Ухань
From Wikipedia, the free encyclopedia
Remove ads
Уха́нь (ҡыт. ябайл. 武汉, пиньин: Wǔhàn) — Ҡытай Халыҡ Республикаһының субпровинциаль әһәмиәтендәге ҡала, Хубэй провицияһының административ үҙәге. Үҙәк Ҡытайҙың халыҡ иң тығыҙ урынлашҡан ҡалаларҙың береһе. Янцзы менән Ханьшуй йылғалары ҡушылған урында уырнлашҡан.
Remove ads
Географияһы

Метрополияның территорияһы 3 өлөштән тора — Учан (武昌), Ханько́у (汉口) һәм Ханьян (汉阳), улар бергәләп «Ухандың өс ҡалалығы» тип атала. Был өс өлөштәр йылғаларҙың төрлө ярҙарында бер-береһенә ҡаршылаш урынлашҡан. Уларҙы бихисап күперҙәр бәйләй, шуларҙың береһе Ҡытайҙа заманса төрҙәге тәүге күпер тип иҫәпләнә һәм ябай ғына «Беренсе күпер» тип атала. Ҡаланың үҙәге тигеҙлектә урынлашҡан, шул уҡ ваҡытта уның көньяҡ өлөшө убалы.
Ҡала күлдәр һәм һаҙлыҡтар менән уратылған, улар өлөшләтә Янцзы йылғаһының иҫке йырыны ҡалдыҡтарынан барлыҡҡа килгән. Күлдәр зонаһына дамбалар буйынса баралар. Күлдәр зонаһы аръяғында ҡала автомобиль юлдары ҡулсаһы менән уратылған.
Климаты
Ухань муссондар йоғонтоһонда булған субтропик климаты зонаһында урынлашҡан. Был зона өсөн дүрт аныҡ айырылған миҙгел, йылы йәй һәм ҡыш хас. Ғинуарҙың уртаса температураһы 3,0°C, июндеке 29,3°C. Йәй миҙгеле 135 көнгә тиклем һуҙыла, яҡынса 60 көн яҙ менән көҙ дауам итә. Йәйге миҙгел осоронда ямғырлы яуым-төшөмдөң миҡдары 1205 мм кимәленә тиклем барып етә. 240 көн дауамында термометр бағанаһы 0°C-тан төшмәй.[16]
Remove ads
Административ-территориаль бүленеше
Ухань субпровинциаль әһәмиәтендәге ҡала 13 районға бүленә:
Remove ads
Тарихы

Көнбайыш Чжоу дәүерендә Янцзы йылғыһының көньяҡ яр буйындағы хәҙерге Учан тирәһе Э (鄂国) батшалығы составында булған, уның атамаһы урындағы топонимдарҙфң нигеҙе булып киткән. Беҙҙең эраға тиклем IX быуатта Э батшалығы Чу батшалығы тарафынан яуланған, һуңғыһы беҙҙең эраға тиклем III быуатта Цинь батшалығы тарафынан баҫып алынған.
Хань менән Янцзы йылғалары ҡушылған ерҙә урынлашҡан Ханьян, Хань империяһы осоронда мөһим порт булып китә. 223 йылда Шэшань тауында (хәҙерге Учан территорияһында) Сякоу (夏口城) нығытмаһы төҙөлгән — был ваҡиға Уханды нигеҙләү тип иҫәпләнә. Шул ваҡытта уҡ Һары Торна манараһы (黄鹤楼) төҙөлгән. Хань империяһы тарҡалған осорҙа был урындарҙа бер нисә алыш була һәм Чиби янындағы алыш һөҙөмтәләре буйынса төбәк Сунь Цюандең ҡулына күсә, аҙаҡ ул үҙен У дәүләтенең хакимы тип иғлан иткән.
Сунь Цюань 221 йылда Учан (武昌郡) округын ойошторған, уның хакимиәте Учан өйәҙендә (хәҙерге Эчжоу) урынлаша. Көньяҡ Сун империяһы дәүерендә Учан округы Инчжоу (郢州) өлкәһе составына индерелгән, уның хакимиәте Сякоуҙа урынлашҡан. Һөҙөмтәлә «Учан» топонимы әкренләп көнбайышҡа табан күсә барған: үҙенең атамаһында «Учан» һүҙен йөрөткән хакимиәт органдары инде ғәҙәтәгесә Учан өйәҙендә түгел, ә Сякоуҙа урынлашҡан.
Суй империяһы осоронда Цзянся һәм Ханьян өйәҙҙәре ойошторолған. Тан империяһы дәүерендә уларҙың статусы күтәрелә: өйәҙҙәр урынына Эчжоу (鄂州) һәм Мяньчжоу (沔州) өлкәләре ойошторола. 877 йылда төбәк Хуан Чао етәкселегендәге ихтилал барышында таланған.
Сун империяһы дәүерендә Ҡытайҙың милли геройы Юэ Фэй 8 йыл дауамында Эчжоуҙа чжурчжэндәрҙең Цзинь империяһы ғәскәрҙәренә ҡаршы һуғышҡан, бының өсөн уға «Э кенәзе» (鄂王) титулы бирелгән.
Монголдар баҫып алып, Юань империяһы нигеҙләнгәндән һуң, ил син-чжуншушэндар идара иткән эре төбәктәргә бүленгән. Цзянся өйәҙе Хугуан син-чжуншушэнының резиденцияһы булып китә.
XIV быуатта Чжу Юаньчжан монгол хакимлығына ҡаршы ихтилал күтәргән.
XIX быуат аҙағында был урындарға төньяҡтан көньяҡҡа тимер юл үтә, һәм улар йөктө тимер юлынан йылға транспортына күсереү буйынса мөһим пункт булып китә.

1911 йылда Сунь Ятсендың арҡаҙаштары Цзянся өйәҙендә Учан ихтилалын ойошторған, ул Цин империяһының ҡолауынаһәм Ҡытайҙа республика урынлаштырылыуына килтергән. Синьхай инҡилабынан һуң Учан идаралығы бөтөрөлә, ә Цзянся өйәҙе Учан өйәҙе (武昌县) тип үҙгәртелә, элекке Учан өйәҙе («түбәнге Учан», хәҙерге Эчжоу) Шоучан өйәҙе (寿昌县) тип үҙгәртелгән.
1967 йылда Ҡытайҙа мәҙәни революция осоронда Ухань ҡалаһында хунвэйбиндар араһында ҡаты бәрелештәр булған. Ҡалала хәл үтә киҫкенләшкәс, урындағы халыҡ оборона отрядтарын төҙөй башлай.
1979 йылда Ухань властары идаралығы аҫтына Сяньнин округынан (咸宁地区) Учан өйәҙе (武昌县), һәм Сяогань округынан (孝感地区) Ханьян өйәҙе (汉阳县) күсерелгән. 1983 йылда Ухань властары идаралығы аҫтына Сяогань округынан Хуанпи өйәҙе (黄陂县), һәм Хуанган округынан (黄冈地区) Синьчжоу өйәҙе (新洲县) тапшырылған.
1984 йылда Ухань составында Ханьнань районы ойошторолған. 1992 йылда Ханьян өйәҙе бөтөрөлгән, уның урынына Цайдянь районы ойошторолған. 1995 йылда Учан өйәҙе бөтөрөлгән, ә уның урынына Цзянся районы ойошторолған. 1998 йылда Наньпи һәм Синьчжоу өйәҙҙәре шулай уҡ ҡала буйһоноуындағы райондар тип үҙгәртелгән.
- Уханб таможняһы, 1862 йылда нигеҙәнгән
- Гөбөргәйел убаһы: элекке һәм хәҙерге заман
- Һары Торна манараһы
- «Йөҙөү» (游泳)
- Совет лётчиктарына һәйкәл
- Чунвэнь («Мәҙәниәткә ихтирам») сауҙа-офис үҙәге
- Гуангу майҙаны («Оптика үҙәне»)
- Чанчунь ("Мәңгелек яҙ") даос ғибәҙәтханаһында
Remove ads
Туғандаш ҡалалар
Арнем, Нидерланд, 1999 йылдан
Бордо, Франция, 1998 йылдан
Чхонджу, Көньяҡ Корея, 2000 йылдан
Крайстчерч, Яңы Зеландия, 2006 йылдан
Дуйсбург, Германия, 1982 йылдан
Галац, Румыния, 1987 йылдан
Дьёр, Венгрия, 1995 йылдан
Хартум, Судан, 1995 йылдан
Киев, Украина, 1990 йылдан
Манчестер, Бөйөк Британия, 1986 йылдан
Маркхэм (Онтарио), Канада, 2006 йылдан
Оита, Япония, 1979 йылдан
Питсбург, АҠШ, 1982 йылдан
Санкт-Пёльтен, Австрия, 2005 йылдан
Һарытау, Рәсәй, 2015 йылдан
Бишкәк, Ҡырғыҙстан, 2016 йылдан
Remove ads
Иҫкәрмәләр
Әҙәбиәт
Һылтанмалар
Wikiwand - on
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Remove ads