Словен теле

Словен теле (jezik slovenski, slovenščina) — һинд-европа теле, көньяҡ словен теленең көнбайыш тармағына ҡарай. Словен теле, лужица менән бер рәттән, ике һан (двойственное число) һаҡлаған славян телдәренең береһе.

Словен теле
Телдең үҙатамаһы	slovenski jezik, slovenščina
Илдәр	Словения, Австрия, Италия, Венгрия, Хорватия, Германия, АҠШ, Канада, Аргентина, Австралия, КАР
Рәсми хәле	Словения  Европа Берләшмәһе
Был телдә һөйләшеүселәр һаны	2,2 млн
Классификация
Категория	Евразия телдәре
Һинд-Европа телдәре Славян телдәре Көньяҡ словян телдәре Көнбайыш төркөм
Әлифба	латиница (словен алфавиты)
Тел коды
ГОСТ 7.75–97	слв 610
ISO 639-1	sl
ISO 639-2	slv
ISO 639-3	slv
Был телдә Википедия
Шаблон: просмотр • обсуждение • править

Был телдә һөйләшеүселәр һаны — 2 млн кеше, күбеһе Словенияла йәшәй.

Яҙмаһы — латин алфавиты нигеҙендә, гаевица.

Атамаһы

Словен теленең үҙатамаһы (словак теле кеүек) «славян» тигәнде аңлата (сағ. иск.-слав. словѣньскъ)^[1].

XIX быуатҡа тиклем урыҫ телендә словен телен краинский/крайнский, виндский, карниольской, карнийский, хорутанский, хорутанско-словен/хорутано-словен, крайно-словен. XIX быуат аҙағында словинский исеме өҫтөнлөк итә, артабан хәҙерге словен менән ҡыҫырыҡлап сығарыла^[2].

Лингвогеография

Социолингвистик мәғлүмәт

Хәҙерге словен теле шундай бүлектәргә бүленә:

• йыйылма тел (jezik zborni): әҙәби мәктәп, театр теле һәм һ. б.;
• дөйөм, йәки китап-йәнле һөйләү теле (knjižnopogovorni splošno jezik ali): әҙәби — һөйләш варианты, башлыса үҙәк Словенияла һәм, ғөмүмән, ҡалаларҙа ҡулланыла;
• төбәк йәнле һөйләү теле, унан диалекттарға күсә.

Диалекттары

Диалект төркөмө

тар

Словен теле 48 диалектҡа бүленә, улар ете төркөмгә берләшәләр: каринтия, приморье, ровтар, гореньско, доленьско, штирия һәм паннон уйһыулығындағы. Кочевье һөйләше айырым тора (Кочевье ҡалаһының һәм тирә-яҡтарының ҡатнаш төркөмө, элек немецтар йәшәгән урын)^[3][4].

Словен теленең ваҡ әҙәби телдәре

• Прекмурье-словен теле бөгөнгө көндә дөйөм әҙәби тел менән ҡыҫырыҡлап сығарылған тиерлек, әммә Венгрияла ҡулланыла (мәҫәлән, «Porabje» гәзитендә).
• Резьян теле Италияла (rozajanski/jazek rozojanski/langäč, rozajanskë/rumuninjë rozojanskë' po näs, po našin): Резьела лингвистик һәм лингвистик булмаған факторҙар арҡаһында дөйөм словен норма бер ҡасан да ҡулланылмаған, резьяндар үҙҙәренең урындағы һөйләштәрендә яҙғандар. Резьян диалекты XVI быуатҡа тиклем корош төркөмөнөң бер өлөшө булған. Каринтияла кеүек һөйләшәләр .: žená (вм. žéna), vilažej (вм. pomlad), štredi (вм. štirideset), petardu (вм. petdeset), gorica (вм. dvor), čarnjël (вм. rdeč), әммә төньяҡ-көнсығыш Фриулиҙың немец һәм роман колонизацияһынан һуң, тик диңгеҙ алды төркөмдәренең иң төньяҡ диалекттар төркөмө менән генә бәйләнеш һаҡланған. Роман лексикаһының һәм синтаксисының көслө тәьҫире; мәҫәлән, 60- тан алып 99 тиклем иҫәп егермеләп ҡулланыла : štirkrat dwisti dëset nu (« дүрт тапҡыр егерме һәм ун») вм. devetdeset. Ҡара И. А. Бодуэн де Куртенэның ентекле тикшеренеүе «Резья һәм резьяндар», 3- сө том (1- се бүлеге) « Славян йыйынтығы», Пб., 1876, 223—371 стр.

Словен яҙмаһы

Бохоричица

Глаголица һәм кириллицаны файҙаланыу буйынса миҫалдар аҙ, словенса латиница менән яҙғандар, уның етешһеҙлеге булып . [ʒ], [ʃ] һәм [tʃ] тамғаларының юҡлығы тора (йәғни урыҫ өндәренә яҡын «ж», «ш» һәм «ч», тап килә). Был проблемаларҙы төрлө ваҡытта төрлөсә хәл иткәндәр.

• Реформация ваҡытынан 1850 йылға тиклем . «бохоричицаны» ҡулланыу өҫтөнлөк иткән. Адам Бохорич исеме менән йөрөтөлә (1520—1598). Бохоричица системаһында латин хәрефе <b id="mwiw">'S</b> төрлө өн әһәмитендә ике формаһы ҡулланыла һәм шипящийҙарҙы билдәләү өсөн хәреф бәйләнеше ('s [з], ſ [с], z [ц], sh [ж], ſh [ш.], zh [ч]). Был системаның етешһеҙлектәре — [з]/[с], [ж]/[ш] һүҙ башында айырылмауы, әгәр ул баш хәреф менән яҙылһа (у юл хәрефе юл 's/ſ дөйөм баш хәреф 'S). Бохоричица һуңғы яҙған шағирҙарҙың береһе Франц Прешерн (1800—1849).

Дайнчица

Метелчица

• XVIII быуаттың беренсе яртыһында «дайнчица» ҡулланылған (Петр Дайнко исеме менән йөрөтөлә , 1787—1873) һәм «метелчица» (Франц Метелко исеме менән йөрөтөлә, 1779—1860), кириллицанан үҙләштергән [ʃ], [tʃ] һәм [ʒ] тамғалар өсөн система.
• XIX быуаттың уртаһынан хәҙерге ваҡытта тиклем модифицирланған (ике хәрефкә ҡыҫҡартылған , Ć һәм Đ) Людевит Гайҙың хорват алфавиты («гаица») ҡулланыла. Хәҙерге словен алфавиты 25 хәрефтән тора (латин Q, W, X башҡа, Y, ләкин Č, Š, Ž өҫтәп) һәм өс диграфтар — DŽ, LJ, NJ — улар статусы буйынса, серб-хорват теленән айырмалы рәүештә,, хәрефтәргә тигеҙ була алмай (мәҫәлән, кроссвордтарҙа).

хәрефтәр өн (МФА) алло- фон A a [a] B b [b] [p] C c [ts] [dz] Č č [tʃ] [dʒ] D d [d] [t] Dž dž [ʤ] [ʧ] E. e. [e, ɛ] F.. f. [f] G g [g] [k] H. h. [x] [ɣ] I i [i] J j [j] K k [k] [g] L l [l, w]

хәрефтәр өн (МФА) алло- фондар Lj lj [ʎ] M m [m] N n [n] [ŋ] Nj nj [ɲ] O o [o, ɔ] P. p. [p] [b] R r [r] 'S s [s] [z] Š š [ʃ] [ʒ] T ' t [t] [d] U u [u] V v [v] [f] Z z [z] [s] Ž ž [ʒ] [ʃ]

Тарихы

Словен теленең тарихын биш осорға бүлергә мөмкин.^[5]:

• 1. VI—VIII быуаттарҙа — словен теленең тарих башы, словендарҙың ата-бабалары көньяҡ славян тибындағы праславян диалектында һөйләшкәндәр;
• 2. IX—X/XI быуаттарҙа — «альп славян», словен, кайкав һәм йыш ҡына чакав диалекттарын берләштерә ; был ваҡытта шундай үҙгәрештәр барлыҡҡа килә :
  • • *y: *byti > *biti «быть» юғала;
    • редуцияланғандар төшөп ҡала һәм улар көслө позицияла асыҡланалар ;
    • оҙон акут ҡыҫҡара: bráta «брата» > bràta;
    • баҫымдың күсеше : *dušà > dúša «душа»;
    • тартынҡыларҙың йомшаҡлыҡ-ҡатылыҡ буйынса корреляцияһы юғала;
    • күсеү *dj > j: *kradja > *kraja;
    • сифаттарҙың муж. р. эйәлек килештә флексиялары алмашына -go алмашына -ga: dobrogo > dobroga > dobrega;
    • ҡылымдарҙың 3 — сө затта берлектә һәм күплектә аҙаҡта -t юғала: *nesetъ > neset > nese;
    • лексикала роман һәм герман телдәренән үҙләштерелгән һүҙҙәрҙең барлыҡҡа килеүе;
• 3. XII—XIII быуаттарҙа — словен теле тарихының башланыуы; был осорҙоң периодтары:
  • • баҫымлы ижек алдынан баҫымһыҙ һуҙынҡының редукцияһы;
    • циркумфлекстың һуңғы ижеккә күсеүе: prôso > prosô;
    • ҡыҫҡа акуттың бер ижеккә һүҙ башына табан алға күсеүе: zvezdá > zvézda;
    • дифтонгылашлыуы ě и ô;
    • танау һуҙынҡы өндәренең деназализацияһы;
    • исемдәрҙең килеш типтарын енес категорияһы нигеҙендә формалаштырыу ;
    • 1 -се затта, берлек һандағы ҡылым ялғауҙарының (флексии -m) таралыуы ;
    • ҡылымдарҙың 3 -сө затта, берлектә -st төшөп ҡалыуы;
    • аорист һәм имперфекттың юғалыуы;
    • роман һәм герман телдәренән һүҙҙәрҙе үҙләштереү дауам итә;
• 4. XIV—XVI века — словен телдәренең диалектлаштырыу осоро;
• 5. XVII—XIX/XX быуаттарҙа — хәҙерге словен теленең формалашыуы.

Словен диалектының иң тәүге билдәле яҙма төрө — «Брижин (Фрейзинген) өҙөк» (Brižinski spomeniki); 972 һәм 1093 йылдар араһында Мёлль йылғаһы үҙәнендә Каринтияла яҙылған . Был словен теленең латинса (каролинг минускул) менән яҙылған дини йөкмәткеле боронғо яҙма ҡомартҡыһы . Ғөмүмән, ул бөгөнгө көнгә тиклем һаҡланған боронғо славян ҡулъяҙмаларҙың береһе булып тора.

XVI быуатта хәҙерге әҙәби словен теленең формалашыуын реформаторҙар Примож Трубарый (1508—1586), Адам Бохорич (1520—1598) һәм Юрий Далматин (1547—1589) эштәре менән бәйләйҙәр. Ул саҡта бөгөнгө Словения Изге Рим империяһының, Австрия империяһы һәм Австро-Венгрияның бер өлөшө булған, уларҙа немец теле элита теле була, ә словенса тик "ябай " кешеләр генә һөйләшкән.

XVIII быуатта әҙәби телдең нигеҙе түбәнге доленьск һәм гореньск диалекттары менән аралаша. Иллиризм һәм панславизм сербхорват, чех һәм урыҫ телдәренән һүҙҙәр алып килә.

1850 йылдарҙа әҙәби словен теленең формалашыуы тамамлана. Әҙәби телдең үҫешенә католик епископы Антоний Сломешек Мартин үҙенең әҙәби эшмәкәрлеге менән ҙур йоғонто яһай. Бөгөнгө словен телендә доленьск консонантизмы һәм гореньск вокализмы бар.

Лингвистик ҡылыҡһырлама

Фонетика һәм фонология

Һуҙынҡылар

Словен һуҙынҡылары

Күтәрелеш	Рәт
	Алғы		Урта		Артҡы
	ҡыҫҡа	оҙон	ҡыҫҡа	оҙон	ҡыҫҡа	оҙон
Юғары	i	iː			u	uː
Урта		eː				oː
Урта	ɛ	ɛː	ə		ɔ	ɔː
Түбәнге			a	aː

Баҫымһыҙ позицияла 6 ғына һуҙынҡы тора: /i/, /ɛ/, /ə/, /a/, /ɔ/, /u/^[6][7].

Тартынҡылар

Словен теленең тартынҡы өндәре (йәйә эсендә фонемалар аллофондары)^[8][9][10]:

	Ирен тартынҡылары		Тел осо тарт.		Тел уртаһы (аңҡау)		Тел арты
Танау өндәре	/m/		/n/		/ɲ/		[ŋ]
Шартлаулы өндәр	/p/	/b/	/t/	/d/			/k/	/ɡ/
Аффрикаттар			/t͡s/	[d͡z]	/t͡ʃ/	[d͡ʒ]
Фрикатив (ышҡылыулы) өндәр	/f/	/v/	/s/	/z/	/ʃ/	/ʒ/	/x/	[ɣ]
Аппроксиманталар	[w]				/j/
Тел эргәһе өндәре			/l/		/ʎ/
Ҡалтыраулы өндәр			/r/

• словен һөйләү телендә әҙәби палаталь (аңҡау) тартыңҡылары урынына [ɲ] һәм [ʎ] (nj һәм lj яҙмала) әйтелештә теш араһы [н] һәм [l]^[11]
• Бөтә тел белгестәре [dʒ] фонемаһын үҙ аллы фонема тип һанамай..^[9].
• Тартынҡылар регрессив рәүештә һаңғырау- яңғырау буйынса ассимиляцияланалар: sladek [ˈslaːdək] «татлы» — sladka [ˈslaːtka] «татлы», glas [ˈɡlaːs] «голос» — glasba [ˈɡlaːzba] «музыка». Һүҙ аҙағында яңғырау тартынҡылар һаңғырауланалар. Өн [л] һүҙ һүҙ аҙағында һәм тартынҡы алдынан [u] күсә : stol [stɔu] «ултырғыс», molčati [mɔuˈtʃaːti] «өндәшмә». [V] өнө күсә [u]. шул уҡ позицияла , ә башында, уртаһында һәм предлогта (бәйләүестәрҙә) v тартынҡыһы алдынан [u] күсә: nov [nɔu], vsak [uˈsaːk] «һәр», predvsem [prɛduˈsɛm] «иң элек- прежде всего», v redu [u ˈreːdu] «в порядке»^[7].
• Тартынҡы [н] барлыҡҡа килеү урынына ҡарап ассимиляциялана [ŋ] тел арты тартынҡылары алдынан [k], [g], [x]: angel [ˈaːŋɡɛu] «фәрештә- ангел». Предлог (бәйләүес) k — [x] башланғыс k- [ɣ] g алдынан - (яҙғанда ике осраҡта ла h хәрефе ҡулланыла).

Просодия

Словен телендәге диалекттарҙа динамик һәм музыкаль (тоник) баҫым типтарының таралыуы^[12]

Элек словен теле музыкаль баҫым менән характерланған , әле лә диалекттарҙың бер өлөшөндә ул һаҡлана. Был системала юғары һәм түбән тондар айырыла, ғәҙәттә, оҙон баҫымлы һуҙынҡы [ər]. Тонлы баҫымлы һуҙынҡы транскрипцияла [ər] юғары тон акут (á), ә түбән тон — циркумфлекс (â); ҡыҫҡа һуҙынҡыла юғары тон гравис (à), түбән тон — ике гравис (ȁ) билдәләнә. Ябыҡ һуҙынҡы хәрефтәрҙең аҫтына нөктә ярҙамы менән (ẹ һәм ọ)^[13] яҙыла.

Морфология

Й.Топоришин словен телендә туғыҙ . һүҙ төркөмөн билдәләй: исем (samostalnik), сифат (pridevnik), рәүеш (prislov), ҡылым (glagol), предикатив (povedkovnik), бәйләүес (predlog), теркәүес (veznik), киҫәксәләр (členek), ымлыҡтар (medmet)^[14].

Исем һүҙ төркөмө

Словен телендә исемдәр һан һәм килеш менән үҙгәрә, шулай уҡ енес категорияһы менән билдәләнә. Һан өс төрлө: берлек, икеле һәм күплек. Исемдәрҙең тик берлек һандағы төркөмө «<i id="mwAy0">singularia tantum</i>», һәм исемдәрҙең тик күплек һанда торғандары «<i id="mwAy8">pluralia tantum</i>» . Килештәр алты — төп килеш (imenovalnik), эйәлек (rodilnik), төбәү (dajalnik), төшөм (tožilnik), ул (mestnik) һәм сығанаҡ (orodnik). Саҡырыу формаһы юғалған. Енес (род) өс — муж. р., жен. р. һәм сред. р.. Ир-ат енесен ((муж. р.) белдергән берлек һанда торған исемдәр йәнле(одушёвлен.) һәм йәнһеҙ (неодушёвлен.) буйынса айырыла^[15].

Ҡатын-ҡыҙ енесенә (жен. р.) исем һүҙ төркөмөнөң килеш менән үҙгәреш миҫалы voda «һыу-вода», mati «әсә-мать», pesem «йыр-песня», stvar «әйбер-вещь»^[16]:

Килеш һәм һан	I склонение	II склонение
Төп килеш берлек һанда	vôda	máti	pésem	stvár
Эйәлек килеш бер.һ.	vodé	mátere	pésmi	stvarí
Төбәү килеш бер.һ.	vôdi	máteri	pésmi	stvári
Төшөм килеш бер.һ.	vodó	máter	pésem	stvár
Сығанаҡ килеш берлек һанда	vodó	máterjo	pésmijo	stvárjo
Урын-ваҡыт килеш берлек һанда	vôdi	máteri	pésmi	stvári
Төшөм килеш. ике һанда	vodé	máteri	pésmi	stvarí
Төбәү.-сығ. килеш ике һанда	vodáma	máterama	pésmima	stvaréma
Төп килеш күплек һанда	vodé	mátere	pésmi	stvarí
Эйәлек килеш күп. һанда	vodá	máter	pésmi	stvarí
Төбәү килеш күп. һанда	vodàm	máterem	pésmim	stvarém
Төшөм килеш күп. һанда	vodé	mátere	pésmi	stvarí
Сығанаҡ килеш күп. һанда	vodámi	máterami	pésmimi	stvarmí
Урын-ваҡыт килеш күп. һанда	vodàh	máterah	pésmih	stvaréh

Й. Топоришин шулай уҡ ҡатын-ҡыҙ енесенә ҡараған (жен. р.) исем һүҙ төркөмдәрен III төр килеш менән үҙгәртеүгә бүлә, бында килеш менән үҙгәрмәгән исемдәр, һәм IV төр менән үҙгәргән сифат һүҙ төркөмөнән субстантивлашҡан исемдәр инә.^[17].

Средний род исемдәренең килеш менән үҙгәреүенә миҫалдар: leto «год», srce «сердце», ime «исем», dekle «девушка», drevo «дерево»^[18]:

Килеш һәм һан	I склонение
Төп килеш бер. һанда	léto	srcé	imé	deklè	drevó
Эйәлек килеш бер. һанда	léta	srcá	iména	dekléta	drevésa
Төбәү килеш бер. һанда	létu	sŕcu	iménu	deklétu	drevésu
Төшөм килеш бер.һанда	léto	srcé	imé	deklè	drevó
Сығанаҡ килеш бер.һанда	létom	sŕcem	iménom	deklétom	drevésom
Урын-ваҡыт килеш бер.һанда	létu	sŕcu	iménu	deklétu	drevésu
Урын-төшөм килеш ике һанда	léti	sŕci	iméni	dekléti	drevési
Төбәү-сығ.килеш ике һанда	létoma	sŕcema	iménoma	deklétoma	drevésoma
Төп килеш күп.һ.	léta	sŕca	iména	dekléta	drevésa
Эйәлек килеш күп.һ.	lét	sŕc	imén	deklét	drevés
Төбәү килеш күп.һ.	létom	sŕcem	iménom	deklétom	drevésom
Төшөм килеш күп. һ.	léta	sŕca	iména	dekléta	drevésa
Сығанаҡ килеш күп. һ.	léti	sŕci	iméni	dekléti	drevési
Урын-ваҡ. килеш күп һ.	létih	sŕcih	iménih	deklétih	drevésih

Сифат һүҙ төркөмө

Сифаттарҙың килеш менән үҙгәреүенә миҫалдар nòv «яңы- новый»^[19]:

Килеш		муж.род	средний род	жен. род
Төп килеш бер. һ.		nòv / nôvi	nôvo	nôva
Эйәлек килеш бер. һанда		nôvega		nôve
Төбәү килеш бер. һанда		nôvemu		nôvi
Төшөм килеш бер. һанда	йәнһеҙ (неодуш.)	nòv / nôvi	nôvo	nôvo
	йәнле(одуш.)	nôvega
Сығанаҡ килеш бер.һ.		nôvim		nôvo
Урын-ваҡыт килеш бер. һ.		nôvem		nôvi
Урын.-төшөм килеш. ике (двойст.)һанда		nôva	nôvi
Төбәң-сығанаҡ килеш ике (дв.)һанда		nôvima
Төп килеш күп.һанда		nôvi	nôva	nôve
Эйәлек килеш күп.һанда		nôvih
Төбәү килеш күп.һанда		nôvim
Төшөм килеш күп.һанда		nôve	nôva	nôve
Сығанаҡ килеш күп.һанда		nôvimi
Урын-ваҡыт килеш күп.һанда		nôvih

Төп сифаттар өсөн сағыштырыу дәрәжәһе хас: төп дәрәжә, сағыштырыу дәрәжәһе һәм артыҡлыҡ дәрәжәһе. Сағыштырыу дәрәжәләре морфологик (һүҙ яһаусы ялғауҙар) һәм аналитик (тасуирлау) юлдары менән яһалалар.^[20]:

1. морфологик ысул менән сифаттарҙың сағыштырма дәрәжәһе (primernik / komparativ) -š-, -j- һәм -ejš- суффикстары (һүҙ яһаусы ялғауҙар) һәм төп дәрәжәләге нигеҙгә ҡушылыусы үҙгәртеүсе ялғауҙар (окончание) ярҙамында барлыҡҡа килә :
   1. mlád «йәш-молодой» — mlájši, húd «яуыз-злой» — hújši, sládek «татлы-сладкий» — slájši, krátek «ҡыҫҡа короткий» — krájši, ràd — rájši «иң яҡшы-лучше, тиҙҙән-скорее» (предикатив булараҡ ҡулланыла йәки бер составлы эйәһеҙ һөйләмдәрҙең хәбәре урынында), tánek «йоҡа-тонкий» — tánjši, májhen «бәләкәй-маленький» — mánjši, gŕd «некрасивый» — gŕši, tŕd «ҡаты» — trši, širòk «киң» — širši, ljúb «яратҡан-любимый» — ljúbši, lép «матур-красивый» — lépši, dóber «яҡшы-хорощий» — bóljši, dólg «оҙон-длинный» — dáljši;
   2. drág «ҡәҙерле-дорогой» — drážji, tíh «тихий» — tíšji, nízek «түбән» — nížji, láhek «еңел» — lážji, vêlik «ҙур» — véčji, visòk «юғары» — víšji, blag — blážji; йәки иҫкергән йәки диалект формалары: kráčji «ҡыҫҡа», méčji «артыҡ йомшаҡ», stárji «өлкән, более старый», globóčji «артыҡ тәрән-более глубокий»;
   3. bogàt «бай» — bogatéjši, dêbel «толстый-йыуан» — debeléjši, strahopéten «ҡурҡаҡ» — strahopétnejši, globòk «тәрән» — globokéjši, srdít «сердитый» — srdítejši, hláden «һалҡын» — hladnéjši, krêpek «ныҡлы» — krepkéjši, svêtel «светлый» — svetléjši, tèmen «темная» — temnéjši, mêhek «йомшаҡ» — mehkéjši, tôpel «йылы» — topléjši, gôrek «ҡыҙыу» — gorkéjši, stàr «иҫке» — staréjši, nòv «яңы» — novéjši һәм башҡа күп кенә;
2. сифаттарҙың сағыштырыу дәрәжәһе аналитик ысул менән һүҙ bolj: bolj slovenski ҡушылмаһы ярҙамында яһала « более словенский».

Һан

«Ике-два», «өс-три», «дүрт-четыре», «биш-пять» һандарының килеш менән үҙгәреше^[19]:

Килеш		«Ике»		«Өс»		«Дүрт»		«Биш»
		мужской род	средний и женский роды	мужской род	Средний и женский роды	мужской род	средний и женский роды
Төп килеш		dvá	dvé	tríje	trí	štírje	štíri	pét
Эйәлек килеш		dvéh		tréh		štírih		pêtih
Төбәү килеш		dvéma		trém		štírim		pêtim
Төшөм килеш		dvá	dvé	trí		štíri		pét
Сығанаҡ килеш		dvéma		trémi		štírimi		pêtimi

Алмаштар

1 — се, 2- се зат алмаштарының (өтөрҙән һуң мөнәсәбәт һүҙҙәр (клитикалар-)^[21]:

Килеш	1-се зат			2- се зат
	Мин	Беҙ	Беҙ икәүләп (вдвоём)	Һин	Һеҙ	Һеҙ икәүләп (вдвоём)
Төп килеш	jàz	mí (м.), mé (ярай.)	mídva (м.), médve (ярай.)	tì	ví (м.), vé (ярай.)	vídva (м.), védve (ярай.)
Эйәлек килеш	mêne, me	nàs, nas	náju, naju	têbe, te	vàs, vas	váju, vaju
Төбәү килеш	mêni, mi	nàm, nam	náma, nama	têbi, ti	vàm, vam	váma, vama
Төшөм килеш	mêne, me	nàs, nas	náju, naju	têbe, te	vàs, vas	váju, vaju
Сығанаҡ килеш	menój / máno	nàmi	náma	tebój / tábo	vàmi	váma
Урын-ваҡыт килеш	mêni	nàs	náju	têbi	vàs	váju

3 -сө зат алмаштарының килеш менән үҙгәреше^[21]:

Килеш	Берлек һаны			Ике (двойственное число) һанда	Күплек һаны
	муж. род	сред. род	жен. род
Төп килеш	òn	ôno	ôna	ônadva (м.), ônidve (сағ.), ônidve (ярай.)	ôni (м.), ôna (сағ.), ône (ярай.)
Эйәлек килеш	njêga, ga		njé, je	njíju, ju/njìh, jih	njìh, jih
Төбәү килеш	njêmu, mu		njéj, jej	njíma, jima	njìm, jim
Төшөм килеш	njêga, ga		njó, jo	njíju, ju/njìh, jih	njìh, jih
Сығанаҡ килеш	njím		njó	njíma	njími
Урын-ваҡыт килеш	njêm		njéj	njíju	njìh

Ҡылым

Ҡылым замандары

Заман системаһы словен телендә хәҙерге һәм киләсәк замандан, перфект һәм плюсквамперфекттан тора^[22].

Хәҙерге заман ҡылымдың зат менән үҙгәрешенә миҫал delati «эшләй-делать», govoriti «һөйләй-говорить», imeti «иметь», jesti «есть», biti «быть» һәм ne biti «не быть»^[23]:

Зат һәм һан	delati	govoriti	imeti	jesti	biti	ne biti
1-се зат бер.һанда	délam	govorím	imám	jém	sèm	nísem
2-се зат бер. һ.	délaš	govoríš	imáš	jéš	sì	nísi
3-сө зат бер.һ.	déla	govorí	imá	jé	jè	ní
1-се зат ике.һ.	délava	govoríva	imáva	jéva	svà	nísva
2-се зат ике һ.	délata	govoríta	imáta	jésta	stà	nísta
3- сө зат ике.һ.	délata	govoríta	imáta	jésta	stà	nísta
1-се зат күп.һ.	délamo	govorímo	imámo	jémo	smò	nísmo
2-се зат күп.һ.	délate	govoríte	imáte	jéste	stè	níste
3-сө зат күп.һ.	délajo	govoríjo	imájo	jedó	sò	níso

Перфект(үткән заман) ҡатмарлы юл менән барлыҡҡа килә: уның формаһы хәҙерге заман. l-сифат ҡылымдан һәм ярҙамсы ҡылымдан biti тора. Ҡылым delati "делать " перфектта (үткән заманда) зат менән үҙгәреше^[24]:

Зат һәм һан	муж. род	жен. род	сред. род
1-се зат бер.һ.	delal sem	delala sem	*delalo sem
2-се зат бер.һ.	si delal	si delala	*si delalo
3-сө зат бер.һ.	je delal	je delala	je delalo
1-се зат ике һ.	sva delala	sva delali	*delali sva
2-се зат ике.һ.	delala sta	delali sta	*delali sta
3- сө зат ике.һ.	delala sta	delali sta	delali sta
1 мн кеше. ч	smo delali	smo delale	*smo delala
2 мн кеше. ч	ste delali	ste delale	*delala ste
3-сө зат күп. ч	so delali	so delale	so delala

Плюсквамперфект формаһы . l-сифат ҡылымдан һәм ярҙамсы ҡылым biti перфектта тора^[24]:

Зат һәм һан	муж. род	жен. род	сред. род
1-се зат бер.һ.	delal bil sem	delala bila sem	*delalo bilo sem
2-се зат бер.һ.	delal bil si	delala bila si	*si delalo bilo
3-сө зат бер. һ	je delal bil	je delala bila	je delalo bilo
1-се зат дв. ч	delala sva bila	delali sva bili	*delali sva bili
2-се зат дв. ч	delala bila sta	delali bili sta	*delali bili sta
3- сө зат дв. ч	delala bila sta	delali bili sta	delali bili sta
1 мн кеше. ч	delali bili smo	delale bile smo	*smo delala bila
2-се зат күп.һ.	delali ste bili	delale ste bile	*delala ste bila
3-сө зат күп.һ.	so delali bili	so delale bile	so delala bila

Киләсәк заман эш-хәрәкәт тамаланған һәм тамамланған ҡылым төрҙәренән ярҙамсы ҡылымды айырым формаға ҡушыу юлы менән biti l яһала^[24]:

Зат һәм һан	муж. род	жен. род	Сред. род
1-се зат бер. һ	bom delal	bom delala	*delalo bom
2-се зат бер.һ.	boš delal	boš delala	*delalo boš
3-сө зат бер.һ.	bo delal	bo delala	bo delalo
1-се зат дв. ч	bova delala	bova delali	*delali bova
2-се зат дв. ч	bosta delala	bosta delali	*delali bosta
3- сө зат дв. ч	bosta delala	bosta delali	bosta delali
1-се зат күп. һ.	delali bomo	delale bomo	*delala bomo
2-се зат күп.һ.	boste delali	boste delale	*delala boste
3-сө зат күп.һ.	bodo delali	bodo delale	bodo delala

һөйкәлештәр

Словен телендә өс һөйкәлеш: хәбәр һөйкәлеше, теләк һөйкәлеше һәм бойороҡ һөйкәлеше бар^[22].

Синтаксис

Һүҙҙәр тәртибе — ирекле, SVO (subject—verb—object) тәртибе база булып тора^[25].

Лексикаһы

Словен лексикаһында тәүге үҙләштереү романизмдарға ҡарай,. Уларҙың словен теленә үтеп инеүе Словенияға славяндарҙың күсеү ваҡыты менән башлана, һәм ул Урта быуаттарға тиклем дауам итә. .Беренсе сиратта, топонимдар: лат. Capris / Caprae > Koper, лат. Sontius > Soča. Бынан тыш, шундай һүҙҙәр : jambor «мачта» < лат. arbor «ағас-дерево», golida «подойник» < вульг..-лат. *galeda, hlače «ыштан-штаны» < средн.-лат. calcae, fant «егет-парень» < итал. fante^[26].

Словен теленең һүҙлек составында VIII быуаттан алып XIX быуатҡа тиклем үҙләштерелгән ҙур һандағы германизмдар урын алған : flinta «мылтыҡ-ружьё» < нем. Flinte, gmajna «общий» < сред. р. ..-нем. gemeine, krompir «картуф» < нем. Grundbirne. Шулай уҡ немец теле аша латин һәм грек сығышлы лексика үтеп ингән: klošter «монастыры», škrinja «сундук», špital «дауахана-больница»^[26].

Өйрәнеү тарихы

Словен телдәре буйынса өҙлөкһөҙ ғилми-тикшеренеү эштәре 1945 йылда ойошторолған Фран Рамовш исемендәге Словен фән һәм сәнғәт академияһында алып барыла. Академияла тел материалын йыйыу, һүҙлектәр һәм атластар төҙөү, диалекттарҙың тарихи грамматикаһының яҙылышын һәм фонотекаһын өйрәнеү эштәре буйынса ғилми эштәр башҡарыла.Әлеге ваҡытта унда словен теленең төп һүҙлектәре төҙөлгән.

• хәҙерге словен әҙәби теленең һүҙлеге — jezika knjižnega slovenskega Slovar (5 томлы, Ljubljana: 1970—1991; электрон версияһы http://bos.zrc-sazu.si/sskj.html),
• орфографик һүҙлек (130 000 артыҡ һүҙ) (Slovenski pravopis, Ljubljana: SAZU ZRC, 2001. — Электрон версия 1500 стр. http://bos.zrc-sazu.si/sp2001.html),
• этимологик һүҙлеге (F. Bezlaj. Etimološki jezika slovar slovenskega, 1-5, 1976—2007 Ljubljana; M. Snoj. Slovar Slovenski etimološki. Ljubljana; SAZU ZRC, 1997, 2003, 2009; һуңғы баҫма, тулыландырылған һәм киңәйтелгән, 30.000 артыҡ һүҙ словен теленең этимологияһын тәшкил итә.)
• словен теленең фразеология һүҙлеге(J. Keber. Frazemov Slovar slovenskih. Ljubljana: SAZU ZRC, 2011).
• тәүге словен лингвистик атласы (atlas 1 lingvistični Slovenski. Človek — telo, bolezni, družina. Ur.J. Škofic. Ljubljana: SAZU ZRC, 2011).

Ике тел корпусы төҙөлгән: Nova beseda http://bos.zrc-sazu.si/nova_beseda.html һәм Gigafida https://web.archive.org/web/20120712022800/http://demo.gigafida.net/

Словен теленең иң абруйлы тасуирлау грамматикаһы Йоже Топоришич тарафынан яҙылған(Toporišič Jože. Slovenska slovnica. 4., izdaja prenovljena in razširjena. — Maribor: Obzorja, 2004. — Str 923., ilustr. — ISBN 961-230-171-9).