Ураҙ (Учалы районы)

Ураҙ (рус. Уразово) — Башҡортостан Республикаһының Учалы районындағы ауыл. 2010 йылдың 14 октябренә халыҡ һаны 1051 кеше булған^[2]. Почта индексы — 453741, ОКАТО коды — 80253888001.

Ауыл
Ураҙ рус. Уразово
Ил	РәсәйРәсәй
Федерация субъекты	Башкортостан
Муниципаль район	Учалы
Ауыл Советы	Ураҙ
Координаталар	54°15′59″ с. ш. 59°07′41″ в. д.HGЯO
Элекке исеме	Миңлебай
Халҡы	↘1051[1] кеше (2010)
Милли состав	башҡорттар
Сәғәт бүлкәте	UTC+6
Почта индексы	453741
Һанлы танытмалар
Автомобиль коды	02, 102
ОКАТО коды	80 253 888 001
ОКТМО коды	80 653 488 101
ГКГН номеры	0518399
Ураҙ

Тарихы

Улус үҙәгенән 24 саҡрым алыҫлыҡта Урал йылғаһы буйында хәҙер Ураҙ кеүек билдәле Миңлебай ауылы булған. Ауыл исеме тәүге төпләнеүсе сотник Миңлебай Ишмәнов исеме менән бәйле. Ауылдың икенсе исеменең сығышы ла билдәле. XIX быуат башында бында Ураҙ Ҡәйепов йәшәй.

XVIII быуат аҙағында ауыл 29 йорттан торған, унда 204 кеше йәшәгән. Киләһе быуат яртыһында вуылда 139 йортта 410 ир-ат һәм 348 ҡатын-ҡыҙ йәшәгән. 1920 йылда унда 1864 кеше менән 389 йорт иҫәпләнгән. 5 йылдан һуң 205 хужалыҡ иҫәпләнгән. Октябрь революцияһына тиклем 1917 йылда бында почта станцияһы булған. Ауылдан 2—3 саҡрым алыҫлыҡта Афанасьев һәм Киселевтың тирмәне урынлаша^[3].

Халыҡ һаны

Бөтә Рәсәй һәм Бөтә Союз халыҡ иҫәбе алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны (кеше)

Иҫәп алыу йылы һәм көнө	Бөтә халыҡ	Ир-егеттәр	Ҡатын-ҡыҙҙар	Ир-егеттәр өлөшө (%)	Ҡатын-ҡыҙҙар өлөшө (%)
1897 йыл 9 февраль (26 ғинуар)
1920 йыл 26 август
1926 йыл 17 декабрь
1939 йыл 17 ғинуар
1959 йыл 15 ғинуар
1970 йыл 15 ғинуар
1979 йыл 17 ғинуар
1989 йыл 12 ғинуар
2002 йыл 9 октябрь
2010 йыл 14 октябрь	1051	503	548	47,9	52,1

Милли составы

2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәтенә ярашлы, күпселек милләт — башҡорттар (98 %)^[4].

Халыҡ һаны буйынса аңлатма төрлө йылдарҙа иҫәп алыу тәртибенең айырмалығы булыу сәбәпле халыҡ һанының үҙенсәлегенә иғтибар итегеҙ.

1939 йыл — бар булған халыҡ һаны.

1989, 2002, 2010 йылдарҙа — даими йәшәгән урыны булып иҫәпләнгән халыҡ һаны

Халыҡ һаны буйынса сығанаҡтар

Ауылдағы халыҡ һаны буйынса мәғлүмәтте халыҡ иҫәбе буйынса алыу урынлы. Бөтә ил күләмендә үткән 1897, 1920, 1939, 1959, 1970, 1979, 1989, 2002, 2010 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса мәғлүмәттәр бар һәм асыҡ ҡулланыуҙа табырға була. Ҡайһы бер китаптарҙы электрон төрҙә асып ҡарап була. 1926 йылғы халыҡ иҫәбе буйынса һәр ауыл тураһында мәғлүмәт осрағаны юҡ әле. Унан башҡа Өфө виләйәтендә 1865, 1879, 1886 йылдарҙа урындағы халыҡ иҫәбе алынған. Тағы ла ревиз яҙмалары аша мәғлүмәт бар.

• 1859 һәм 1865 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.I. Уфимская губерния, 1877. — Уфа:Китап, 2002. — 432 с. ISBN 5-295-03188-8 (ч. I). ISBN 5-295-03133-0.

Өфө виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1859 һәм 1865 йылдарға ҡарата бар.

• 1866 йыл — Список населенных мест. Ч. II. Оренбургская губерния, 1866. — Уфа: Китап, 2006. — 260 с. ISBN 5-295-03815-7 (ч. II). ISBN 5-295-03133-0.

Ырымбур виләйәте ауылдарында халыҡ һаны буйынса мәғлүмәт 1866 йылға ҡарата бар.

• 1897 йыл — Перепись населения. т.45 кн.01 Уфимская губерния. Н.А.Тройницкий (ред.)(С.-Петербург, 1901)

Был китапта Өфө виләйәте ауылдары буйынса мәғлүмәт бар. 500 кешенән күберек булған ауылдар исемлеге.

• 1920 йыл — Населенные пункты Башкортостана. Ч.III. Башреспублика, 1926. — Уфа. Китап, 2002. — 400 с. ISBN 5-295-03091-1 (ч. III). ISBN 5-295-03133-0.

Был китап 1926 йылға ҡарата төҙөлгән, әммә халыҡ иҫәбе 1920 йылға ҡарата бирелгән.

• 1939 йыл — БАССР. Административно-территориальное деление на 1 июня 1940 года – Уфа:Государственное издательство, 1941. – 387 с.

Был китапта 1939 йылғы иҫәп алыу буйынса һәр ауыл буйынса мәғлүмәт бар.

• 1989 һәм 2002 йылдар — Башҡортостан Республикаһы ауылдарында 1989 һәм 2002 йылғы халыҡ иҫәбен алыу мәғлүмәттәре буйынса халыҡ һаны.
• 2010 йыл — Численность и размещение населения Республики Башкортостан по данным Всероссийской переписи населения 2010 года. Статистический сборник.  (рус.)
• Население Башкортостана: XIX-XXI века: статистический сборник / Территориальный орган Федеральной службы государственной статистики по Республики Башкортостан. — Уфа:Китап, 2008. — 448 с.: ил. ISBN 978-5-295-04439-7

1897 йылғы халыҡ иҫәбенән башлап ҡалалар, ҡала төрөндәге ҡасабалар, райондар, район үҙәктәре буйынса халыҡ һаны бар.

Ревизия материалдары

1811 йылда^[5] Ураҙ ауылында ла рәүиз (ревизия) үткәрелә һәм уның материалдары Башҡортостандың Милли архивында һаҡлана.

Географик урыны

• Район үҙәгенә тиклем (Учалы): 25 км
• Яҡындағы тимер юл станцияһы (Учалы): 30 км^[6]

Билдәле шәхестәре

• Аллаяров Ғәзим Закир улы (19.12.1912— 24.12.1993) — партия эшмәкәре, журналист һәм яҙыусы. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыуcы. 1941 йылдан — КПСС, 1973 йылдан — СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. КПСС-тың XXII съезы делегаты
• Талха Ғиниәтуллин (20.04.1925—7.11.2019), рус телендә ижад итеүсе СССР һәм Рәсәй әҙибе. 1978 йылдан СССР Яҙыусылар союзы ағзаһы. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. Башҡортостандың халыҡ яҙыусыһы (2010), Башҡорт АССР-ының атҡаҙанған мәҙәниәт хеҙмәткәре (1990).
• Заһиров Наил Хәйбулла улы (20.11.1925—27.09.2014) — ғалим-тау инженеры, юғары мәктәп эшмәкәре. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. 1958 йылдан Красноярск төҫлө металдар институты уҡытыусыһы, шул иҫәптән 1959 йылдан — уҡыу уҡытыу һәм фәнни эштәр буйынса проректор, 1962—1994 йылдарҙа мәғдән һәм һибелмә ятҡылыҡтарҙы үҙләштереү кафедраһы мөдире. 2006 йылдан — Себер федераль университеты уҡытыусыһы. Техник фәндәр докторы (1970), профессор (1971). РСФСР-ҙың атҡаҙанған фән һәм техника эшмәкәре (1982), СССР-ҙың төҫлө металлургия отличнигы (1970, 1978). I дәрәжә Ватан һуғышы (1985), Ҡыҙыл Байраҡ (1985), Ҡыҙыл Йондоҙ (1967) һәм «Почёт Билдәһе» (1961) ордендары кавалеры.
• Сәғәҙәтов Хәбибулла Сәғит улы — (1915— 5.03.1974) — 112-се Башҡорт кавалерия дивизияһы яугиры, гвардия кесе сержанты[2][3]. II дәрәжә Ватан һуғышы ордены (1945), Ҡыҙыл Йондоҙ ордены (1945) кавалеры
• Зиннуров Өлфәт Ғаяз улы (1950), ғалим-иҡтисадсы. 1970 йылдан (өҙөклөк менән) Өфө авиация институты һәм Өфө дәүләт авиация техник университеты уҡытыусыһы. Сығышы менән хәҙерге Башҡортостан Республикаһының Учалы районы Ураҙ ауылынан.
• Нәжибәк Хафизов (17.12.1921—1989) — яҙыусы. Башҡорт дәүләт филармонияһы (1963-1967), М. Ғафури исемендәге Башҡорт академия драма театры директоры. Бөйөк Ватан һуғышында ҡатнашыусы. II-се дәрәжә Ватан һуғышы ордены кавалеры.
• Шөғәйепова Минзәлә Нурмөхәмәт ҡыҙы (1961) — комсомол, партия органдары, дәүләт хеҙмәте һәм матбуғат ветераны, шағир. 2018 йылдан Башҡортостан Яҙыусылар союзы ағзаһы.

Урамдары

• Башҡортостан урамы (рус. улица Башкортостан)
• Тау урамы (рус. Горная улица)
• Дуҫлыҡ урамы (рус. улица Дружбы)
• Н.Хафизов урамы (рус. улица Н.Хафизова)
• Т.Ғиниәтуллин урамы (рус. улица Т.Гиниатуллина)
• Карьера урамы (рус. Карьерная улица)
• Колхоз урамы (рус. улица Колхозная)
• Йәштәр урамы (рус. Молодежная улица)
• Мышагыр урамы (рус. улица Мышагыр)
• Өсҡолон урамы (рус. улица Осколон)
• Йылға тыҡрығы (рус. Речной переулок)
• Талышман урамы (рус. улица Талышман)
• Терешкин урамы (рус. улица Терешкина)
• Урал урамы (рус. Уральская улица)
• Ф.Аллаяров урамы (рус. улица Ф.Аллаярова)
• Үҙәк урамы (рус. Центральная улица)
• Мәктәп урамы (рус. Школьная улица)
• Шоссе урамы (рус. Шоссейная улица)
• Яйыҡ урамы (рус. улица Яицкая)^[7]

Тарихи ҡомартҡылар

• Әүлиә зыяраты

Ер-һыу атамалары

• Мышағыр тауы
• Ялангүл күле^[8]

Видеофильмдарҙа

• Уразово Учалы золото Альтинвест 2021
• Золотодобытчик мешает спать жителям деревни. Уразово, Учалинский район.

Матбуғатта

• Ураҙ ветеринария участкаһы республикала икенсе урында(недоступная ссылка)