Киркенес

Киркенес (норв.Kirkenes — Хиркенес^[4], фин.Kirkkoniemi, с-саамск. Girkonjárga) — Норвегияның төньяҡ-көнсығыш өлөшөндә, Финнмарк фюлькаһында, рәсәй-норвегия сигенән яҡынса 8 км алыҫлыҡтағы ҡала.

Киркенес
норв. Kirkenes Kven: Kirkkoniemi Skolt Sami: Ǩeârkknjargg[1]
Нигеҙләү датаһы	1826
Этнохороним	kirkenværing
Рәсми тел	букмол[d]
Дәүләт	Норвегия
Административ үҙәге	Сёр-Варангер
Административ-территориаль берәмек	Сёр-Варангер
Сәғәт бүлкәте	UTC+1:00[d]
Халыҡ һаны	3535 кеше (1 ғинуар 2024)[2]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек	9 ± 0 метр
Туғандаш ҡала	Карс[d] һәм Никель[d]
Майҙан	2,15 км² (1 ғинуар 2015), 2,15 км² (4 ноябрь 2019)[3]
Рәсми сайт	svk.no
Киркенес Викимилектә

Тарихы

1826 йылдың 14 майына тиклем Фэлледсдистрикт территорияһында урынлашҡан (Дөйөм районда) — Швеция һәм Рәсәй кондоминимумында, шунан һуң бөтә тиерлек бәхәсле территориялар (шул иҫәптән Киркенес) Швецияға күсә.

Икенсе донъя һуғышы

Киркенеста йәйәүлеләр зонаһы

Киркенес сиркәүе һәм русса, норвежса яҙыуҙар менән юл күрһәткестәре (Kirkegata — һүҙмә һүҙ Сиркәү урамы)

Икенсе донъя һуғышы йылдарында көслө бомбалар һөжүменә дусар була — ҡалаға 320 һауа һөжүме яһала. 1944—1945 йылдарҙа Киркенестың комендант урынбаҫары, һуңынан билдәле шәрҡиәтсе Дьяконов Игорь Михайлович; 1990-сы йылда уға ҡаланың почетлы гражданы исеме бирелә.

Климаты һәм географияһы

Киркенес Норвегияның иң төньяҡ-көнсығышында, төньяҡ поляр түңәрәктән төньяҡҡа ҡарай яҡынса 400 км алыҫлыҡта ята. Ҡала Варангер-фьорд фьорды тармаҡтарының береһендә, Рәсәй сигенән алыҫ түгел урынлашҡан.

Поляр көнө 21 майҙан алып 17 июлгә тиклем, поляр төн — 21 ноябрҙән алып 21 ғинураға тиклем дауам итә. Яр буйында урынлашыуына ҡарамаҫтан, ҡала континенталь климатҡа күсеүсән. Уртаса айлыҡ температура ғинуарҙа -11,5 °C алып июлдә 12,6 °C. тиклем үҙгәрә. Уртаса йыллыҡ яуым-төшөм кимәле — яҡынса 450 мм. Иң түбән температура --41°C, иң юғары температура 32,7 °C теркәлгән. Иң юғары уртаса айлыҡ температура 2004 йылда билдәләнгән һәм 16,9 °C тәшкил иткән.

Киркенес— Бьерневатн тимер юлы Киркенес портын һәм Сер-Варангер коммунаһындағы Бьёрневатн шахтаһын тоташтыра. Фин Рованиемиһынан Киркенесҡа тиклем 529. км оҙонлоғондағы тимер юлы төҙөү планлаштырыла^[5].

Билдәле шәхестәре

• Киркенеста саңғы ярышы буйынса өс тапҡыр Олимпия уйындары чемпионы Вегард Ульванг тыуған.
• Киркенеста донъя транс музыкаһы йондоҙо Эрьян Гильсен йәшәй.

Иҫтәлекле урындары

• Икенсе донъя һуғышы музейы
• Руаль Амундсен (Роальд Амундесн) майҙанында Ҡыҙыл Армия һалдаттарына һәйкәл
• Саам рәссамы Йон Савио музейы

Туғандаш ҡалалар

• Воркута, Рәсәй
• Никель, Рәсәй^[6]
• Карс, Төркиә