Безансон

Безансон (франц.Besançon; классич. лат. Bysantium; урта-быуаттар. лат. Vesontio; нем.Bisanz) — Франция көнсығышындағы ҡала, Ду йылғаһының бөгөлөндә урынлашҡан. Ду департаментының һәм Фран-конте төбәгенең административ үҙәге. Машиналар төҙөү, сәғәт, туҡыма һәм тегеү сәнәғәте үҫешкән. 2013 йылда халыҡ һаны 116 952 кеше тәшкил иткән.

Безансон
франц. Besançon
Флаг[d]
Рәсми атамаһы	Besançon[1] һәм Besançon
Ҡыҫҡаса атамаһы	Besac
Архивы хранятся в	Archives municipales de Besançon[d]
Этнохороним	bisontini
Дәүләт	Франция[2]
Административ үҙәге	Ду[d], Безансон[d], canton of Besançon-1[d][3], canton of Besançon-2[d][3], canton of Besançon-3[d][3], canton of Besançon-4[d][3], canton of Besançon-5[d][3], canton of Besançon-6[d][3], Grand Besançon Métropole[d], Франш-Конте[d], Бургундия — Франш-Конте[d] һәм Франш-Конте[d]
Административ-территориаль берәмек	Ду[d], Безансон[d] һәм Grand Besançon Métropole[d]
Сәғәт бүлкәте	UTC+1:00[d] һәм UTC+2:00[d]
Статистическая область	Q108921255? һәм Q3550944?
Һыу ятҡылығы буйында урынлашҡан	Ду[d][4]
Хөкүмәт башлығы вазифаһы	mayor of Besançon[d]
Хөкүмәт башлығы	Anne Vignot[d]
Халыҡ һаны	119 198 кеше (1 ғинуар 2021)[5]
Ир-егеттәр	54 366[6]
Ҡатын-ҡыҙҙар	61 568[6]
Диңгеҙ кимәленән бейеклек	281 метр, 235 метр[7] һәм 610 метр[7]
Туғандаш ҡала	Фрайбург-им-Брайсгау[d][8], Павия[d][8], Хадера[8], Невшатель[d][8], Aqabat Jaber[d][8], Куопио[8], Ман[d][8], Тверь[8], Бистрица[d][8], Бельско-Бяла[8], Шарлотсвилл[d][8], Хаддерсфилд[d][8], Douroula Department[d] һәм Мацумаэ[d][8]
Сиктәш	Montfaucon[d], Morre[d], Pirey[d], Pouilley-les-Vignes[d], Serre-les-Sapins[d], Tallenay[d], Thise[d], Vieilley[d], Avanne-Aveney[d], Beure[d], Fontain[d] һәм Fontain[d]
Алдағы	Free City of Besançon[d]
Алыштырған	Vesontio[d]
Майҙан	65,05 км²[9]
Почта индексы	25000[10]
Электрон почта	[e-mail][11]
Рәсми сайт	besancon.fr[11]
Һәйкәлдәр исемлеге	Q1847173?
Святой покровитель	Ferreolus and Ferrutio[d]
Демография темы	demographics of Besançon[d]
Социаль селтәрҙә күҙәтеүселәр	13 291
Ссылка на страницу обратной связи	besancon.fr/mairie-de-be…[11]
Бында ерләнгән кешеләр категорияһы	Категория:Похороненные в Безансоне[d]
Бында төшөрөлгән фильмдар категорияһы	Category:Films shot in Besançon[d]
Элементтың күренеше өсөн категория	Category:Views of Besançon[d]
Безансон Викимилектә

Тарихы

Борон Vesontio тип аталған^[12] һәм секвандарҙың галлия ҡәбиләләре үҙәге булараҡ б.э. тиклем 58 йылда Юлий Цезарь тарафынан яулап алына^[13]. IV быуаттан алып Безансон епископтары билдәле була, улар ваҡыт үтеү менән архиепископ булып китә һәм ҡала менән идара итеүҙе үҙ ҡулына ала. 1654 йылға тиклем ул Изге Рим империяһы составында ирекле ҡала булып ҡала.

1674 йылда Людовик XIV Безансонды ҡамауы

Безансон Габсбургтар ваҡытында ныҡ үҫешә, урындағы кешеләрҙең береһе, кардинал Гранвела империяның тышҡы сәйәсәте эштәрен алып бара. Утыҙ йыллыҡ һуғыш йомғаҡтары буйынса Безансон француздарға күсә һәм Людовик XIV бойороғо буйынса Вобан тарафынан тулыһынса нығытыла. Ғәйәт ҙур ҡәлғәне төҙөү 30 йыл биләй, 1814 йылда уны австриялылар утҡа тота, әммә, дөйөм алғанда, Вобандың ижади емеше беҙҙең көндәргә тиклем һәйбәт һаҡланғанлыҡта килеп етә^[14].

1676 йылда бында Доль ҡалаһынан Франш-Конте идара итеү органдары күсерелә. 1671 йылда Долдән Безансонға XV быуатта «Ике Бургундия университеты» булараҡ асылған Франш-Конте университеты күсә.

XVIII быуат аҙағында Швейцариянан ҡасаҡтар килә, улар Безансондың сәғәт сәнәғәтенә нигеҙ һала. XIX быуатта ҡала ярайһы уҡ эре сәнәғәт үҙәге була. Бында шағир Виктор Гюго, социалистар Фурье һәм Прудон, шулай уҡ ағалы-ҡустылы Люмьерҙар тыуған. Стендаль «Ҡыҙыл һәм ҡара» романындағы ваҡиғаларҙың бер өлөшөн Безансонда урынлаштыра.

1960 йылда хәҙерге ҡаланың иң тығыҙ йәшәгән районы — Плануаз төҙөлә

Климаты

Безансон климаты
Күрһәткес	Ғин.	Фев.	Март	Апр.	Май	Июнь	Июль	Авг.	Сен.	Окт.	Нояб.	Дек.	Йыл
Абсолют максимум, °C	16,8	21,7	24,8	29,1	32,2	34,6	40,3	38,3	33,5	30,1	23	20,8	40,3
Уртаса максимум, °C	5	7	11	14,3	19	21,9	24,8	24,6	20,7	15,4	8,9	5,8	14,9
Уртаса температура, °C	2,1	3,1	6,7	9,7	15,2	17,9	20	20,2	16,9	13,4	8,8	4,1	11,5
Уртаса минимум, °C	−0,8	0	2,5	4,5	8,7	11,7	13,9	13,6	10,6	7	2,4	0,3	6,2
Абсолют минимум, °C	−20,7	−20,6	−14	−5,2	−2,4	2,1	4,5	3,4	−0,1	−6,1	−11,3	−19,3	−20,7
Яуым-төшөм нормаһы, мм	88,8	82,9	77,6	94,3	109,7	101,7	85,1	78,1	103,1	105,2	107,1	103,9	1137,6
Сығанаҡ: [15]

Транспорты

Ҡалала автобус һәм трамвай хәрәкәте бар (2014 йылдың 30 авгусынан )^[16] .

Иҫтәлекле урындары

• Вобан проектлаған Безансон ҡәлғәһе. Үҙ эсенән цитаделде, ҡала диуарҙарын һәм Гриффон фортын ала. 2008 йылда был нығытмалар Вобандың 12 нығытмаһы иҫәбендә ЮНЕСКО-ның Бөтә донъя мираҫы ҡомартҡылары исемлегенә индерелә.
• Боронғо рим ҡалдыҡтары: Ҡара ҡапҡалар, амфитеатр, һыу үткәргестәр, антик күперҙәр фрагменты
• Сен-Жан соборы XI—XIII быуаттарҙа төҙөлгән, әммә XVIII быуатта яңынан үҙгәртеп ҡорола.
• Кардинал Гранвела йорто (1534—40)
• Музейҙар, аквариумдар, зоопарк
  • Ваҡыт музейы
  • Вобан цитаделендә «Францияның Ҡаршылыҡ Хәрәкәте һәм депортация» музейы.
  • Франш-Конте традициялары музейы
  • Тәбиғәт музейы: зоопарк, аквариум, инсектарий, «мышариум»^[17], климатология.
• Бальнеологик курорт
• Безансон синагогаһы

Туғандаш ҡалалар

• Тверь (Рәсәй)
• Фрайбург (Германия)
• Куопио (Финляндия)
• Хаддерсфилд (Бөйөк Британия)
• Бельско-Бяла (Польша)
• Невшатель(Швейцария)
• Бистрица (Румыния)
• Павия (Италия)
• Хадера (Израиль)
• Дурула (фр.)баш. (Буркина-Фасо)
• Ман (кот-д ' Ивуар)
• Шарлотсвилл, Виргиния (АҠШ)

Фотоһүрәттәр галереяһы

Вобан яры буйы		Иҫке Безансон ҡыйыҡтары		Безансон ҡәлғәһе.

Иҫкәрмәләр

1. https://www.insee.fr/fr/information/3363419
2. archINFORM (нем.) — 1994.
3. https://www.insee.fr/fr/information/2560698 — 2017.
4. Sandre
5. Populations légales 2021 — Национальный институт статистики и экономических исследований Франции, 2023.
6. Национальный институт статистики и экономических исследований Франции — 1946.
7. база данных о французских коммунах — Национальный географический институт Франции, 2015.
8. Les villes partenaires
9. база данных о французских коммунах — Национальный географический институт Франции.
10. Base officielle des codes postaux — La Poste, 2018.
11. https://lannuaire.service-public.fr/bourgogne-franche-comte/doubs/mairie-25056-01
12. Везонцио // Малый энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона: В 4 томах. — СПб., 1907—1909.
13. Безансон // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)
14. Безансон // Военная энциклопедия : в 18 т. / под ред. В. Ф. Новицкого и др.. — СПб. : Товарищество И. Д. Сытина, 1911—1915.
15. climat_france?73928.path=climatnormales%252FREG20 Météo France  (билдәһеҙ).(недоступная ссылка)
16. UrbanRail.Net > Europe > France > Tram Besançon
17. Noctarium 2009 йыл 11 февраль архивланған. (фр.)

Әҙәбиәт

• Безансон // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)