлай. XVI—XVII быуаттарҙа Жилина Венгрияла реформация үҙәге була. XVIII быуатта ҡалала янғындар һәм эпидемиялар башлана, ҡала ныҡ зыян күрә.XIX быуаттың икенсе яртыһында ҡала үҫешә башлай, бында бик күп завод һәм фабрикалар төҙөлә.

Бөйөк Ватан һуғышы барышында ҡала 1945 йылдың 30 апрелендә Моравия-Остравия операцияһы барышында 4-се Украина фронты ғәскәрҙәре составындағы полковник В.Е. Васильевтың 138-се уҡсылар дивизияһы, генерал-лейтенант Н.В. Медведевтың 17-се гвардия уҡсылар корпусы, полковник Селнер Ярославтың 3-сө айырым чехословак пехота бригадаһы, бригада генералы Клапалек<span typeof="mw:Entity" id="mwSQ"> </span>Карелдың 1-се Чехословакия армия корпусы, полковник В.Ф. Мироновтың артиллерия бригадаһы азат итә^[7]

Бөгөн Жилина ҡалаһы ҙурлығы буйынса Словакияла бишенсе булып тора, университет ҡалаһы (1953 йыл). 1960 йылда Жилин университетына нигеҙ һалына. Боронғо ҡала үҙәге 1990 йылда тергеҙелә. 2006 йылда Kia Slovakia Motors заводы эш башлай.

Географияһы

Жилина 49° төньяҡ киңлектә, 18° көнсығыш оҙонлоҡта, диңгеҙ кимәленән 345 м бейеклектә, таулы урында урынлашҡан.

Климаты

Ҡала климаты сағыштырмаса йылы йәйе һәм һалҡын ҡышы менән дымлы континенталь. Июнь айында яуым-төшөм күберәк, февралдә— әҙерәк. Йәй июндән авгусҡа тиклем 3 ай самаһына һуҙыла, ҡыш — декабрҙә февралгә тиклем. Иң яҡты оҙон көн июнь–июлдә (16 сәғәт), иң ҡыҫҡа ваҡыт — декабрь (8 сәғәт).

Ҡала климаты
Күрһәткес	Ғин	Фев	Мар	Апр	Май	Июн	Июл	Авг	Сен	Окт	Ноя	Дек	Йыл
Уртаса максимум, °C	0	3	8	14	20	22	25	25	20	14	6	1	13,2
Уртаса минимум, °C	−5	−5	−1	3	8	10	12	12	9	5	0	−4	3,7
Яуым-төшөм нормаһы, мм	28,5	26,7	31,0	40,8	48,2	69,9	68,4	51,9	47,4	41,9	39,1	34,2	528
Сығанаҡ: WeatherAtlas

Халҡы

Жилина ҡалаһының халҡы һаны^[8][9].

Жилина халҡы[10]
Йыл	Халыҡ	Йыл	Халыҡ	Йыл	Халыҡ	Йыл	Халыҡ
1890	4100	1950	18000	1980	83000	2014	90 000
1900	5600	1961	32500	1991	83911	2017	325 103
1910	9200	1965	37000	2001	85400	2018	110 000-дән
1921	12000	1970	41800	2011	81494	2019	500 114
1930	17500	1975	56000	2012	84360	2020	550 130

Транспорты

Жилинала транспорт автобус һәм троллейбустарҙан ғибәрәт. 1994 йылда Жилинала троллейбус хәрәкәте асыла.

Спорты

Ҡала Цоргонь-Лигала сығыш яһаусы «Жилина» футбол клубы бар.

Туғандаш ҡалалар

• Измир, Төркиә (1997)^[11]
• Красноярск, Рәсәй (2011)^[12]
• Бельский-Бяла, Польша
• Благоевград, Болгария
• Корбьи, Бөйөк Британия
• Ҡалып:Флаг Бенина Котону, Бенин
• Чеховице-Дзедзицае, Польша
• Чанчунь, ҠХР
• Днепр, Украина
• Феррара, Италия
• Фридек-Мистек, Чехия
• Гродно, Белоруссия
• Ханиья, Греция
• Кикинда, Сербия
• Нантер, Франция